سیدمحمدباقر و بنت الهدی صدر؛ مجاهدانی خردورز

سید محمدباقر صدر از متفكران برجسته جهان اسلام در 10 اسفند 1313 هجری خورشیدی در شهر كاظمین عراق چشم به جهان گشود و به دلیل هوش و علاقه بسیار به علوم دینی به تحصیل حوزوی در نجف اشرف در محضر آیات عظام «سید محسن حكیم، سید محمد روحانی، شیخ صدرا بادكوبه ای، شیخ حسین حلی و سید ابوالقاسم خویی» پرداخت و توانست به درجه اجتهاد دست یابد و پس از آن به آموزش اصول فقه همت گماشت و با بنیانگذاری نظام آموزشی نوین با استقبال حوزویان روبرو شد.

او حاصل سال ها تجربه خویش را در آثار برجسته ای به یادگار گذاشت كه از آن جمله می توان به «غایة الفكر فی علم الاصول، فلسفتنا، اقتصادنا، ماذا تعرف عن الاقتصاد الاسلامی، الانسان المعاصر و المشكله الاجتماعیه، البنك الاّربوی فی الاسلام، الاسس المنطقیه الاستقراء، بحوث فی شرح العروة الوثقی، الفتاوی الواضحه، منهاج الصالحین و التعلیقه علیه» اشاره كرد.

وی علاوه بر فعالیت های علمی و اجتماعی در عرصه سیاسی نیز وارد شد و به مبارزه با رژیم بعث عراق پرداخت و این مهم آن رژیم را بر آن داشت تا محمدباقر صدر را بازداشت كند بنابراین خواهر وی بنت الهدی صدر رهبری این فعالیت ها را برعهده گرفت.

بنت الهدی صدر در اسفند ۱۳۱۶ خورشیدی پا به عرصه گیتی نهاد و در كنار برادر خود با حضور در نجف اشرف و ادامه تحصیل در آنجا توانست به درجه اجتهاد نایل آید. او اندیشه های ارزشمند خویش را در آثاری چون «كلمه و دعوه، المباحث عن الحقیقه، مذاكرات الحج، و نساء العقیده» برجای گذاشت. همچنین با تشكیل مركز فرهنگی در شهر كاظمین، نقش مهمی را در زنده نگاه داشتن فرهنگ غنی اسلامی ایفا كرد و در كنار آن فعالیت های خویش را برای مبارزه با این رژیم ادامه داد و سرانجام روشنگری های سیاسی بنت الهدی صدر سبب شد تا رژیم بعث وی را نیز بازداشت كند.

سرانجام این رژیم كه حضور این مبارزان را حتی در زندان برنمی تافت، در 19 فروردین 1359 این بانوی مجتهد و محمدباقر صدر را به شهادت رساند.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز شهادت محمدباقر صدر و بنت الهدی صدر به گفت وگو با «حسین آجرلو» كارشناس تحولات لبنان و مسایل خاورمیانه پرداخت.

آجرلو درباره ویژگی های اخلاقی و شخصیتی محمدباقر صدر گفت: وی در خاندان بزرگ و متدین صدر زاده شد كه از ویژگی های آنان دین داری و مرجعیت شیعیان محسوب می شد و محمدباقر صدر هم از آن بی نصیب نماند اما ویژگی بارز او مطالعه در علوم اسلامی و برخورداری از دانش والای به شمار می رفت. این عالم، كتاب های بسیاری را در زمینه اقتصاد و فلسفه ... از خود برجای گذاشت و از لحاظ شخصیتی بسیار آگاه و منش بزرگی داشت. در واقع وی، رهبری جریان ساز و تحول آفرین بود.

این كارشناس تحولات لبنان با بیان اینكه وی در حوزه علمیه نجف به مطالعه و آموزش در زمینه علوم نقلی می پرداخت، تصریح كرد: او با وارد كردن علوم جدیدی چون اقتصاد اسلامی در جامعه آن روز، بدون آنكه خطوط دینی حوزه علمیه نجف شكسته شود به سنت شكنی در این حوزه پرداخت و در واقع به دلیل فعالیت های علمی گسترده از احترام ویژه ای میان مراجع آن زمان چون «آیت الله محسن حكیم» و «آیت الله سید ابوالقاسم خویی» برخوردار شد. البته افراد دیگری نیز در آن هنگامه به نوآوری روی آوردند و محمدباقر صدر نیز به تحول آفرینی پرداخت.

وی در ادامه افزود: محمد باقر صدر از ارتباط های گسترده ای با افراد بسیار در كشورهای مختلف برخوردار بود. این امر سبب شد كه این تحول نه تنها در حوزه علمیه نجف بلكه لبنان، پاكستان و ایران نیز به وقوع بپیوندد. او كتاب های فقهی بسیار خوبی چون كتاب «اقتصادِنا» را كه پایه اقتصاد اسلامی به شمار می رود؛ از خود برجای گذاشت. كتاب وی نقطه تحولی در اقتصاد اسلامی ایجاد كرد و بسیار كاربردی بود و توانست میان دنیای احكام اسلامی و جهان اقتصاد امروزی، ارتباط متعادلی ایجاد كند. او در این كتاب به نظریه پردازی در حوزه اقتصاد پرداخت و اینگونه یكی از پایه گذاران اقتصاد اسلامی شد.

آجرلو نقش محمدباقر صدر را در پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز موثر دانست و یادآور شد: وی جریان اسلامی را آغاز كرده بود و یكی از ویژگی های او این امر به شمار می رفت كه به جز مردم عادی كه جذب این مبارز می شدند طبقه تحصیل كرده حوزه و دانشگاه به دلیل نظریه های نوین وی جذب اندیشه های او شدند و این امر را می توان در ایران نیز مشاهده كرد. البته این عالم نقش بسیار مهمی در تربیت و پرورش نیروهای انقلابی در ایران و عراق داشته است. این مجتهد در دوره رژیم پهلوی به كمك امام خمینی(ره) شتافت و افكار و اندیشه های او بر انقلابیان نیز بسیار تاثیرگذار بود. او شاگردان بسیاری را پرورش داد كه هر كدام به مجتهدانی بزرگ تبدیل شدند.

این كارشناس تحولات لبنان محمدباقر صدر را دارای دانشی جامع عنوان كرد و گفت: وی علاوه بر علوم سنتی بر دانش های نوینی نیز آگاهی داشت و توانست در حوزه نجف تحولی ایجاد كند، بنابراین به دلیل آنكه اطلاعات او در حوزه های مختلف علمی و حوزوی بسیار كامل بود؛ این مبارز را مغز متفكر اسلام نامیدند. البته این مجتهد پس از روی كار آمدن جریان چپ گرا و ملی گرا در عراق، ظلم و استبداد رژیم بعث علاوه بر فعالیت های علمی و تلاش برای اصلاح جامعه؛ وارد سیاست شد تا بتواند در برابر سخت گیری نظام حاكم ایستادگی كند و این امر را وظیفه دینی خود دانست و مبارزه را تا روی كار آمدن صدام حسین رییس جمهوری عراق ادامه داد.

آجرلو با اشاره به اینكه بازداشت محمدباقر صدر از تاثیرگذاری وی بر شیعیان عراق حكایت داشت، توضیح داد: هنگامی كه صدام در عراق به قدرت رسید، در نخستین اقدام تمامی مخالفان درونی حزب حاكم و منتقدان اجتماعی، دینی و مذهبی را سركوب كرد و به دلیل اینكه تازه وارد عرصه سیاسی شده در راستای تسویه حساب هایی كه خواهان انجام آن بود، محمدباقر صدر را بازداشت و پس از مدتی خواهر وی بنت الهدی صدر را دستگیر كرد و پس از مدتی با تمام فشارهایی كه از حوزه ها بر صدام وارد شد اما او در یك اقدام ناباورانه محمدباقر صدر و خواهر وی را به شهادت رساند.

وی درباره فعالیت های سیاسی و فرهنگی بنت الهدی صدر گفت: تمامی اعضای این خاندان به فعالیت های سیاسی و همچنین علمی و فرهنگی می پرداختند. در واقع پس از بازداشت محمدباقر صدر، خواهر وی اقدام های بسیاری را انجام داد و بیشتر در فعالیت های اجتماعی و تحول های مبارزاتی حضور فعالی داشت. این بانوی مجتهد در راستای فعالیت های برادرش حركت می كرد و نكته بارزی كه در نوشته های او مشاهده می شد؛ درك عمیق و گسترده مشكل های موجود در جامعه عراق، مسلمانان و زنان بود. وی با حضور فعال در عرصه اسلامی به سنت شكنی در جامعه آن روز پرداخت.

این كارشناس تحولات لبنان در پایان بیان داشت: به یقین اندیشه های برجسته شهید محمدباقر صدر و بنت الهدی صدر با تكیه بر علم بود و آنان بر این پایه به اقدام های سیاسی، علمی و فرهنگی می پرداختند و همواره به دنبال اصلاح گری در اجتماع بودند و انزوا در جامعه را به هیچ عنوان نمی پذیرفتند و اكنون تاثیرگذاری اندیشه های آنها را می توان در هیات حاكمه عراق و در وجود افرادی چون حیدر العبادی سیاستمدار عراقی از اعضای حزب الدعوه اسلامی مشاهده كرد كه رهبری معنوی این حزب را محمدباقر صدر برعهده داشت و تحولی كه این عالم ایجاد كرد برپایه علم و عقل برای اصلاح جامعه بود و هنوز هم این امر ادامه دارد.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: فاطمه مهدوی** انتشار دهنده: شهربانو جمعه
**پژوهشم**9128**2002**9131
*ایرنا مقاله كانالی برای انعكاس مقاله های اندیشكده ها- پژوهشكده ها- دانشكده ها- مراكز تحقیقاتی و رسانه های ایران وجهان*
Irnaarticle@