روند رشد تولیدات علمی كشور در حوزه پزشكی در یك نگاه

دكتر شاهین آخوندزاده قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی با بیان این كه اساسا رشد و یا ركود علمی از جمله مقولاتی است كه نتیجه عملكرد در سال های قبل است، اظهار كرد: در دولت های سازندگی، اصلاحات و دولت نهم رشد علمی قابل توجهی داشتیم كه به تعبیری به آن 'رشد موشكی' گفته می شد.
وی كه روز یكشنبه با خبرنگار پزشكی ایرنا گفت و گو كرد، توضیح داد: علت اطلاق عنوان رشد موشكی این بود كه ما در تولید علم در سطح بسیار پائینی قرار داشتیم و به یك باره به عنوان مثال تعداد مقالات یك حوزه از پنج مقاله به 100 مقاله افزایش یافت، یعنی رشد 20 برابری یافتیم؛ از آنجا كه شیب افزایش این رشد تند بود، چنین عنوانی به آن داده شد اما به طور كلی در مقایسه با رشد علمی دنیا در سطح بسیار پائینی قرار داشتیم.
آخوندزاده افزود: در برهه ای از زمان، رسیدن به جایگاه علمی مصر و تركیه در منطقه برای ما دست نیافتنی و یك آرزو بود؛ با اقداماتی كه در دوره های سازندگی تا دولت نهم صورت گرفت، توانستیم از مصر به سرعت پیشی بگیریم و به تركیه نزدیك شویم؛ این در حالی است كه از نظر منابع مالی پژوهشی همواره یك دهم تركیه در این حوزه هزینه كردیم، محدودیت هایی داشتیم و نگاه های سیاسی دنیا به ما نسبت به تركیه بسیار متفاوت بوده است؛ با همه این مسائل، كشور به لطف نسل جوان و باهوش آن رشد علمی قابل توجهی یافت.
قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت گفت: در دولت دهم، به دلیل سوء مدیریت علمی تغییرات بسیاری در سیستم علمی كشور به وجود آمد؛ به عنوان نمونه دانشگاه علوم پزشكی تهران كه با سرعت در حوزه علمی در حال پیشرفت بود، به واسطه جابجایی نامترقبه رئیس آن به دلیل نگرش های سیاسی دچار نوعی سكته علمی شد.
وی به موضوع تحریم های بین المللی و تاثیر آنها بر حوزه علمی كشور نیز اشاره كرد و افزود: علاوه بر سوءمدیریت های علمی در دولت دهم، مشكل تحریم های بین المللی در این دوره مطرح شد و این مساله بر حوزه تحقیق و پژوهش كشور تاثیرات بسیار منفی داشت؛ اصولا پژوهشگران برای انجام تحقیقات، باید به منابع الكترونیك دسترسی داشته باشند و امكان رفت و آمدهای بین المللی برای آنان فراهم باشد اما در این دوره این موارد با مشكلات زیادی روبه رو شد.
آخوندزاده یادآور شد: در اواخر دولت دهم، حتی اگر امكان مالی نیز فراهم بود، نمی توانستیم هزینه لازم برای دسترسی به نشریات بین المللی و منابع الكترونیك علمی را به خارج از كشور بفرستیم.
وی گفت: همچنین به دلیل همین تحریم های بسیار شكننده و تاثیرگذار در حوزه های علمی، واردات بسیاری از مواد اولیه، كیت ها و تجهیزات آزمایشگاهی مورد نیاز در حوزه تحقیقات ناممكن بود و این مساله نتایج زیانباری در طول چهار سال دولت دهم برای حوزه علمی كشور به بار آورد.
آخوندزاده اظهار كرد: به واقع، در آغاز دولت یازدهم در سال 1392 كشور دچار نوعی سكته علمی شده بود؛ اما عده ای ناجوانمردانه كاهش رشد علمی را به ریاست جمهوری دكتر روحانی نسبت دادند.

** انجام اقدامات كوتاه و بلندمدت برای جبران كاهش رشد علمی كشور
قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت به برنامه ریزی و انجام اقدامات كوتاه و بلندمدت در این معاونت برای جبران كاهش رشد علمی كشور اشاره كرد و گفت: در وزارت بهداشت اقدامات كوتاه و بلندمدتی صورت گرفت كه تاثیر اقدامات كوتاه مدت را اكنون شاهد هستیم و تاثیر اقدامات بلندمدت در دولت بعدی نمایان خواهد شد.
آخوندزاده افزود: از جمله اقدامات كوتاه مدت انجام شده پرداخت هزینه های پرداخت نشده دسترسی به منابع الكترونیك در دوره های قبل بود؛ این هزینه مبلغ قابل توجهی معادل 120 میلیارد تومان بود كه جزو بدهكاری های وزارت بهداشت محسوب می شد.
وی اظهار كرد: با پرداخت این مبلغ تمام دانشگاه های علوم پزشكی كشور توانستند به منابع الكترونیك در این مدت سه سال و نیم دولت یازدهم دسترسی داشته باشند و این اولین زیرساختی بود كه برای پیشبرد اهداف علمی كشور اجرایی شد.
آخوندزاده افزود: پس از آن با ارائه دستاوردهای پژوهشی به دولتمردان، مجلس و سیاستگذاران، تلاش كردیم سهم پژوهش را از اعتبارات كشور بالا ببریم و تا حدی موفق بودیم.
وی گفت: همچنین، طی دو سال گذشته علاوه بر بودجه معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، در سال اول یك درصد از اعتبارات وزارت بهداشت معادل 80 میلیارد تومان و در سال جاری 101 میلیارد تومان از اعتبارات وزارت بهداشت به بخش پژوهش علوم پزشكی كشور اختصاص یافته است؛ به طور كلی بودجه تخصیص یافته به بخش پژوهش علوم پزشكی كشور 70 میلیارد تومان بود اما توانستیم 101 میلیارد تومان از سایر بودجه های وزارت بهداشت به این بخش اختصاص دهیم.
وی یكی دیگر از اقدامات كوتاه مدت انجام شده در دولت یازدهم برای افزایش رشد علمی كشور در حوزه پزشكی و كیفی سازی تحقیقات علمی را توجه اساسی به نیروی انسانی محقق كشور عنوان كرد و افزود: اجرای طرح پزشك پژوهشگر، برگزاری دوره های پسادكترا و تخصیص اعتبارات پژوهشی از طریق موسسه نیماد از جمله اقداماتی است كه در این راستا در دولت یازدهم انجام شده است.
آخوندزاده راه اندازی موسسه ملی توسعه تحقیقات علوم پزشكی كشور (نیماد) و اختصاص اعتبارات پژوهشی به صورت مستقیم به مجریان طرح های بزرگ پژوهشی از طریق این موسسه را از دیگر اقدامات معاونت تحقیقات وزارت بهداشت در دولت یازدهم برشمرد و گفت: اینها اقدامات زیرساختی است كه در آینده شاهد نتایج آنها شامل رشد علمی قابل توجه برای كشور خواهیم بود.
وی افزود: علاوه بر نیماد، زیرساخت های پژوهشی دیگری نیز در این دوره ایجاد شد كه از جمله آنها می توان به ساخت و تجهیز 10 آزمایشگاه جامع و انجام اقدامات اولیه برای راه اندازی 10 آزمایشگاه جامع دیگر در دانشگاه های علوم پزشكی كشور اشاره كرد.
آخوندزاده اظهار كرد: همچنین حدود 70 مطالعه ثبت بیماری و حدود 40 كوهورت را كه بزرگترین آن پرشین كوهورت است، راه اندازی كردیم كه نتایج آنها را طی چهار تا 10 سال آینده شاهد خواهیم بود؛ این مطالعات مسلما سبب یك جهش در حوزه پژوهش كشور می شود.

** نتیجه اقدامات صورت گرفته در راستای رشد علمی كشور در حوزه پزشكی؛

* افزایش تعداد شركت های دانش بنیان و درآمد حاصل از فروش محصولات آنها
قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت درخصوص نتیجه اقدامات كوتاه مدت و بلندمدت صورت گرفته گفت: در آغاز دولت یازدهم 382 شركت دانش بنیان داشتیم، تعداد محصولات دانش بنیان 487 محصول بود و 2 هزار و 750 نفر در این شركت ها مشغول به كار بودند.
آخوندزاده افزود: تعداد شركت های دانش بنیان تا ابتدای سال 1396 به 848 شركت و تعداد محصولات دانش بنیان به 2 هزار و 97 محصول رسید و 10 هزار و 200 شغل در این شركت ها ایجاد شد.
وی ادامه داد: میزان فروش محصولات شركت های دانش بنیان از سه هزار و 800 میلیارد ریال در ابتدای دولت یازدهم به 10 هزار میلیارد ریال رسیده است. این آمار مربوط به بخش فناوری است كه درآمد حاصل از صادرات این محصولات به كشورهای تركیه، آسیای میانه و عراق را نیز شامل می شود.

* افزایش تعداد مقالات علمی ایران
به گفته آخوندزاده، عنوان می شود كه تعداد مقالات علمی در دولت یازدهم كاهش یافته است، اما در سال 2013 میلادی و آغاز این دولت، تعداد مقالات حوزه علوم پزشكی ایران در اسكوپوس 9 هزار و 943 مقاله بود كه در سال 2016 به 14 هزار و 902 مقاله رسید، یعنی تقریبا 50 درصد رشد داشته است.
وی با بیان این كه مقالات ایران در آی اس آی نیز از 8 هزار و 297 مقاله در سال 2016 به 13 هزار و 809 مقاله افزایش یافته است، اظهار كرد: به طور كلی تعداد مقالات علمی ایران در سال 2013 در آی اس آی، 30 هزار و 124 مقاله بود، در سال 2015 تعداد مقالات به 37 هزار و 996 رسید و در سال 2016 این تعداد به 44 هزار و 604 مقاله افزایش یافت كه از رشد علمی 40 درصدی ایران نسبت به سال 2013 در آی اس آی نشان دارد.
آخوندزاده افزود: در سال 2013 نیز تعداد مقالات علمی ایران در اسكوپوس 42 هزار و 151 مقاله بود كه در سال 2015 به 44 هزار و 222 مقاله و در سال 2016 به 51 هزار و 876 مقاله، افزایش یافت و نشان دهنده رشد 30 درصدی نسبت به زمان آغاز دولت یازدهم است.

* استناد به مقالات علمی ایران
آخوندزاده در پاسخ به پرسشی درباره كیفیت تولیدات پژوهشی در دولت یازدهم تصریح كرد: بیشتر از كمیت پژوهش، توجهات بر كیفیت پژوهش ها متمركز بوده است زیرا مرجعیت علمی با كیفیت مقالات به دست می آید.
وی افزود: تعداد استنادات به مقالات ایران در سال 2013 درحوزه علوم پزشكی، 17 هزار و 52 استناد بود درحالی كه در سال 2016 میلادی به 47 هزار و 703 استناد رسید كه نشان دهنده جهش سریع كشور در مقوله كیفیت مقالات علمی پزشكی در دنیا است.
آخوندزاده، به افزایش تعداد دانشمندان یك درصد برتر نیز اشاره كرد و گفت: در آغاز دولت یازدهم، فقط هشت دانشمند یك درصد برتر در حوزه علوم پزشكی داشتیم كه اكنون این تعداد به 39 نفر رسیده است.
وی با بیان این كه تعداد دانشمندان ایرانی با اچ اندیكس بالای 15 از 108 نفر به 466 نفر رسیده است، ادامه داد: این همان جهشی است كه در رسیدن به كیفیت پژوهش و مرجعیت علمی در كشور حاصل شده است.
قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت خاطرنشان كرد: این نتایج در شرایطی به دست آمده كه درآمدهای نفتی كشور بسیار كاهش یافته بود و لازم به ذكر این كه پژوهش همواره رابطه مستقیمی با میزان بودجه ای دارد كه برای آن هزینه می شود.
آخوندزاده گفت: به عبارت دیگر این دستاوردها در دوره ای حاصل شد كه نفت با قیمت 40 دلار به فروش می رفت و ما انجام پژوهش ها و اقدامات لازم در راستای رشد علمی كشور را با یك بدهی قابل توجه (120 میلیارد تومان بدهی دسترسی به منابع الكترونیك) آغاز كردیم كه معادل یك سال و نیم بودجه معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت بود.
علمی**1834
خبرنگار: ناهید شفیعی **انتشار: زهره محتشمی پور
برای اطلاع از اخبار متنوع علمی و فناوری، با كانال علمی ایرنا در تلگرام همراه شوید:
irnaelm@
https://telegram.me