گسست زبان و ادب فارسی با هجوم واژه های بیگانه

زبان و ادبیات از جمله گنجینه های ارزشمند ملت ها است كه بایستی برای حفظ و پاسداری از این سرمایه های گرانبها تلاش كرد و در مسیر رشد و بالندگی آن گام برداشت. در این میان زبان فارسی؛ زبانی رسا، غنی و زیبا محسوب می شود كه نماد هویت ملی و پیوند دهنده نسل های گوناگون این سرزمین است.

هنگامی كه ایرانیان با كشورهای اروپایی و آسیایی روابط خود را گسترش دادند، واژگان و ادبیات سرزمین های گوناگون نیز به زبان فارسی راه یافت، به همین دلیل نیاز به نهادی برای رسیدگی به غنای این مهم بیش از هر زمانی احساس شد تا آنكه برای نخستین بار در 1303 خورشیدی، انجمنی به منظور رسیدگی به وضعیت واژگان نوظهور در رسته ها و امور نظامی با تلاش نمایندگان وزارتخانه های جنگ، معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه شكل گرفت.

ورود بی شمار واژه های عربی به زبان فارسی در سالیان بعد سبب نگرانی اهالی فرهنگ شد و این امر زمینه های شكل گیری سازمان فرهنگستان را فراهم ساخت و در نهایت این نهاد در 29 اردیبهشت 1314 خورشیدی آغار به كار كرد كه پس از مدتی با ركود در زمینه جایگزینی واژگان فارسی و خلاصه نویسی روبرو شد تا آن كه دولت وقت در 1333 خورشیدی آن را تعطیل كرد.

نیاز به وجود فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی دگربار در 1347 خورشیدی زمینه های ایجاد فرهنگستان زبان ایران مشهور به فرهنگستان دوم را شكل داد كه هدف آن برقراری گروه آموزشی زبان شناسی در برابر هجوم واژه های بیگانه بود.

سرانجام در 1360 خورشیدی با ادغام 11 مركز و سازمان تحقیقاتی كه فرهنگستان دوم نیز جزو آن ها بود، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی بنیان نهاده شد و فرهنگستان سوم بر پایه مصوبه مجلس شورای اسلامی، با هدف قانون استفاده نكردن از واژگان بیگانه در دوم مرداد 1369خورشیدی پایه گذاری شد.

«حفظ و اصالت زبان فارسی به عنوان یكی از اركان هویت ملی ایران و زبان دوم عالم اسلام و حامل معارف و فرهنگ اسلامی، پروردن زبانی مهذب و رسا برای بیان اندیشه های علمی و ادبی و ایجاد انس با معارف تاریخی، رواج زبان و ادب فارسی و گسترش حوزه و قلمرو آن در داخل و خارج كشور و ...» از جمله هدف های فرهنگستان زبان و ادب فارسی به شمار می روند.

رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی را شورای فرهنگستان از میان اعضای خود برای چهار سال انتخاب می كند كه باید به تایید رییس جمهوری برسد.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز تشكیل فرهنگستان زبان و ادب فارسی با «حسن ذوالفقاری» مدیر گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و رییس مركز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس به گفت وگو پرداخته است.

ذوالفقاری با بیان اینكه شكل گفتاری واژه‌ها با نوشتار آنها تفاوت دارد، گفت: زبان برای خود معیار و قواعدی دارد و فرهنگستان زبان و ادب فارسی این معیارها را به صورت مدون تنظیم و ارایه می كند. واژگان فارسی نیز همانند دیگر زبان های دنیا رشد كرده و به طور تقریبی 2 برابر شده كه اینها بر پایه نیاز زبان به وجود آمده و نشانه تغییر و تحول آن است. اینها باید دقیق و حساب شده و برپایه قاعده زبانی پیش برود و اهل فن بایستی این مسایل را پیگیری كند.

مدیر گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان، رعایت درست نویسی در كتاب ها را نیز بسیار ضروری دانست و خاطر نشان كرد: متاسفانه در سال های اخیر با توجه به اینكه فرهنگستان پیشنهادهایی برای درست نویسی ارایه داده است اما همچنان قواعد و قوانین آن رعایت نمی شود. نویسنده‌ها، نخبگان، شاعران، فیلم سازان و مترجمان بیشترین نقش را در گسترش زبان دارند زیرا به نوعی گسترش زبان و واژگان به وسیله آنان صورت می پذیرد. روزنامه های كثیرالانتشار كه مخاطبان بسیاری دارد با رعایت درست‌نویسی می توانند این مهم را ترویج دهند و تأثیرگذار باشند؛ برعكس با نگارش نامناسب بر مخاطبان اثر سوء خواهند گذاشت. همچنین باید افرادی كه پایگاه مجازی دارند نسبت به زبان فارسی حساسیت نشان دهند و اشتباه های افراد را بیان كنند.

وی با بیان اینكه نوشتن مطالب باید با زبان سازگار باشد، اظهار داشت: نوشتن مطالب باید با زبان سازگاری داشته باشد كه موارد مكتوب به چند دسته تقسیم می شود؛ بخشی از آنها اداری هستند و در اداره ها كاربرد دارند، دسته ای دیگر روزنامه ها به شمار می روند كه در فضای حقیقی قرار دارند، برخی در فضای مجازی فعالیت می كنند و بخشی به صورت كتاب های علمی آموزشی و كتاب هایی به طور عام منتشر می شوند، البته هركدام از اینها زبان و معیار امروزی آن را نمایندگی می كنند كه از مشكل هایی نیز برخوردار هستند و از نظر اصول خط فارسی نیز یكدست نیستند. برخی كلمه ها را به صورت منفصل و برخی متصل می‌نویسند، نیم‌فاصله و فاصله‌ها را رعایت نمی‌كنند و در موارد تایپی علایم زیر و بالای خط مانند كسره، فتحه و تنوین را رعایت نمی كنند.

ذوالفقاری رعایت نكردن اصول نگارش و درست نویسی را در دنیای مجازی و اداری بسیار نگران كننده دانست و گفت:‌ در سایت ها و دنیای مجازی به دلیل اینكه فضا دوستانه و محفلی می شود و هرجور نوشته ای در فضای پیامكی راه می یابد، افراد به خود اجازه می دهند تا واژه ها را بشكنند و گاهی رمزی مطلب های خویش را بنویسند. زبان اداری كلیشه‌ای است و نویسنده را بر آن می دارد، از واژه‌هایی استفاده كند كه خود معنای آنها را نمی‌داند و چون این معناها مفهومی ندارد، سبب افزایش غلط املایی می شود. مردم به طور معمول به اصول نوشتن این نامه‌ها اشراف ندارند و افراد آگاه نیز واژه های بیگانه زیادی به كار می‌برند. همچنین درازنویسی امر رایج در نامه‌های اداری است. بدین صورت كه چند جمله پشت هم بدون فعل نوشته می شود و این امر درك و فهم جمله ها را با مشكل همراه می سازد.

این استاد دانشگاه با بیان اینكه نوشته‌های علمی -آموزشی به 2 حوزه علوم انسانی و غیرعلوم انسانی تقسیم می‌شود، اظهار داشت: وضعیت نوشتار در علوم انسانی به مراتب بهتر است زیرا با ترجمه سر وكار ندارند. مترجمان به طور معمول در نوشتار متن های علمی و فنی دارای اصطلاحات تخصصی با مشكل روبرو هستند و این موضوع در مجله های علمی- پژوهشی آمار بالایی دارد. همچنین در فرهنگستان نهادی وجود دارد كه وظیفه برقراری انضباط نوشتار را بر عهده دارد، همچنین قوانین و كتاب‌ها و وبگاهی در این زمینه موجود است كه در دسترس عموم قرار دارد. البته هیچ‌كدام از گروه‌های یادشده خود را موظف به رعایت مصوبات فرهنگستان نمی‌دانند و در واقع فرهنگ استفاده از قوانین وجود ندارد.

وی درباره درست ‌نویسی در رسانه‌ها یادآور شد: رسانه‌ها مشكل های خاصی دارند. این ابزار به دلیل سرعت‌ عمل به كم‌دقتی دچار هستند و اشتباه های فراوانی در این زمینه انجام می دهند. شاید متن‌های دیگر را یك بار پیش از انتشار بخوانند اما در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها به طور معمول متن خوانده نمی‌شود. رسانه‌ها بیشتر عامیانه می‌نویسند و استدلال می‌آورند كه زبان خود را به بیان مردم نزدیك‌تر می‌كنند، در حالی كه نزدیك شدن به زبان مردم با عامیانه‌نویسی تفاوت دارد. در رسانه‌ها یك‌دستی رسم‌الخط فارسی دیده نمی‌شود و انضباطی وجود ندارند و انواع نگارش را می توان دید. تنها قانون برای زبان فارسی منع كاربرد واژگان بیگانه به شمار می رود كه مصوبه مجلس شورای اسلامی است و قانون دیگری در زمینه درست‌نویسی نیست.

ذوالفقاری با اشاره آسیب‌هایی كه با درست ننوشتن به زبان فارسی وارد می‌شود، بیان كرد: زبان موجود زنده‌ای است و نمی توان گفت كه نباید تغییر كند و به شكل 300 سال گذشته‌ خود باشد. به طور طبیعی زبان تغییرهایی دارد كه اگر به مرور زمان و زیر نظر فرهیختگان، اهل فن و با آگاهی حاصل شود، تحول هایی منطقی خواهد بود اما اگر به سرعت و از طرف مردم عامی اعمال شود می تواند آسیب‌زا باشد. با ورود واژه های بیگانه در زبان فارسی دیگر نمی شود معنای جمله ها را به خوبی درك كرد كه البته تحول های محسوس میان زبان ها در كشورهای مختلف امری طبیعی به شمار می رود.

مدیر گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در پایان درباره عملكرد فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ترویج درست‌نویسی، گفت: این نهاد به اندازه توان خود در این زمینه فعالیت می‌كند اما محدودیت‌هایی نیز دارد و نمی‌توان انتظار داشت كه تمامی واژه‌های فرهنگستان به كار رود و همه مسوولیت‌ها به عهده آن باشد زیرا از نظر قانونی توان كمتری دارد. فرهنگستان نمی‌تواند افراد را به استفاده از واژگان مجبور كند؛ تنها می‌تواند واژه‌هایی را پیشنهاد دهد و مردم را به لحاظ فرهنگی آگاه كند كه درست‌نویسی چه ویژگی ها و نتیجه هایی دارد.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مریم همتی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9117**2002**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.