چند و چون آسیب پذیری ساختمان های مشهد در برابر زلزله

مسئولان و دست انداركاران ، پس از این زلزله ها كه با پس لرزه های متعددی هم همراه بوده بر هشدارهای خود افزوده اند و آسیب پذیری مشهد در برابر زلزله و میزان مقاومت ساختمان ها و برج ها مورد بحث قرار داده اند.
كارشناسان،وقوع زلزله در خراسان رضوی به دلیل گسل های موجود را دور از ذهن نمی دانند، به همین دلیل بر اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از تكرار فجایعی مانند زلزله بم تاكید می كنند.
مدیر كل زمین شناسی و اكتشافات معدنی منطقه شمال شرق كشور در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در تشریح نتیجه بررسی زلزله 6 ریشتری اخیر در خراسان رضوی گفت: گسل مسبب زلزله كه از فعالیت دوباره گسل چاه مزار حاصل شده، بر روی نقشه یك صد هزارم سفید سنگ كه توسط اداره كل زمین شناسی مركز مشهد تهیه شده،‌ طرح شده است
جعفر طاهری افزود: با توجه به سازوكار گسل مسبب، میزان آسیب و تخریب آبادی هایی كه بر روی فرا دیواره و فرودیواره گسل ( بر اساس حركتهای قائم دو قطعه نسبت به هم، فرا دیواره و فرو دیواره قابل تشخیص است) قرار داشته اند به ویژه فرو دیواره زیاد بوده و بیش از 80 درصد می باشد.
وی اظهار كرد: گسل چاه مزار یكی از سرشاخه های پایانی پهنه تخریب گسل بزرگ و لرزه زای كشف رود می باشد كه تهدیدی برای شمال شهر مشهد است و توانایی ایجاد زمین لرزه احتمالی با بزرگای بیش از هفت ریشتر را دارد.
طاهری گفت: آخرین زمین لرزه بزرگ در ارتباط با گسل كشف رود مربوط به 30 ژانویه 1673 میلادی ( حدود 344 سال قبل) با بزرگای 6.6 می باشد كه در اثر آن دو سوم از شهر مشهد، آسیب دیده و حدود چهار هزار نفر در اثر این زمین لرزه كشته شده اند.
مدیر كل زمین شناسی و اكتشافات معدنی شمال شرق گفت: با توجه به اینكه گسل های فعال و لرزه زا از جمله كشف رود، توس، جنوب مشهد، سنگ بست شاندیز و شمال نیشابور روند عمده شمال باختر- جنوب خاور و به تقریب عمود بر این تنش امروزی را دارند ساز وكار عمده آنها راندگی با مولفه كوچك راستا لغز(جهت حركت در امتداد راستای گسل به سمت راست ) و به علت ساز وكار شان زمین لرزه هایی با بزرگای بالا و تخریب زیاد ایجاد خواهند كرد.
طاهری افزود: با توجه به اینكه بزرگای زمین لرزه بالا بوده و نیز بر اساس سازوكار مسبب زمین لرزه ( سازوكار راندگی) وقوع پس لرزه های متعدد ( بیش از هزار پس لرزه) پس از زلزله اخیر در سفیدسنگ امری طبیعی می باشد به طوری كه اینها به صورت سیكلی تكرار شده و فوجی از زمین لرزه ها را در منطقه ایجاد می نمایند.
وی بیان كرد: این پس لرزه ها به یك بیشینه بزرگایی كه به طور معمول از زمین لرزه اصلی كمتر است می رسند تا اینكه كاملا مستهلك شده و انرژی تخلیه شود و ممكن است یك تا چند هفته طول بكشد البته باید این را متذكر شد كه وقوع پس لرزه با این تعداد نشان از فعال بودن منطقه در حال حاضر دارد و ممكن است سبب فعال شدن گسل دیگری كه در ارتباط یا نزدیك با آن می باشد، از جمله گسل كشف رود و توس شود
طاهری گفت: بنابراین وقوع پس لرزه دلیل بر وقوع یا عدم وقوع زمین لرزه هایی بزرگ تر نمی باشد و لذا مسئولان و ارگان های تحقیقاتی باید هوشیار بوده و آمار و بزرگای پس لرزه های اخیر را پیوسته رصد نمایند .
رئیس نمایندگی مركز تحقیقات مسكن و شهرسازی در شمال شرق كشور نیز گفت: ساختمان هایی كه از حدود 20 سال قبل در مشهد ساخته شده اند به دلیل توجهی كه سازمان نظام مهندسی و مجموعه مهندسان ناظر بر مهندسی سازی آنها داشتند، در برابر زلزله مقاومت دارند و وضعیت ساخت و سازهای ایمن و مقاوم بسیار مطلوب شده است.
محمد رضا مهردوست افزود: از حدود 15 سال قبل آرام آرام استفاده از مهاربندها در ساختمان سازی در مشهد اجباری شد، المان هایی كه كمك می كرد سازه ها در برابر زلزله مقاوم شوند، نهادینه شد و مهندسان با نظارت سازمان نظام مهندسی موظف شدند كه دقت لازم را در كار خود داشته باشند.
وی بیان كرد: با این حال ساختمان های قدیمی مشهد در برابر زلزله هایی با شتاب و عمق قوی آسیب پذیرند و ساختمان هایی هم كه مهندسی ساز بوده و در 15 سال گذشته ساخته شده اند اما مهندسان در ساخت آنها ضعف هایی داشته اند، باید مورد تجدید نظر قرار گیرند.
عضو دبیرخانه دائمی فناوری های نوین صنعت ساختمان در خراسان رضوی گفت: زلزله و پس لرزهای اخیر در استان به لحاظ محتوای فركانسی و شتاب از قدرت زیادی برخوردار نبوده و تداوم وقوع آنها با همین شتاب و فركانس،‌ خسارتی نخواهد داشت.
مهردوست اظهار كرد: پارامترهایی زیادی از جمله عمق، كانون، شتاب، زمان و ... در شدت آسیب های ناشی از یك زلزله موثر است زیرا ماهیت بسیار بسیار پیچیده و خاصی دارد، از سوی دیگر بزرگای زلزله (ریشتر) اهمیت خاصی در ویرانگری زلزله ندارد بلكه محتوای فركانسی و شتاب از پارامترهایی است كه می تواند یك زلزله را ویرانگر كند.
وی گفت: اگر زلزله هایی با مشخصاتی كه در 5 ماه اخیر اتفاق افتاده و بزرگای به نسبت قابل توجهی داشته اما شتاب و باقی پارامترهای آن چندان زیاد نبوده است، رخ دهد؛ اتفاق خاصی برای ساختمان ها در شهر نخواهد افتاد و فقط سازه های غیرمهندسی خسارت خواهند دید.
وی بیان كرد: اگر لرزه هایی با پارامترهای بالاتر در مشهد رخ دهد، به احتمال زیاد خسارتی برای ساختمان ها در شهر در پی خواهد داشت.
رئیس نمایندگی مركز تحقیقات مسكن و شهرسازی در شمال شرق كشور گفت: زلزله و پس لرزه های اخیر هرچند مردم مشهد را نگران كرده اما یك هشدار هم برای مردم بوده تا بدانند كه مشهد هم شهر لرزه خیزی است و باید در محاسبات ساخت و ساز، ایمن سازی ساختمان ها و نظارت بر مهندسی ساخته شدن آنها، دقت بیشتری اعمال كنند.
مهردوست اظهار كرد: در علم مهندسی لرزه و سازه، مقاومت یك سازه را براساس ریشتر محاسبه نمی كنند و ریشتر یك نامگذاری بسیار بسیار ساده و ابتدایی برای زلزله است، چه بسا یك زلزله پنج ریشتری ساختمان های مهندسی ساز را هم بتواند خراب كند در حالی كه زلزله 6 ریشتری خسارت كمتری به جا بگذارد.
وی با اشاره به وجود چندین گسل شناخته شده در مشهد است، افزود: اگر یكی از این گسل ها به نوعی بخواهد فعال شود، ممكن است خسارت ناشی از آن به مراتب بیشتر از خسارت زلزله اخیر در استان باشد لذا اینكه كدامیك از این گسل ها فعال شود و فاصله اش از ساختمان ها چه اندازه ای باشد هم در كار تحقیقاتی تاثیرگذار است.
مهردوست بیان كرد: یك گسل در جنوب مشهد شناسایی شده كه سازمان نظام مهندسی در حال تحقیق و تفحص درباره آن و میزان خطرناك بودن آن می باشد كه عمدتا این گسل ساخت و سازهای منطقه 9 شهرداری را دربرمی گیرد كه از رضاشهر شروع می شود و تا وكیل آباد ادامه دارد.
وی افزود: در منطقه 9 شهرداری مشهد بلندمرتبه سازی زیادی انجام شده است و در لرزه خیز بودن آن منطقه بین كارشناسان و مهندسین متخصص هنوز شك و تردید است؛ اگر این گسل فعال باشد یا در آینده چنین شود، ساخت و سازهای آن منطقه را تحت تاثیر قرار می دهد.
وی بیان كرد: طبق آیین نامه ها و استانداردهایی كه در كشور و در همه دنیا رایج است، ساخت و ساز بر روی گسل یا نزدیك به حریم آن ممنوع است.
رئیس نمایندگی مركز تحقیقات مسكن و شهرسازی در شمال شرق كشور گفت: وزارت راه و شهرسازی اخیرا ابلاغیه ای به این مركز داده و آن را مكلف كرده است كه برای چهار شهر اصفهان، تبریز، تهران و مشهد حریم گسل را شناسایی كند.
مهردوست اظهار كرد: وقتی خود گسل و حریم های آن در شهرها مشخص شد دیگر از چند سال آینده ضوابط ساخت و ساز تغییر می كند و احداث بنا در نزدیكی گسل با محدودیت هایی انجام خواهد گرفت و به طور قطع ساخت ساختمان های بلندمرتبه در این حوالی ممنوع می شود.
وی اضافه كرد: البته تحقق این امر نیاز به زمان دارد و از هم اكنون نمی شود در مورد آن پیشداوری كرد و باید مطالعات درباره آن كامل شود و در صورت نتیجه بخش بودن مطالعات مشكلات و نگرانی هایی كه در خصوص ساخت و ساز در نزدیكی گسل و حریم گسل وجود دارد، كاهش می یابد.
رئیس نمایندگی مركز تحقیقات مسكن و شهرسازی در شمال شرق كشور گفت: تاكنون آماری در خصوص میزان آسیب پذیر بودن ساختمانها در برابر زلزله جمع آوری نشده زیرا نحوه نظارت مقداری مجهول است و از سوی دیگر بخشی از اطلاعات ساختمان در اختیار مالك یا ناظر ساختمان است.
وی با بیان اینكه محتوای زلزله غیرقابل تشخیص است، افزود: ممكن است دو زلزله با دو بزرگای یكسان رخ دهد اما ماهیت تخریبی آنها با هم متفاوت باشد، از سوی دیگر هیچ گاه نمی توان وقوع زلزله را پیش بینی كرد،‌ زیرا هم پارامترهایی زیادی در وقوع زلزله تاثیرگذار است و هم انرژی كه آزاد می شود بسیار متغیر بوده و به عوامل زیادی بستگی دارد.
دانشیار پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و عضو هیات مدیره انجمن مهندسی زلزله ایران نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: براساس اطلاعات اولیه زلزله شامل بزرگا و محل وقوع آن، زلزله دیشب به نوعی پس لرزه همان زلزله 16 فروردین ماه سفید سنگ اما با عمق بیشتر بود كه همكاران در حال بررسی در مورد مكانیزم این زلزله هستند.
عبدالرضا سروقد مقدم افزود: خوشبختانه با اینكه بزرگای این پس لرزه زیاد بوده و انرژی زیادی آزاد كرده ، اما شتاب زیادی ایجاد نكرده است؛ در واقع زلزله سفیدسنگ در 16 فروردین ماه با زلزله در بم از نظر انرژی خیلی تفاوت نداشته اما شتاب آن فرق داشته است.
وی بیان كرد: در فعالیت های مربوط به مهندسی ساختمان و طراحی آن، انرژی آزاد شده در زلزله ملاك نیست اما شتابی كه در نتیجه زلزله در سطح زمین ایجاد می شود و ساختمان را تحت تاثیر قرار می دهد، اهمیت دارد.
وی اظهار كرد: آزاد شدن انرژی توسط یك سری موج انجام می گیرد كه مشخصات این موج اهمیت زیادی ندارد اما اگر تناوب موج هایی كه انرژی را منتقل می كند، به گونه ای باشد كه با تناوب ساختمان ها همخوانی داشته باشد، آن ساختمانها در نتیجه وقوع زلزله صدمه زیادی می بینند.
دانشیار پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی افزود: اگر موج هایی كه انرژی را منتقل می كند، تناوب آنها از تناوب ساختمان ها دور باشد كه در زلزله اخیر این گونه بوده، ساختمان ها در نتیجه وقوع زلزله صدمه ای نمی بینند.
سروقد مقدم اظهار كرد: ایران بر روی كمربند زلزله قرار گرفته و جزو مناطق با خطر لرزه ای بالاست كه این زلزله دارای پهنه بندی می باشد كه برخی نقاط بیشتر است.
وی افزود: در دید كلی همه نقاط ایران روی پهنه زلزله قرار گرفته و دو یا سه گسل از بزرگترین گسل های قاره ای كه همه آنها فعال هستند در این كشور وجود دارند لذا وقوع زلزله دور از ذهن نیست.
وی بیان كرد: وقوع زلزله اخیر در خراسان رضوی یك هشدار و زنگ خطر است كه با توجه به سابقه زلزله در منطقه بسیاربه جاست و نیازمند توجه بیشتر از سوی مردم و مدیران حوزه ساخت و ساز است.
دانشیار پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی گفت: در شهرهای ایران با توجه به اینكه دربرخی ساختمان ها، در خصوص اصول مهندسی بد عمل شده است و این نوع ساختمان ها 50 درصد از ساخت و سازهای شهرها را تشكیل می دهند، لذا بیش از 50 درصد ساختمان ها در شهرهای ایران در برابر زلزله آسیب پذیر هستند.
سروقد مقدم اظهار كرد: از مردم انتظار می رود كه با توجه به لرزه خیز بودن ایران، ایمنی ساختمانی كه اجاره می كنند، می سازند یا خریداری می كنند برای آنان با اهمیت باشد و مطالبه عمومی در مورد ایمن سازی ساختمان ها تاثیر گسترده خود را خواهد گذاشت.
وی افزود: از سوی دیگر از جامعه مهندسی انتظار می رود عملكرد سیستم های به كار گرفته در ساختمان ها را مورد بازبینی قرار دهند و در صورت دیدن مشكل نسبت به ایجاد تغییر در آنها اقدام نمایند.
وی بیان كرد: اگر زلزله نه چندان قوی و متوسط به بالا در شهرهای بزرگ رخ دهد، به جز تخریب ساختمان های غیرمهندسی ساز، ساختمان های خوب نیز كه در طراحی مشكل دار بودند، صدمه خواهند دید و باعث می شود كه جایگزین كردن آن خیلی سخت و گران تمام شود.
دانشیار پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی گفت: مدتی است جامعه فنی كشور در مورد تغییر سیستم های سازه ای فعالیت دارند بنابراین لازم است همكاران از فرصت زلزله اخیر استفاده كرده و سیستم های سازه ای را به گونه ای طراحی كنند كه زیاد آسیب نبینند.
زلزله 6 ریشتری 16 فروردین ماه امسال در سفیدسنگ شهرستان فریمان در 100 كیلومتری جنوب شرقی مشهد چند شهرستان استان خراسان رضوی را لرزاند و به 68 روستا خسارت زد.
این زلزله یك كشته و 40 زخمی داشت و پس از آن بیش از هزار پس لزره رخ داد.
هم چنین زلزله دیگری با قدرت 5.3 ریشتردر 13 اردیبهشت جاری در سفید سنگ رخ داد كه موجب مجروح شدن یك نفر شد و در برخی دیگر از شهرهای خراسان رضوی از جمله مشهد احساس شد.
7489/6012 گزارشگر: میترا عبداللهی **‌انتشار دهنده: علی حیدر شاه حسینی