دخانیات؛ تهدیدی برای توسعه پایدار

پژوهش های سازمان جهانی بهداشت نشان می دهد در هر ‌هشت ثانیه یك تن در دنیا به علت استعمال دخانیات، جان خود را از دست می‌دهد. این مهم تنها پیامدهای مصرف دخانیات نیست، بلكه مجموعه ای از بیماری ها و مشكل های بهداشتی همچون سرطان ریه، بیماری های قلبی، ضایعات شنوایی، سرطان پوست، پوكی استخوان، سرطان رحم و سقط جنین و ... در ارتباط با مصرف مواد دخانی در افراد ایجاد می شود و سلامت جامعه را به خطر می اندازد.

این امر ضرورت افزایش آگاهی نسبت به ضررهای ناشی از مصرف دخانیات را بیش از پیش آشكار ساخت و سبب شد تا سازمان بهداشت جهانی در 1987 میلادی برای نخستین بار 31 ماه مه را به عنوان «روز جهانی بدون دخانیات» به رسمیت بشناسد و بكوشد تا توجه جامعه بین المللی را به شیوع استفاده از دخانیات و جلوگیری از این اپیدمی مرگ بار اما قابل پیشگیری جلب كند.

هدف اصلی روز جهانی بدون دخانیات نه تنها محافظت بشر در برابر خطرهای ناشی از مصرف دخانیات محسوب می شود، بلكه حفاظت از انسان در برابر مشكل های اجتماعی، اقتصادی و محیطی ناشی از مصرف دخانیات است.

امروزه در ایران مصرف برخی محصول های دخانی به ویژه قلیان در میان جوانان، نوجوانان، زنان و در بعضی از محافل خانوادگی از بزرگترین دغدغه های متولیان حوزه سلامت به شمار می رود. با توجه به اینكه تماس با دود این ماده در هر وعده مصرف قلیان معادل استعمال 80 تا 100 نخ سیگار است و در كنار آن آلودگی تنباكوهای معطر به تركیب های سرطان زای قطعی همچون بنزن، فلزات سنگین و آلودگی برخی تنباكو ها در هنگام آماده سازی به مواد روانگردان؛ این دغدغه را دو چندان می سازد.

همین آسیب های ناشی از دخانیات سبب شد تا جامعه نگاهی ویژه به سیاست های فرهنگی و پیشگیرانه برای كاهش مصرف این مواد در میان مردم داشته باشد. به همین دلیل آموزش و آگاهی ‌بخشی ‌های خانواده ‌ها به وسیله رسانه ‌های جمعی می‌تواند گام مهمی به منظور كنترل مصرف قلیان و سیگار و در نهایت كاهش استفاده از آنها در میان مردم جامعه باشد.

همچنین اجرای قانون و آیین ‌نامه اجرایی در این زمینه ‏ضامن ‏حفظ سلامت آحاد جامعه ‏به ویژه جوانان و آینده سازان خواهد بود. هر چند در سال های گذشته در حوزه فرهنگ سازی مبارزه با دخانیات اقدام های مثبت و سازنده ای انجام شده است اما همچنان عزم جدی تر همه مسوولان و دستگاه های مختلف را طلب می كند.

تحقق عدالت و ارتقای سلامت به ‏عنوان یكی از دغدغه ‌های ‏دولت یازدهم در تابلوی تحول در نظام سلامت نمایان شد و امید می رود كه در دولت دوازدهم نیز به اصل تقدم پیشگیری ‏بر درمان با مبارزه ملی علیه قلیان و ‏بنگاه‌ های عرضه‌كننده آن توجه جدی شود تا شاهد جامعه ای با نشاط و سالم باشیم.

شعار روز جهانی مبارزه با دخانیات در سال جاری «توتون و تنباكو- یك تهدید برای توسعه» تعیین شده است تا اینگونه همگان را به اهمیت كنترل دخانیات در مسیر دستیابی به توسعه پایدار آگاه سازند. سازمان بهداشت جهانی با توجه به این مهم می كوشد توجه دولت ها را به نقش كنترل و كاهش مصرف دخانی و تاثیر آن رشد و پیشرفت كشورها برانگیزد. پس شایسته است تا برای برخورداری تمامی مردم جهان از شرایط زندگی مطلوب در راه كاهش آسیب های جهانی گام برداریم زیرا استفاده از تنباكو و توتون سبب می شود كه اقتصاد ملی در مسیر افزایش هزینه های مراقبت های بهداشتی و كاهش بهره وری به هدر رود و این مقوله نابرابری در حوزه سلامت را به دنبال دارد و فقر را افزایش می دهد و اینگونه برخی از مردم، كمترین امكان استفاده از مواد غذایی، آموزش و پرورش و بهداشت و درمان را خواهند داشت.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت «روز جهانی بدون دخانیات» با «آذرخش مكری» عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران و معاون آموزشی مركز ملی مطالعات اعتیاد به گفت وگو پرداخت.

** كشف تنباكو و روند آغاز مصرف مواد دخانی
مكری با اشاره به تاریخچه سیگار گفت: پیش از 1492 میلادی هیچ فردی با گیاه تنباكو آشنا نبود. برای نخستین بار «كریستف كلمب» به اروپا آورد و60 پس از آن افرادی همچون «ژان نیكو» كنسول فرانسه بیشتر سبب آشنایی افراد با این گیاه شدند و مصرف آن را رواج دادند. در 1670 میلادی نیمی از جمعیت انگلیس تنباكو مصرف می كردند. چگونگی استعمال این ماده تا 1900 میلادی بیشتر به صورت جویدن آن بود. از تنباكو در چپق، پیپ و سیگار استفاده می شد و برای ساختن سیگارت، برگ های تنباكو را خشك می كردند و به صورت دست ساز، سیگارت می ساختند و در قوطی می ریختند كه این كار برای نخستین با در كشورهایی مانند تركیه، مجارستان، ایتالیا و آلمان رواج پیدا كرد.

اما آشنایی با پیامدهای ناشی از مصرف آن در سال های بعد كشورهای مختلف را بر آن داشت تا با روش های گوناگون در پی كنترل این موضوع بربیایند. در غرب توجه به سلامتی كودكان و رعایت حقوق دیگران و اطرافیان، بدون اینكه حاكمیت در برابر مصرف كنندگان سیگار قرار بگیرد، سالیانه یك درصد از سیگاری ها را كم می كند.

** چگونگی مصرف دخانیات در ایران
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران درباره مصرف دخانیات در ایران اظهار داشت: این امر در كشورمان از میانگین جهانی آن پایین تر است كه دلیل این موضوع مربوط به زنان است زیرا این قشر در ایران نسبت به مردان كمتر به مصرف دخانیات روی می آورند. در نتیجه میانگین مصرف دخانیات نسبت به جمعیت آن و در مقایسه با كشورهای همجوار بسیار كمتر است. البته این رویكرد در جهان دنیا نیز به همین صورت می گیرد اما با این وجود استعمال دخانیات در میان زنان ایرانی كمتر از متوسط جهانی به شمار می رود.

معاون آموزشی مركز ملی مطالعات اعتیاد در ادامه افزود: در كشورهای پر درآمد 60 درصد از مردان و 40 درصد از زنان دخانیات مصرف می كنند اما در ایران این مصرف حدود 5 الی 10 درصد زنان را شامل می شود و همین امر نیز باعث شده تا میانگین مصرف پایین بیاید اما با این وجود مصرف دخانیات در مردان به ویژه جوانان بالا است.

**فرهنگ جامعه تاثیرگذار در مصرف دخانیات
وی كشیدن سیگار و قلیان را به شدت اعتیادآور دانست و یادآور شد: مصرف سیگار و قلیان با توجه به تعداد مصرف كنندگان از نظر تخریبی كه در میان افراد ایجاد می كند، نسبت به مواد مخدر باید در زمینه بهداشتی در اولویت بیشتری قرار بگیرد؛ چرا كه آسیبی كه سیگار به كشور وارد می كند بسیار بیشتر از آسیبی است كه مواد مخدر وارد می كند. برای اینكه تعداد مصرف كننده بیشتری دارد و به همین دلیل اثرهای درازمدت آن نیز بیشتر خواهد بود. یعنی جامعه با انبوهی از بیماران قلبی و سرطانی روبرو می شود كه این امر بار سنگینی بر دوش جامعه می گذارد.

مكری با اشاره به نقش فرهنگ حاكم بر جامعه در مصرف دخانیات بیان كرد: فرهنگ نقش مهمی در پایین بودن مصرف دخانیات به ویژه در میان زنان ایفا می كند؛ یعنی مناسبات فرهنگی كه در میان خانواده ها وجود دارد بسیاری از آنها را از مصرف دخانیات دور نگه می دارد. در گذشته منع های اجتماعی بیشتری برای مصرف سیگار وجود داشت كه امروز تا حدودی كمرنگ شده است زیرا منع اجتماعی و محدودیتی كه در پیشتر نسبت به مصرف سیگار و قلیان بود تاثیر خود را تا میزانی از دست داده و همین امر زمینه ساز مصرف اینگونه دخانیات در میان پسران و دختران جوان شده است.

**الگوگیری مصرف دخانیات از گروه های همسالان
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران؛ نقش گروه همسالان و دوستان را مهم و قابل تامل دانست و گفت: برای اینكه مصرف دخانیات از سن 12 تا 14 سال روی می دهد، این افراد از گروه هایی الگوبرداری می كنند كه بیشتر هم سن هستند. به همین دلیل استفاده از دخانیات سرایتی عرضی دارد؛ یعنی كمتر دیده می شود كه فردی بگویید از پدرم یاد گرفته ام و بیشتر آنها از گروه همسالان و هم كلاسی ها یاد می گیرند زیرا با مصرف تفننی آن در این گروه ها خیلی زود به مصرف زیاد و روزمره می پردازند. به همین دلیل اگر قلیان و نمونه های مانند آن را رها كنیم، در جامعه رشد می كنند.

استاد دانشگاه تهران در ادامه اظهار داشت: در صورت رها شدن جامعه و نظارت نكردن دولت، مصرف دخانیات افزایش پیدا می كند و در نهایت كار به جایی می رسد كه حدود 40 تا 50 درصد افراد پتانسیل مصرف مواد دخانی پیدا می كنند. پدیده ای كه اگر در دسترس همگان باشد، خود به خود در جامعه رشد می كند. ما باید فعالانه برای جلوگیری از رشد مصرف دخانیات هزینه كنیم. برای مثال اگر فردی از لحاظ مصرف مواد غذایی رها شود، چاق خواهد شد و به تحلیل می رود اما در صورتی كه به صورتی فعالانه فرد وادار به ورزش شود تا بدنی سالم داشته باشد از معضل چاقی رنج نخواهد برد. به همین دلیل نیز برای جلوگیری از رشد مصرف قلیان و دخانیات باید در مدرسه ها و اماكن عمومی فعالیت هایی برای رویارویی با این معضل آغاز شود.

**محدودیت های قانونی و محیطی مصرف دخانیات
وی با تاكید بر اینكه دنیا به این نتیجه رسیده است كه افزایش قیمت دخانیات و محدودیت های قانونی و محیطی باعث كاهش مصرف آن می شود، یادآور شد: در كشورهای پیشرفته مصرف دخانیات در فرودگاه ها، فروشگاه ها، اماكن عمومی و اداره ها ممنوع است به همین دلیل سیگار در آن كشورها، 10 برابر قیمت تمام شده آن به فروش می رسد؛ یعنی این كشورها به این نتیجه رسیده اند كه اگر خانواده را در مصرف نكردن دخانیات فرزندان تاثیرگذار بدانند به نتیجه مطلوبی نخواهند رسید، به همین دلیل از یك طرف مصرف دخانیات در مغازه ها، رستوران ها، كافی شاپ ها و ... را با محدودیت همراه كرده اند و در آن كشورها هیچ مكان عمومی وجود ندارد كه افراد بتوانند در آن سیگار مصرف كنند. از طرفی نیز مالیات های سنگین بر دخانیات اعمال كرده اند تا به قیمت بالایی به فروش برسد و افراد میل كمتری برای استفاده از آن داشته باشند.

فرهنگ سازی در ایران ممكن است برای مواد مخدر كارساز باشد و از مصرف آن جلوگیری كند اما در ارتباط با استفاده از دخانیات تاثیر چندانی ندارد. به همین دلیل باید مانند كشورهای دیگر محدودیت های قانونی و مالیات های سنگین بر مواد دخانی اعمال شود. بایستی در ایران كشیدن سیگار و قلیان در مكان های مختلف منع و با محدودیت قانونی همراه شود تا شاهد مصرف اینگونه مواد در مغازه ها، كافی شاپ ها، قهوه ها خانه ها و... نباشیم.

مكری در پایان با اشاره به استفاده از سیگارهای الكترونیك برای ترك سیگار بیان كرد: این سیگار ها كمكی به ترك دخانیات نمی كند بلكه اقدام های دیگر را نیز برای ترك مختل می كند؛ یعنی افراد از سیگارهای الكترونیك شروع می كنند اما پس از مدتی دوباره به طرف دخانیات گرایش پیدا می كنند.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مهدی احمدی ** انتشاردهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9370**2002**9131