پیدا و پنهان سفر اردوغان به سه كشورعربی / آیا تركیه می تواند از تنش كشورهای حاشیه خلیج فارس بكاهد؟

سفر اردوغان به منطقه خلیج فارس كه از روز دوشنبه 23 جولای 2017 (1 مرداد 1396) به مدت دو روز آغاز می شود، درحالی صورت می گیرد كه در سال های اخیر روابط تركیه و كشورهای حاشیه خلیج فارس با فراز و فرودهای زیادی همراه بوده است به طوری كه پس از بروز تنش در روابط كشورهای عربی، مناسبات آنكارا با دیگر كشورها در مختصات سیاسی منطقه نیز تحت تاثیر همین تنش ها قرار گرفت.
تصمیم ناگهانی عربستان و سه كشور دیگر عربی در قطع روابط دیپلماتیك خود با قطر در حالی اتخاذ شد كه در شرایط حساس كنونی كه برخی دولت های عربی با چالش های اقتصادی و سیاسی زیادی مواجه هستند، با دامن زدن بر اختلافات خود بستر نامناسبی را برای برهم زدن فضای سیاسی و رسانه ای منطقه فراهم كرده و همین امر بر روابط سیاسی این كشورها با تركیه سایه افكنده است.
در این میان، برای شناخت ابعاد دقیق پیامدهای سفر مقامات تركیه و تاثیر آن بر روند تحولات جاری منطقه مرتبط با قطر و نیز بررسی شرایط ژئوپلتیكی منطقه، توجه به نكات ذیل ضروری به نظر می رسد.
بر اساس گزارش های منتشره، توسعه و تعمیق مناسبات دوجانبه در چارچوب كمیته عالی راهبردی دو كشور (كه موافقتنامه تشكیل آن در 19 دسامبر 2014 میلادی در آنكارا به امضا رسید)، بحث و رایزنی پیرامون تحولات منطقه ای و بین المللی و تقویت روابط راهبردی و نیز تلاش برای حل بحران به وجود آمده میان كشورهای عربی از جمله اهداف رئیس جمهوری تركیه در این سفر اعلام شده است.
در حالی كه سه هزار نظامی نیروی زمینی تركیه به همراه یگان های هوایی و دریایی، مربیان نظامی و نیروهای ویژه این كشور در پایگاه خود مستقر و وظیفه رصد تحولات نظامی منطقه را دنبال خواهند كرد، حضور نظامی آنكارا در یك كشور حاشیه خلیج فارس از نگاه ژئوپلتیكی، بیانگر تغییر رویكرد تركیه در قبال تحولات نظامی منطقه است.
این نخستین پایگاه نظامی تركیه در خارج و در خاورمیانه به شمار می رود كه به گفته مقامات تركیه در مرحله نخست از این پایگاه چند منظوره به عنوان مكانی برای برگزاری تمرین های آموزشی مشترك استفاده خواهد شد و این پایگاه نظامی نقشی مهم در جهت توسعه و تقویت همكاری های نظامی میان دو كشور ایفا خواهد كرد.
این در حالی است كه یكی از خواسته‌های كشورهای چهارگانه (عربستان، امارات، بحرین و مصر) برای از سرگیری روابط با قطر، برچیده شدن پایگاه نظامی تركیه در دوحه عنوان شده كه با مخالفت جدی دوحه مواجه شد.
از سوی دیگر، نعمان كورتولموش معاون نخست وزیر تركیه تیرماه سال جاری تاكید كرد كه تعطیلی یا فعالیت پایگاه نظامیان كشورش در قطر ارتباطی به دیگر كشورها ندارد و این پایگاه باقی و دایر می ماند.
با این وجود، وی در ادامه تاكید كرد كه استقرار نظامیان تركیه در دوحه هیچ ارتباطی با بحران پیش آمده قطر با كشورهای عربی نداشته و هر زمان كه مقامات قطر خواستار تعطیلی پایگاه تركیه در دوحه باشند، ما نیز پایگاه خود را در آنجا تعطیل خواهیم كرد.
افزون بر آن، مساله حمایت دو كشور از جنبش اخوان المسلمین همواره بر روابط آنكارا- دوحه سایه افكنده است و عربستان كه از این حمایت دل خوشی ندارد، همواره به روش های مختلف در صدد تغییر نگرش تركیه و قطر نسبت به اخوان المسلمین بوده است، اما با توجه به تشدید تنش ها در روابط كشورهای عربی كه آغازگر آن عربستان بود، همچنان شكاف های جدی میان محور' آنكارا- دوحه ' با رویكرد سیاسی ریاض به قوت خود باقی است.
در حالی كه قطر با دارا بودن منابع طبیعی فراوان و با حمایت های سیاسی از اخوان المسلمین توانسته بود در تحولات منطقه نقشی مهم ایفا كند، پس از كنار رفتن محمد مرسی در مصر و كاهش تاثیرگذاری اخوان در منطقه و نیز فشارهای مداوم رژیم سعودی بر این كشور، به تدریج روند نقش آفرینی این كشور در تحولات منطقه ای با چالش های جدی مواجه شد.
درست پس از آن بود كه مناسبات آنكارا- دوحه وارد مرحله جدیدی شد و توافقنامه های متعددی میان دو كشور به امضا رسید كه نشان از شكل گیری روابط راهبردی میان دو كشور بود.
سفر اخیر اردوغان به قطر در تداوم همان روابط راهبردی میان دو كشور صورت پذیرفته است و به نظر می رسد رایزنی های مقامات بلندپایه تركیه با همتاهای قطری خود، نقشی مكمل در تثبیت محور سیاسی آنكارا- دوحه ایفا خواهد كرد.
به گزارش خبرگزاری رسمی تركیه (آناتولی)، اردوغان با بیان این كه آنكارا همه تلاش خود را به كار خواهد گرفت تا بحران به وجود آمده در شورای همكاری خلیج فارس حل شود، تصریح كرده است كه ما اتهامات مطرح شده علیه قطر را ناعادلانه می دانیم و باور داریم كه تحریم های اعمال شده علیه دوحه، نادرست است و باید به حاكمیت ارضی این كشور احترام گذاشت.
شبكه خبری فرانس 24 نیز اعلام كرد كه رئیس جمهوری تركیه تاكید كرده است: به رغم گنجانده شدن تعطیلی پایگاه نظامی تركیه در شروط 13 گانه كشورهای عربی برای عادی سازی روابط با قطر، پایگاه نظامی خود در خاك قطر را به هیچ عنوان تعطیل نخواهیم كرد.
فرانس 24 به نقل از اردوغان تصریح كرد: پیشنهادهای 13 ماده ای كشورهای عربی به قطر در واقع نادیده گرفتن حقوق و اقتدار یك دولت محسوب می شود و در نادیده گرفتن حق حاكمیت و داشتن دولت و حكومت به شمار می رود و این غیرقابل قبول است.
روزنامه انگلیسی زبان ' پنینسولا' قطر ‌چاپ دوحه پیامدهای این سفر را مهم توصیف كرد و از آن با عنوان تلاش اردوغان برای خروج كشورهای عربی از بحرانی توصیف كرد كه سرآغاز آن كارشكنی های رژیم سعودی بوده است.
از سوی دیگر رسانه های سی ان ان، آناتولی، رویترز، بی بی سی، بلومبرگ، رسانه های داخلی تركیه با پرداختن به این سفر، آن را تلاش تركیه برای كمك به حل بحران در خلیج فارس دانستند و بر اهمیت این سفر دیپلماتیك تاكید كردند.
روزنامه قطری گالف تایمز چاپ دوحه نیز به ابعاد گوناگون سفر هیآت تركیه به حاشیه خلیج فارس پرداخت و آن را نشانه اراده جدی تركیه برای نقش آفرینی در تحولات جهان عرب و حفظ روابط دوحه- آنكارا نامید.
خاورم**9377**1144 گزارش: حمید اوضح* انتشار دهنده: علیرضا جباری