به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، تقویت جامعه مدنی از اهدافی است كه در توسعه جوامع بر آن تاكید می شود. چنانكه در توسعه پایدار نقش، جایگاه و مشاركت مردم به عنوان عاملان توسعه، اهمیتی خاص دارد و برنامه ریزان و سیاستگذاران تلاش می كنند با ترغیب مردم به مشاركت، زمینه های پایداری و پویایی توسعه را در جوامع فراهم كنند.
جامعه مدنی به عنوان حد واسط و پل ارتباطی میان دولت و مردم؛ سازمان های مردم نهاد (سمن ها)، احزاب، اتحادیه ها، اصناف و به طور كلی نهادهای مردمی را در شمول خود دارد و در راستای احقاق حقوق و مشاركت مردم در برنامه ریزی ها و سیاستگذاری ها عمل می كند.
سازمان های مردم نهاد، شاید مهمترین وجه از جامعه مدنی باشند كه جدا از بازی های سیاسی و با مشاركت مردم؛ بهبود وضعیت اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی جامعه را به عنوان هدف كلی و مشترك خود دنبال می كنند. هم اكنون در بسیاری از كشورهای جهان تلاش می شود كه با بزرگ كردن جامعه مدنی، سیاستگذاری ها را از حالت عمودی و پدرسالارانه خارج و زمینه های مشاركت و فعالیت های مردمی را در برنامه ریزی ها پررنگ كنند.
طی سال های اخیر، نقش سازمان های مردم نهاد به ویژه در فرآیند برنامه ریزی ها تا اندازه ای مورد توجه قرار گرفته است؛ چنانكه افزایش شمار سمن های اجتماعی و زیست محیطی به ویژه در حوزه مسائلی همچون؛ حقوق زنان، حمایت از كودكان كار و خیابان، مبارزه با اعتیاد و حمایت از حقوق حیوانات و غیره از نهادینه سازی این نهادهای مردمی در جامعه حكایت می كند، اما این هنوز كافی نیست و تقویت جامعه مدنی، به اراده ای محكم و تلاشی مضاعف نیاز دارد.
با توجه به ضرورت سمن ها به ویژه در جوامع مردم سالار باید گفت:
1- شكل گیری و پویایی سازمان های مردم نهاد، به ویژه در جوامع در حال توسعه، نیازی است كه هنوز به طور كامل به آن پاسخ داده نشده و روز به روز نیز خلاء آن بیشتر احساس می شود. در ایران فعالیت های عام المنفعه و مشاركت های مردمی اگر چه سابقه ای طولانی دارد، اما مشاركت به شكل مدرن و در قالب سازمان های مردم نهاد، عمر چندانی ندارد و سمن ها در ایران هنوز آنگونه كه باید نهادینه نشده اند.
با توجه به اینكه سمن ها به عنوان نهادهای غیردولتی، از اركان جامعه مدنی محسوب می شوند، زمینه سازی برای ایجاد و تقویت آنها به ویژه در جوامع در حال توسعه ضرورت دارد. نظر به افزایش تكاپوهای مدنی در یك دهه گذشته به ویژه در انتخابات اخیر؛ بستر سازی برای گسترش و تقویت سمن ها عرصه را برای تاثیر فزاینده مردم در برنامه ریزی ها و سیاستگذاری های توسعه ای هموار می كند.
2- سمن ها دارای كاركردهایی هستند از جمله اینكه، با فعالیت های خود به شكل گیری و تقویت سرمایه اجتماعی كمك می كنند. این نهادهای مردمی ضمن پرداختن به مسائل و معضلات موجود؛ جامعه را نسبت به ضعف ها و كاستی ها، چالش هایی كه در حوزه های مختلف وجود دارد، آگاه می كند. سمن ها از آنجا كه در یك چارچوب قانونمند اجتماعی فعالیت می كنند، با ایجاد اعتماد میان گروه ها و بخش های جامعه، مشاركت شهروندان، همبستگی و انسجام در مسائل مختلف ایجاد می كنند.
آنها همچنین با شناسایی استعدادها، نقاط ضعف را به قوت و چالش ها را به فرصت تبدیل می كنند و تقویت سرمایه اجتماعی را سبب می شوند. كاركرد دیگر سازمان های مردم نهاد، آموزش عمومی و آگاهی بخشی همگانی آنها به شهروندان به ویژه گروه های محروم و در حاشیه جامعه است. این نهادهای مردمی با افزایش شناخت شهروندان از حقوق خود، مسیر تحقق برابری و عدالت اجتماعی را هموار می كنند.
3- مساله ای كه گاه درباره سمن ها به چشم می آید، نگاه سیاسی- امنیتی و از بالا به پایینی است كه درباره این نهادهای مردمی وجود دارد. این مساله عرصه را برای گسترش و فعالیت سمن ها تنگ تر می سازد و آنها را قربانی نگاه پدرمآبانه سیاستمداران می كند. نگاه مزبور، با وابسته دانستن نهادهای مردمی به خارج از مرزهای ملی، هر گونه فعالیت اجتماعی سمن ها اعم از؛ مسائل زنان، كودكان خیابانی، مساله محیط زیست و غیره را غیرواقعی قلمداد كرده و سازمان های مردم نهاد را به مساله سازی و همچنین برجسته نمایی مشكلات و مسائل اجتماعی و عدم شفافیت در عمل متهم می سازند .شكوفایی و پویایی سمن ها، مستلزم برگرفتن قالب ها و پیش فرض های سیاسی و امنیتی درباره این نهادهای مردمی و قانونمند است.
4- مساله دیگری كه در ارتباط با سمن ها مطرح می شود؛ سوء استفاده هایی است كه اشخاص و بازیگران سیاسی در راستای منافع گروهی و جناحی خود از این نهادهای غیر دولتی می كنند در حالی كه؛ سمن ها پیش از هر چیز نهادهای مردمی هستند كه جدا از بازی های سیاسی، مردم را به مشاركت در مسائل جامعه از اجتماعی تا زیست محیطی تشویق می كنند. موفقیت سمن ها، نیازمند داشتن استقلال از دستگاه های دولتی و سیاسی است. در ایران سمن ها بیش از آنكه مستقل و مردمی باشند، نهادهایی وابسته هستند كه تحت سیطره اشخاص و مناصب سیاسی قرار دارند.
سمن ها با نظارت بر بخش دولتی و حاكمیتی؛ مسوولان را در قبال مسائل جامعه و شهروندان، قانونمند، پاسخگو و مسوولیت پذیر می سازند و بدین گونه به بزرگ شدن و پویایی جامعه مدنی كمك می كنند. از این رو آماده سازی جامعه برای افزایش مشاركت های مردمی در قال سازمان های مردم نهاد، ضرورتی است كه بی توجهی به آن پیامدهای نامطلوبی به ویژه در حوزه موضوعات اجتماعی به همراه دارد.
پژوهشم**3050**1601**خبرنگار: فاطمه دوله** انتشاردهنده: شهناز حسنی
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران و جهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.
تهران- ایرنا-پرهیز از نگاه امنیتی و سیاسی به سازمان های مردم نهاد؛ ضرورتی است كه علاوه برحفظ استقلال و پویایی آنها، زمینه را برای افزایش مشاركت مردم و بزرگ شدن جامعه مدنی فراهم می كند.
