در ادامه اين مطلب آمده است: رابطه ايران و روسيه همواره يكي از پرحاشيه‌ترين روابط در تاريخ روابط بين‌المللي ايران بوده و حتي در سال‌هاي پس از انقلاب اسلامي نيز با اما و اگرهايي روبه رو بوده است. حسن روحاني پيش از عزيمت به مسكو تنها چندروز پس از سالي كه ايران در آن آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني را از دست داد گريزي به تاريخ زد و تحولات در تاريخ روابط ايران و روسيه را به چهار دوره تقسيم كرد.
درحالي كه از تصادف تاريخ، رابطه ايران و روسيه در اين روزها به‌شدت با توجه به رفتارهاي دونالد ترامپ، رييس جمهور جديد امريكا بررسي مي‌شود روحاني نيز با اين مقدمه به پيشواز سفر خود به مسكو رفت كه نخستين تحول در رابطه دوجانبه دو همسايه با پيروزي انقلاب اسلامي شكل گرفت. درحالي كه شعار نه شرقي و نه غربي رهبر انقلاب اسلامي ايران همواره محل ارجاع در عرصه سياست خارجي در دولت‌هاي متفاوت از زمان انقلاب اسلامي بوده است، روحاني خاطرنشان كرد كه ايران بعد از انقلاب اسلامي از كشوري وابسته به امريكا كه به‌طور طبيعي باعث نگراني هايي براي شوروي سابق بود، به كشوري مستقل تبديل شد.
وي از همين فرصت براي ذكر نام آيت الله هاشمي‌رفسنجاني استفاده كرد و گفت: پس از پيروزي انقلاب اسلامي و با پايان يافتن دوران هشت ساله دفاع مقدس، سفر آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني به شوروي سابق در سال ٦٨ و انعقاد چندين قرارداد همكاري مهم بين دو كشور تحول مهم دوم در روابط دو كشور بود.
دوره سوم رابطه ميان دو كشور نيز از منظر حسن روحاني به ايجاد وضعيت جديد و تشكيل دولت روسيه پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي سابق اختصاص داشت و رييس‌جمهور ايران اين تحول را داراي تاثيرات بسيار زياد بر روابط دوجانبه دانست. اما مرحله چهارم از رابطه تهران و مسكو در گذر بيش از ٥٠٠ سال از رابطه دوجانبه به سال‌هاي اخير باز مي‌گردد كه دو كشور سطح جديد و گسترده اي از همكاري را با هم تجربه مي‌كنند.
همكاري هايي كه هم در حصول توافق هسته‌اي ميان ايران و ١+٥ در جولاي سال ٢٠١٥ نمود پيدا كرد و هم در سوريه فصل جديدي را تجربه مي‌كند. در حالي كه روسيه پيش از حصول توافق هسته اي رفتارهاي زيگزاكي با ايران در مساله فعاليت هاي هسته‌اي داشته و گاه نام شريك ايران در مساله ساخت و توسعه نيروگاه بوشهر را به خود اختصاص داده و گاه به قطعنامه هاي ضدايراني راي مثبت داده اما به نظر مي‌رسد كه در ماه‌هاي پس از حصول توافق هسته‌اي، روسيه در اجراي برجام كنار ايران ايستاده است و در مسير اين اجرا كمك‌هاي بسياري نظير فرستادن آب سنگين ايران به خارج از كشور و تحويل كيك زرد به ايران را به فرجام رسانده است.
** نمادهايي كه بايد حفظ شوند
رابطه ايران و روسيه به شدت از سوي جامعه بين المللي مورد رصد قرار مي‌گيرد و هرگاه دو كشور به فراخور ماهيت‌هاي متفاوت در يك پرونده مشترك به كوچك‌ترين اختلافي در اجرا برخورد مي‌كنند، تحليلگران مسايل منطقه‌اي به دنبال نشانه‌هاي شكاف مي‌گردند تا از بسط آن سخن بگويند.
حسن روحاني چه پيش از سفر به روسيه و چه در جريان حضور در كرملين زيركانه‌ترين واژه‌ها را انتخاب كرد تا اهداف سفر در نخستين روزهاي سال نو براي ايرانيان را به هزار و يك زبان به ميزبان يادآوري كند. وي از نمادهايي سخن گفت كه در روابط دوجانبه همواره وجود داشته و بايد حفظ شود. وي نيروگاه هسته اي بوشهر و روابط دفاعي بين دو كشور كه از سال‌ها قبل رو به گسترش بوده را از جمله اين نمادها دانست. ترانزيت اما نماد جديدي از توسعه همكاري‌ها بين دو كشور است كه روحاني از عزم خود براي گسترش آن سخن گفت.
** سرمايه گذاري هاي بيشتر از ديروز
آنچه از سفر روحاني در رسانه ها بازتاب فوق العاده‌اي يافت مساله همكاري‌هاي دو كشور در حوزه انرژي بود كه در روزهاي پسابرجام براي احياي اقتصاد آسيب ديده ايران از تحريم‌هاي رنگارنگ بين المللي يك ضرورت بود. هرچند كه رابطه ايران و روسيه ملغمه‌اي از رقابت‌هاي طبيعي و رفاقت‌هاي استراتژيك است اما رييس جمهور ايران در اين سفر از روس‌ها خواست كه روابط سازنده در عرصه توليد و عرضه انرژي را با رقابت‌هاي ناسالم جايگزين كنند. اصلاح قيمت نفت بين اعضاي سازمان اوپك با توليدكنندگان نفت غيراوپك كه در راس آنها روسيه قرار دارد، يكي از نشانه‌هاي همكاري است كه در سال ٩٥ شكل گرفت و به فرجام هم رسيد.
روسيه مقدمات سرمايه گذاري هاي گسترده در صنعت نفت و گاز ايران را آغاز كرده است و همچنين دو كشور براي توليد برق در نيروگاه حرارتي بندرعباس و نيروگاه هسته‌اي دوم بوشهر جرقه همكاري هاي خوبي را زده‌اند. روحاني در حالي سال ٩٦ را با سفر به روسيه آغاز كرد كه حجم تجارت دو كشور در يك‌سال اخير نسبت به قبل ٧٠ درصد افزايش داشته است و تهران به دنبال ارتقاي آن است.
ايران و روسيه به دو جزيره ثبات در درياي پرتلاطم روابط بين المللي بدل شده‌اند. در امريكا، مردي سكان قدرت را در دست دارد كه براي جامعه جهاني يك غريبه است و هرروز با اظهارنظرهاي رسمي و توييت‌هاي خود در گوشه‌اي از داخل امريكا تنش ايجاد مي‌كند يا بازيگران بين المللي در كنج هاي متفاوت عرصه جهاني را به دردسري تازه مي‌اندازد. اروپا نيز گرفتار شكاف هاي جدي و اما و اگرهاي بي‌شمار در چند و چون پيشروي اتحاديه اروپا است و درست در روزهايي كه روحاني در مسكو به سر مي‌برد، اروپايي‌ها شاهد جاري شدن خطبه طلاق بريتانيا از اين اتحاديه بودند. در چنين شرايطي بي‌ثباتي و تروريسم دو معضلي هستند كه خاورميانه را گرفتار خود كرده‌اند و تهران و روسيه دو كشوري كه مي‌توانند در كنار هم بر اين گرفتاري‌هاي منطقه‌اي فايق آيند.
** 14عدد شانس ايران و روسيه در سال ٩٦
سه‌شنبه هشتم فروردين، روز شانسي نو در روابط تهران – مسكو بود. مذاكرات دو رييس‌جمهور در قامت مهمان و ميزبان بلافاصله پس از ورود حسن روحاني به كاخ كرملين آغاز و دو نوبت خصوصي و عمومي انجام شد. ١٤ سندهمكاري ميان مقام‌هاي ارشد دو كشور در حوزه‌هاي سياسي، اقتصادي، قضايي و حقوقي و علمي و فرهنگي امضا شد كه بايد آن را ماحصل تلاش‌هاي مقام‌هاي دو كشور در روزهاي پس از اجراي برجام براي تعريف رابطه جديدي چه در ابعاد سياسي و چه اقتصادي ميان دو كشور دانست.
موافقتنامه انتقال محكومين بين دولت جمهوري اسلامي ايران و فدراسيون روسيه، پروتكل اصلاح موافقتنامه معاضدت در پرونده‌هاي جزايي و مدني بين دولت جمهوري اسلامي ايران و فدراسيون روسيه، موافقتنامه لغو رواديد گروهي گردشگري بين دولت جمهوري اسلامي ايران و دولت فدراسيون روسيه، يادداشت تفاهم همكاري وزارت نيروي جمهوري اسلامي ايران و وزارت نيروي فدراسيون روسيه در زمينه تجارت برق، يادداشت تفاهم همكاري در زمينه تربيت‌بدني و ورزش ميان وزارت ورزش و جوانان جمهوري اسلامي ايران و وزارت ورزش فدراسيون روسيه و يادداشت‌تفاهم در زمينه ساخت و ساز مسكن و خدمات عمومي بين وزارت راه و شهرسازي جمهوري اسلامي ايران و وزارت ساخت و ساز، مسكن و خدمات عمومي فدراسيون روسيه از جمله اين اسناد همكاري بود.
از ديگر اسناد همكاري كه ميان دو كشور به امضا رسيد مي‌توان به يادداشت تفاهم بين مركز ملي تاييد صلاحيت جمهوري اسلامي ايران و سرويس فدرال تاييد صلاحيت فدراسيون روسيه، يادداشت تفاهم همكاري در حوزه ارتباطات و فناوري اطلاعات بين وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات جمهوري اسلامي ايران و وزارت مخابرات و رسانه‌هاي جمعي فدراسيون روسيه، يادداشت تفاهم همكاري‌هاي راهبردي بين راه آهن جمهوري اسلامي ايران و راه آهن روسيه، يادداشت تفاهم بين سازمان انرژي اتمي ايران و شركت دولتي انرژي اتمي روسيه (روس اتم) در زمينه حمل و نقل مواد هسته‌اي، يادداشت تفاهم ميان شركت ملي نفت ايران و هلدينگ زمين‌شناسي روسيه (روس گيالوگيا)، يادداشت تفاهم همكاري بين اتاق بازرگاني، صنايع و معادن ايران و بنياد روس كانگرس، يادداشت تفاهم همكاري بين شركت ملي نفت ايران و شركت گازپروم روسيه در زمينه گاز و قرارداد پروژه برقي كردن خط ريلي گرمسار اينچه برون و ارسال تجهيزات اشاره كرد.
ماهيت توافق‌هاي امضا شده ميان ايران و روسيه گواه آغاز مرحله‌اي جديد در روابط تهران - مسكو است. رابطه‌اي كه از سطح روابط عادي به روابطي مبتني بر پروژه‌هاي بزرگ و بلندمدت رسيده است و گفته مي‌شود كه دو طرف در حال اتخاذ تصميم‌هايي براي تنظيم راهبرد بلندمدت هستند.
درحالي كه حسن روحاني پيش از سفر به روسيه پيشرفت ترانزيت ميان دو كشور را يكي از نمادهايي دانسته بود كه بايد ميان دو طرف شكل بگيرد در جريان مذاكرات دو رييس‌جمهور قرار شد كه موضوع تكميل خط ترانزيت شمال - جنوب، اتصال مسكو به بندرعباس و بهره‌گيري از امتيازاتي كه در اين مسير براي تجارت بين دو كشور و كارآفرينان وجود دارد در آينده همچنان پيگيري شود و در نشست‌هاي سه جانبه بين ايران و روسيه با آذربايجان ادامه پيدا كند.
** وعده هاي روسي از زبان تزار روس ها
افزايش سرمايه گذاري هاي روسيه در ايران و تفاهم دو طرف براي تبادل تكنولوژي‌هاي جديد، خبري بود كه ولاديمير پوتين، رييس جمهور روسيه پس از ديدار با همتاي ايراني خود آن را با خبرنگاران به اشتراك گذاشت. اين‌بار در سال هاي پسابرجام و در حالي كه زنجيرهاي تحريم از دست و پاي اقتصاد ايران باز شده است، دو كشور بحث و تبادل نظر براي پيشبرد پروژه‌هاي مشترك تعريف شده را در قالب پرانتزي باز پيگيري نمي‌كنند و مهلت‌هاي مشخصي براي كارگروه هاي اقتصادي دو كشور تعريف شده تا در داخل اين پرانتز زماني كار خود را پيش ببرند.
ادامه فعاليت هاي شركت روسي كه نيروگاه بوشهر را راه‌اندازي كرده در مجموعه دوم و سوم اين نيروگاه، سرمايه‌گذاري در بخش انرژي و ساخت نيروگاه برق در منطقه خليج فارس، سرمايه‌گذاري در بخش نفت و گاز، افزايش همكاري ها در زمينه ساخت هواپيما و موضوع صادرات هواپيماهاي روسي مانند سوخو به ايران، افزايش همكاري هاي آموزشي و فرهنگي دو كشور و توافق براي آموزش زبان روسي در ١٠ دانشگاه ايراني، رايزني هاي اوليه براي سفر بدون ويزاي اتباع دو كشور به تهران و مسكو، حمايت روسيه از عضويت ايران در سازمان شانگهاي، رايزني درباره مساله رژيم حقوقي درياي خزر نيز در زمره مسايلي بود كه رييس‌جمهور روسيه از آنها با عنوان سوژه هاي روي ميز در مذاكرات دو رييس‌جمهور نام برد.
** شريك خوب و قابل اعتماد
نام ايران و روسيه در پرونده سوريه به هم گره خورده است و هر بار مقام‌هاي ايراني با هم ديدار مي‌كنند سوريه نه فقط سوژه‌اي ثابت روي ميز كه پرونده‌اي براي تعقيب
چند و چون تصميم‌گيري‌هاي مقام‌هاي دو طرف درباره آن از سوي رسانه‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي است. مبارزه با تروريسم از آغاز بحران در سوريه به محلي براي همكاري‌ها و هماهنگي هاي تهران و مسكو بدل شده است و به نظر مي‌رسد كه تا بقاي داعش و جبهه النصره نيز اين همكاري ها همچنان به حيات خود ادامه دهد.
سال ١٣٩٥ در حالي براي ايران تمام شد كه يكي از اصلي‌ترين دستاوردهاي آن در حوزه سياست خارجي براي تهران قرار گرفتن در مثلث ايران، روسيه و تركيه براي برقراري آتش بس در سوريه و ممانعت از تغيير مرزها در اين كشور بود. سال ٩٦ نيز در حالي با ديدار دو رييس‌جمهور دو ضلع اين مثلث ادامه پيدا كرد كه تلاش براي حفظ
آتش بس، به ثمر رساندن مذاكرات سياسي و نظامي چه در قالب آستانه و چه در چارچوب ژنو و همچنين بازگرداندن امنيت به سوريه رسالتي ثابت براي تهران - مسكو است.
در اين راستا، رييس جمهور روسيه با شريك خوب و قابل اعتماد خواندن ايران در ديدار با روحاني تاكيد كرد كه تهران و مسكو مصمم به توسعه همكاري ها در همه حوزه ها به خصوص در عرصه مسايل منطقه‌اي و بين المللي هستند.
** رصد دستاوردهاي سفر روحاني
ديدار روحاني و پوتين در هشتمين روز از فروردين ماه به سوژه‌اي براي تحليل‌هايي بدل شد كه همچنان هم در رسانه‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه اي انعكاس پيدا مي‌كند. خبرگزاري فرانسه در اين خصوص مي‌نويسد: ميزباني پوتين از روحاني در حالي رصد مي‌شود كه شايد بايد ثمره اين ديدار را در حركت‌هاي آتي تهران و مسكو در پرونده سوريه جست‌وجو كرد. نخستين سفر رسمي روحاني به مسكو در حالي صورت گرفت كه دو كشور تلاش فزاينده‌اي را براي پايان دادن به بحران سوريه در هفتمين سال آغاز آن ادامه مي‌دهند. يكي از نشانه‌هاي اين همكاري نيز به حاشيه رانده شدن امريكا در پرونده سوريه است. پوتين در ديدار با روحاني بر همكاري‌هاي مثبت و كاربردي دو كشور در مسايل بين‌المللي تاكيد كرد و همين جمله كه از تلويزيون رسمي روسيه پخش شد نيز گوياي مسايل بسياري است.
بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت امور خارجه ايران نيز پيش از عزيمت روحاني به مسكو در سخناني تاكيد كرده بود كه مقام‌هاي كشورهاي مهمان و ميزبان در ديدار خود در خصوص مسايل منطقه‌اي به خصوص بحران سوريه رايزني خواهند كرد و تلاش مي‌كنند راهكارهايي براي پايان دادن سريع به آن بيابند.
همچنين مبارزه با تروريسم و افراطي گرايي نيز دو كليدواژه‌اي بودند كه قاسمي در سخنان خود به آن اشاره كرد و آن را سوژه هايي براي همكاري‌هاي دو كشور خواند.
خبرگزاري فرانسه در ادامه گزارش خود نوشت: ديدار پوتين و روحاني در فضايي صورت گرفت كه برخي منابع از شكاف ميان دو كشور بر سر نقش تركيه در سوريه و مذاكرات صلح سخن مي‌گويند. تركيه از معارضه سوريه حمايت مي‌كند و اين در حالي است كه در تقسيم كاري كه در آستانه صورت گرفته است آنكارا مسوول متعهد نگاه داشتن مخالفان بشار اسد به حفظ آتش‌بس و همچنين پاي ميز مذاكرات نظامي و سياسي آوردن آنها است.
مسكو در سال ٢٠١٦ ميلادي ائتلافي با تركيه براي حل مساله سوريه را رقم زد و عملا با اين حركت آنكارا را به بخشي از راه‌حل در سوريه بدل كرد. برخي از منابع مي‌گويند كه تركيه و روسيه عملا ايران را در ماه دسامبر بيرون از گود نگاه داشتند و مساله آتش بس را دو جانبه پيش بردند و اين در حالي است كه تهران و مسكو چنين تحليلي را از پايه بي‌اساس مي‌دانند. درحالي كه توجه رسانه هاي بين المللي بيشتر بر همكاري‌هاي منطقه اي ايران و روسيه متمركز است اما كرملين در بيانيه‌اي پيش از اين ديدار هم تاكيد كرده بود كه اصلي‌ترين هدف سفر روحاني به مسكو، توسعه رابطه تجاري، اقتصادي دو كشور و بررسي زمينه‌هاي سرمايه‌گذاري است.
خبرگزاري فرانسه در ادامه نوشت: تهران و مسكو اعتقاد دارند كه پتانسيل بالقوه‌اي براي افزايش هرچه بيشتر همكاري‌ها وجود دارد و درصدد استفاده از اين ظرفيت‌ها هستند. سفر روحاني به روسيه را مي‌توان نقظه عطفي در رابطه دوجانبه دو كشور دانست كه ثمرات آن در كوتاه‌مدت قابل مشاهده است.
** نخستين سفر در سال انتخابات
قرار گرفتن ايران در فصل انتخابات رياست جمهوري، وزنه تحليل‌ها را به سمت در نظر گرفتن اين حقيقت سنگين كرده است و خبرگزاري فرانسه نيز در بخشي از گزارش خود اين سفر و دستاوردهاي آن را ميوه‌اي براي روحاني در موسم انتخابات دانسته است. در بخش‌هايي از اين گزارش آمده است: هرچند ايران و روسيه در پرونده سوريه همكاري و هماهنگي پر سر و صدايي دارند اما دو طرف هر روز بر حجم همكاري‌ها در حوزه‌هاي دفاعي و انرژي نيز مي‌افزايند.
روسيه در حال تبديل شدن به تامين‌كننده سلاح ايران است و اين مساله از تحويل سامانه‌هاي موشكي اس ٣٠٠ به تهران كليد خورده و همچنان هم با عقد قراردادهاي متنوع‌تر در حال گسترش است. رابطه ايران و روسيه در قريب به چهار سال گذشته از عمر حسن روحاني پيشرفت‌هاي شاياني داشته است و اين برخلاف برآوردهاي اوليه است. روحاني به دنبال شكوفايي وضعيت اقتصادي ايران تا پيش از انتخابات رياست‌جمهوري در اواخر ارديبهشت ماه در ايران است و پيش‌بيني مي‌شود كه اگر وي براي دومين بار انتخاب شود همين مسايل اقتصادي مي‌تواند پاشنه آشيل موفقيت وي باشد.
** افزايش پرونده هاي همكاري مشترك
عكس‌العمل‌هاي جهاني به ديدار پوتين و روحاني همگي حول يك محور متمركز بود: ديداري موفق با دستاوردهايي كه مي‌تواند در بسياري از پرونده‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي سرنوشت ساز باشد.
لوبلاگ در اين خصوص مي‌نويسد: ديدار موفق روحاني و پوتين در بيست و هشتمين روز از ماه مارس نشان داد كه ايران و روسيه نه فقط در مساله سوريه بلكه در ساير پرونده‌ها نيز نگاه‌هاي كم و بيش مشابه به هم دارند. حوزه‌هاي اختلاف ميان دو طرف همچنان وجود دارد و حتي در پرونده‌هاي مشترك هم دو‌طرف اختلاف‌هايي با هم دارند. با اينهمه در حالي كه دونالد ترامپ و برخي از مشاوران وي مخالفت يا انتقادهاي خود از توافق هسته‌اي با ايران را اعلام كرده‌اند اما روحاني و پوتين بر حمايت دوجانبه خود از برجام تاكيد كردند.
در حال حاضر ايران و روسيه هر دو از تحريم‌هاي يك جانبه امريكا رنج مي‌برند و در اين ديدار نيز دو رييس‌جمهور انتقاد خود از اين سيستم تنبيهي در ساختار سياسي امريكا را به صراحت بيان كردند و آن را به يكي از چند سوژه مشترك براي انتقاد بدل كردند. همچنين دو طرف در اين ديدار از رويه به راه افتاده در پيشبرد حملات سايبري كشورها به هم نيز انتقاد كردند و به‌طور مشخص از حمله سايبري استاكس نت به تاسيسات هسته‌اي ايران انتقاد كردند و البته هيچ نامي از عاملان احتمالي آنكه اسراييل و امريكا بودند، برده نشد. در اين روند محكوم‌سازي نيز هيچ اشاره‌اي به اين نشد كه آيا روسيه نيز حملات سايبري را عليه كشور ثاني پيش برده است يا خير.
درحالي كه سوريه به يكي از اصلي‌ترين نمادهاي همكاري‌هاي سياسي و نظامي ايران و روسيه در سطح منطقه‌اي بدل شده است، افغانستان نيز اندك اندك جاي خود را در اين همكاري‌ها باز مي‌كند و پوتين و روحاني در ديدار مشترك به تعهد دو طرف براي حمايت از تلاش‌هاي ضدتروريستي دولت افغانستان صحه گذاشتند و همچنين تاكيد كردند كه از روند حفظ تماميت ارضي در عراق حمايت مي‌كنند. در حالي كه امريكا هم در پرونده افغانستان و هم در عراق گرفتار نوعي تكرار استراتژي است و عملا از هرگونه نوآوري براي برگرداندن ورق‌هاي امنيتي عاجز است به نظر مي‌رسد كه تهران و مسكو ضرورت حل و فصل هرچه سريع‌تر اين بحران‌ها در منطقه پرالتهاب پيراموني خود را احساس كرده‌اند. ايران و روسيه اگر امروز چشمان خود را بر اين پرونده‌ها ببندند در آينده بايد با تبعات امنيتي آن دست و پنجه نرم كنند و به همين دليل به نظر مي‌رسد كه در اين دو مورد نيز مانند سوريه در حال به حاشيه راندن امريكا هستند.
** آنكارا، همچنان محلي از اختلاف؟
لوبلاگ در بخش ديگري از تحليل خود نوشته است: جدا از همكاري‌هاي اقتصادي و تلاش براي توسعه رابطه در حوزه تجاري و انرژي، مهم‌ترين بخش از همكاري‌هاي مشترك ايران و روسيه در حال حاضر به تلاش‌هاي مشترك آنها براي سر و سامان بخشيدن به اوضاع سوريه بازمي‌گردد. از سپتامبر ٢٠١٥ كه روسيه حضور نظامي خود در سوريه را كليد زده است تاكنون بشار اسد هم در حوزه نظامي، دستاوردهاي ميداني وسيعي را به نام خود سند زده است و هم در حوزه سياسي، موفقيت‌هايي داشته است. با اينهمه يكي از نكته‌هاي اختلاف كه گفته مي‌شود ايران و روسيه در مساله سوريه با هم دارند، نقشي است كه به تركيه داده شده است. اين مساله مي‌تواند يكي از همان نقطه‌هايي باشد كه برخي مقام هاي ايران مي‌گويند سياست هاي دو كشور در سوريه در تطبيق كامل با هم نيستند اما برخي منافع با هم همپوشاني دارند.
اشتياق پوتين براي كار كردن با تركيه در مساله سوريه چندان در ايران مورد استقبال قرار نگرفته است چرا كه تهران و آنكارا از ديرباز جامه رقابت با هم در برخي فعاليت‌هاي منطقه‌اي را بر تن دارند. برخي از منابع مي‌گويند كه مسكو در بازي‌هاي ضربدري با ايران، به دنبال ايفاي نقش جدي‌تر تركيه است تا به نوعي توان ايران در پرونده سوريه را مديريت كند. يكي از برآوردها اين است كه با شكست كامل مخالفان بشار اسد در سوريه، دعوايي بر سر نفوذ بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي در سوريه پسابحران به وجود خواهد آمد. اگر ايران به دنبال رقابت با تركيه در سوريه باشد، مسكو مهره‌ها را از هم‌اكنون به گونه‌اي چيده است كه تهران نتواند از ائتلاف با روسيه در سوريه خارج شود. با اينهمه سخن گفتن از پايان بحران در سوريه به رويايي در مقطع فعلي بيشتر شبيه است و به نظر مي‌رسد كه پايان اين بحران يك امر قريب‌الوقوع نيست.
درحال حاضر همكاري ايران و روسيه در به فرجام رساندن شرايط در سوريه يك ضرورت است و چنين ضرورتي در مقطع فعلي رقابت بر سر نفوذ در سوريه ميان اين دو را غيرممكن كرده است.
** متحد در برابر ترامپ
درحال حاضر يكي از وجوه مشترك ايران و روسيه مساله مخالفت آنها با برخي سياست‌هاي امريكا در سطح بين‌المللي است. درحال حاضر ايران و روسيه با يك مشكل واحد روبه‌رو هستند و آن هم اين است كه حتي اگر دولت ترامپ به دنبال صدمه زدن به منافع روسيه و ايران نيست اما نتيجه سياست هايش مي‌تواند همين تحت الشعاع قرار دادن منافع دو كشور باشد. يكي از اصلي‌ترين مشكلاتي كه دولت ترامپ براي ايران و روسيه ايجاد كرده سياست افزايش توليد نفتي امريكا است كه مي‌تواند به ضرر بهاي نفت در كشورهايي شود كه اقتصاد آنها به فروش طلاي سياه وابسته است.
نويسنده اين مطلب براي لوبلاگ در ادامه مي‌نويسد: درحالي كه پوتين نگران سياست‌هاي باراك اوباما در قبال ايران بود و اعتقاد داشت كه سياست‌هاي اوباما مي‌تواند به توسعه رابطه صفر ديپلماتيك ميان تهران - واشنگتن منتهي شود با حضور دونالد ترامپ در قدرت عملا نگراني روس‌ها از اين حيث نيز از ميان رفته است. از سوي ديگر در حالي كه ايران همواره نگران نزديكي بيش از حد روسيه - امريكا با عبور كرملين از كارت رابطه با ايران بود، باقي ماندن اختلاف‌ها ميان روسيه و امريكا از زمان مراسم تحليف دونالد ترامپ در ژانويه سال ٢٠١٦ عملا فضاي نگراني ايران را هم برطرف كرده است.
با اين همه وضعيت رابطه دوجانبه ميان ايران و روسيه نمي‌تواند چندان از تاثيرات منفي تصميم گيري هاي ترامپ چه در حوزه نفتي و چه در تلاش هايش براي سر و كله زدن با بحران‌هاي امنيتي در منطقه به خصوص در دو پرونده افغانستان و عراق بكاهد. نويسنده اين مطلب، نوشتار خود را با نوعي بدبيني به پايان مي‌رساند و مي‌نويسد كه هرچند ديدار گرم روحاني و پوتين نشان از توسعه رابطه ايران و روسيه بود اما حقيقت اين است كه هر دو طرف با چالش‌هايي در مشكلات امنيتي و اقتصادي روبه‌رو هستند كه همكاري‌هاي مشترك آنها به سختي مي‌تواند بر اين چالش‌ها فايق آيد.
** تاثيرپذيري ديگر رابطه از دوستي تهران - مسكو
آسيا تايمز با اشاره به سفر روحاني به روسيه در گزارشي تحليلي مي‌نويسد كه رابطه رو به گسترش مسكو با تهران در حال اثرگذاري بر رابطه روسيه با ديگر بازيگران منطقه‌اي است. دربخش‌هايي از اين گزارش آمده است: اوايل ماه جاري ميلادي بود كه همكاري‌هاي پيچيده ميان مسكو و تهران در سوريه با مشاجره ديپلماتيكي ميان تل‌آويو و مسكو همراه شد، در شانزدهمين روز از ماه مارس، جنگنده‌هاي اسراييلي مناطقي در سوريه را كه در ارتباط با حزب‌الله لبنان بودند، بمباران كردند و در مقابل نيز نيروهاي ارتش سوريه حملاتي با موشك‌هاي خود انجام دادند.
اندكي پس از اين اتفاق بود كه سفير اسراييل در مسكو توسط دولت روسيه احضار شد تا در اين خصوص به كرملين توضيحاتي بدهد. در نتيجه به نظر مي‌رسد كه رابطه روسيه با ايران، بشار اسد و به تبع آن حزب‌الله لبنان در حال تاثيرگذاري بر روابط مسكو با ديگر بازيگران است. اسپوتنيك (رسانه روسي) نيز در گزارشي در اين خصوص نوشت: مسكو خود را در شرايط پيچيده‌اي گرفتار مي‌بيند.
اسراييل، عربستان سعودي و برخي كشورهاي حاشيه خليج فارس بر حجم انتقادهاي خود از فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران افزوده‌اند و تنش در رابطه تركيه و ايران نيز به وضوح ديده مي‌شود. از سوي ديگر رابطه روسيه با اين كشورها بسيار گرم است و دقيقا به همين دليل است كه مسكو بايد استراتژي پيچيده و كاملا ديپلماتيك گونه‌اي را براي رابطه با تهران تعريف كند. روسيه هم بايد رابطه حسنه‌اي با ايران داشته باشد و هم مانع از تاثيرگذاري ديگر روابط خود با سايرين از فاكتوري به نام ايران شود.
** سوريه تنها سنجاق اتصال نيست
پيش از ديدار روحاني با پوتين، وزير امورخارجه ايران در گفت‌وگويي اعلام كرد كه روس‌ها در صورت نياز مي‌توانند به صورت موردي از پايگاه‌هاي نظامي ايران براي مبارزه با تروريسم استفاده كنند. اتفاقي كه در سال گذشته در پايگاه نوژه همدان نيز رخ داد. ماه جاري ميلادي بود كه ايران براي نخستين‌بار سامانه موشكي اس- ٣٠٠ دريافتي ازسوي روسيه را آزمايش كرد و گفته مي‌شود كه همكاري‌هاي تسليحاتي ميان تهران و مسكو در حال افزايش نيز هست. با وجود آنكه امريكايي‌ها به‌شدت نگران همكاري‌هاي تسليحاتي ايران و روسيه هستند اما مسكو مي‌گويد كه به هركشوري كه از قوانين بين‌المللي تخطي نكند، سلاح مي‌فروشد و اين مجموعه ايران را هم شامل خواهد شد.
برخي از منابع مي‌گويند كه ايران مايل به خريد موشك‌هاي دفاع هوايي و همچنين موشك‌هاي زمين به زمين از روسيه است. با توجه به حجم اسناد امضا شده ميان ايران و روسيه در اين سفر مي‌توان گفت كه هرچند به نظر مي‌رسد همكاري بر سر سوريه مي‌تواند اصلي‌ترين اولويت رابطه ايران و روسيه باشد اما اين رابطه ديگر به تنهايي با يك پرونده سوريه به هم سنجاق نشده است و دو طرف در حال گسترش دامنه اين رابطه هستند.
** پوتين در برابر روحاني، اردوغان و نتانياهو
رسانه روسي آر.بي.تي نيز در اين خصوص مي‌نويسد: حجم بالاي اسنادي كه ميان روحاني و پوتين در سفر اخير رييس جمهور ايران امضا شد مي‌تواند راه را براي افزايش همكاري هاي دو كشور هموارتر سازد. ايران و روسيه هر دو زخمي تحريم هاي غرب هستند و به نظر مي‌رسد كه مقام هاي دو كشور همديگر را در يك برگ واحد از تاريخ مي‌بينند؛ برگ واحدي كه در آن دو طرف مي‌توانند براي مهارجنگ در سوريه به همكاري‌ها ادامه دهند اما تهران و مسكو هنوز هم ديدگاه‌هاي متفاوتي دارند كه با پيشرفت كار در سوريه مي‌تواند رابطه دوجانبه آنها را تحت‌الشعاع قرار دهد.
اين رسانه روس با اشاره به اينكه پوتين با سه گانه روحاني، نتانياهو و اردوغان روبه‌رو است، مي‌نويسد: پايان بحران سوريه نزديك‌تر از قبل به نظر مي‌رسد و در چنين شرايطي بازيگران منطقه‌اي كه درگير اين پرونده در شش سال گذشته بوده‌اند، تلاش مي‌كنند منافع حداقلي خود در اين پرونده را حفظ كنند. پيش از ديدار روحاني و پوتين، مسكو در نهمين روز از ماه مارس ميزبان بنيامين نتانياهو، نخست وزير رژيم صهيونيستي بود. يك روز پس از اين تاريخ هم رجب طيب اردوغان، رييس جمهور تركيه در كرملين با پوتين ديدار كرد.
اين ديدارهاي سه گانه نشان مي‌دهد كه يكي از كليدهاي مربوط به آينده سياسي سوريه در خاك روسيه است. به نظر مي‌رسد كه روسيه به تركيه وعده داده است كه از حمايت خود از كردهاي سوري بكاهد و همچنين به اسراييلي ها نيز وعده داد كه مراقب حجم حضور ايران در سوريه پس از پايان جنگ در اين كشور باشد.
هرچند كه نتانياهو پيش و پس از ديدار با پوتين بر نگاه مثبت روسيه به اسراييل و توجه مسكو به دغدغه‌هاي تل‌آويو در خصوص حضور ايران در سوريه تاكيد كرد، اما ناگفته پيداست كه نگراني‌هايي از رابطه روسيه و ايران در اسراييل احساس مي‌شود كه هر روز هم در حال پررنگ‌تر شدن است.
يك استاد دانشگاه ملي روسيه در اين خصوص مي‌گويد: روسيه هم از جانب ايران و هم از جانب اسراييل درخصوص وضعيت حضور نيروهاي حزب الله لبنان و همچنين نيروهاي ايراني در سوريه پسابحران تحت فشار قرار دارد. قطعا يكي از سوژه هاي مذاكراتي سوريه پس از جنگ بوده است.
من تعجب نمي‌كنم كه روسيه و ايران بر سر بحران جانشيني بشار اسد در يك روند دموكراتيك انتقال قدرت با هم اختلاف داشته باشند. برخلاف تصورها، روسيه در اين سال‌ها صرفا روي بشار اسد سرمايه‌گذاري كرده است و اين در حالي است كه ايران با برخي از مقام‌هاي سياسي و نظامي در سوريه در ارتباط بوده و احتمالا در حال حاضر ليستي از اين كانديداها را براي خود مهيا كرده است.
به نظر مي‌رسد كه در حوزه جانشيني بشار اسد، اين ايران باشد كه بتواند حرف خود را به كرسي بنشاند. علي حيدر، وزير سوريه در امور آشتي ملي اخيرا به يك رسانه امريكايي در اين خصوص گفته بود: نفوذ روسيه در سوريه با وجود تمام فعاليت‌هاي نظامي اين كشور محدود است اما برخلاف روسيه، ايران آن كشوري است كه مي‌تواند مولفه‌هاي سوريه پس از جنگ را مشخص كند.
** خط قرمزهاي غيرقابل عبور ايران و روسيه
با اينهمه يك كارشناس ارشد مسايل ايران در آكادمي علوم سياسي روسيه اعتقاد دارد كه نفوذ روسيه بر مسايل داخلي سوريه كمتر از ايران نيست. وي در اين خصوص مي‌گويد: تكنولوژي بالاي نظامي روسيه در بحران چندلايه سياسي و نظامي در سوريه، يك برگ تغيير‌دهنده بازي بود و ايران نيز به خوبي از اين نقش آگاه است. زماني كه بحران در سوريه پايان يابد كه اميدواري‌هايي نيز در اين خصوص وجود دارد، بازيگران بسياري روي زمين هستند و حقيقت اين است كه ايران نمي‌تواند بدون روسيه به صلح پايدار در سوريه دست پيدا كند.
با اين همه حقيقت اين است كه ايران دست از حمايت از حزب الله لبنان برنمي‌دارد و روسيه نيز عملا نمي‌تواند به راحتي ايران و حزب الله لبنان را به خروج از سوريه متقاعد كند. روسيه بايد بداند كه حزب الله خط قرمز ايران در منطقه است. از سوي ديگر براي روس‌ها، آسيب زدن به رابطه با اسراييل نيز هزينه اي است كه كرملين تمايلي براي پرداخت آن ندارد. اين هم خط قرمز روسيه است كه مسكو از آن عبور نمي‌كند. با اينهمه ايران بر سر ميز مذاكره خوب مي‌داند كه با توجه به حجم تنش ميان تهران و رياض و وجود اختلاف ميان ايران و تركيه و سنگ اندازي هاي اسراييل در مقطع فعلي، رها كردن دست روس‌ها نيز نمي‌تواند تامين‌كننده منافع ايران در پرونده هاي منطقه‌اي به خصوص سوريه باشد.
** پيام يك ديدار در كرملين براي ترامپ
مركز تحقيقاتي استراتفور نيز در خصوص اين سفر مي‌نويسد: ديدار مقام هاي عالي رتبه ايران و روسيه در كرملين يك پيام واحد را براي جهان و به خصوص ايالات متحده مخابره كرد: اتحاد استراتژيك ميان ايران و روسيه قوي‌تر از هرزمان ديگري است. همان‌طور كه پوتين اشاره كرده رابطه دو همسايه از قدمت پنج قرني برخوردار است اما نه پوتين و نه روحاني در اين ديدار رقابت‌هاي ژئوپولتيكي را كه ميان دو كشور وجود دارد فراموش نكردند و به هرحال مي‌توان گفت كه نوعي بي‌اعتمادي همواره در رابطه ميان دو همسايه وجود دارد و اين در حالي است كه دو طرف تلاش مي‌كنند اين رابطه را عمق بيشتري ببخشند.
اتحاد روسيه و ايران بر دو پايه استوار است: نخست آنكه اختلاف ميان امريكا و ايران باقي مي‌ماند و همين مساله ايران را وادار به اين مي‌كند كه متحدي استراتژيك براي ايجاد توازن در رابطه با غرب براي خود دست و پا كند. دومين ستون نيز اين است كه تنش در رابطه روسيه با اروپايي ها ادامه پيدا مي‌كند و مسكو را به اين سمت مي‌برد كه بر حجم نفوذ خود در پرونده هاي موجود در خاورميانه بيفزايد تا بتواند براي خود در رويارويي با امريكا كارت برنده هاي بيشتري داشته باشد.
*منبع: روزنامه اعتماد، 1396.1.14
**گروه اطلاع رساني**9117**2002**انتشار دهنده: فاطمه قناد قرصي
تهران- ايرنا- روزنامه اعتماد از نخستين دستاورد ديپلماتيك حسن روحاني در سال 96 به ارايه گزارشي پرداخت و نوشت: قرعه نخستين سفر در سال جديد به نام روسيه افتاد. هفت فروردين يكهزار و سيصد و نود و شش فرصتي شد تا حسن روحاني، رييس دولت يازدهم در واپسين ماه‌هاي حضور در اين دولت و در حالي كه نفس هاي زمان براي انتخابات رياست جمهوري به شماره افتاده است مهمان همتاي روس خود در كاخ كرملين باشد.
