در 50 كیلومتری مركز استان كهگیلویه و بویراحمد و در 35 كیلومتری شهر توریستی سی سخت، روستای ده شیخ واقع شده كه غاری با 135 میلیون سال عمر را در جوارش جای داده است. این غار كه در سالهای اخیر نام و نشان زیادی از خود به در كرده و منحصر به فردترین جاذبه طبیعی استان كهگیلویه و بویراحمد لقب گرفت. آمد و شد غارنوردان و غارشناسان موجب معرفی غار شگفت انگیز استان شد تا جایی كه علیصدر 2 را برای معرفی مجمل این جاذبه اسرار آمیز و كمتر شناخته شده به كار بردند.
به گزارش امید مردم؛ علیصدر 2 هرچند دیر كشف شد اما اعجاب انگیزی های طبیعی آن سبب شده تا نام و آوازه‌ای برای خود در بین گردشگران دست و پا كند. غار ده شیخ هنوز به لحاظ علمی و هم به لحاظ معرفی به گردشگران ناشناخته‌های بسیاری دارد. پس برای دست یافتن به ابعاد جدیدی از ناشناخته‌های این عظمت طبیعی جنوب غرب ایران با یك دكترای زمین شناسی به گفتگو نشسته‌ایم.
دكتر عبدرحمان چمن آرا، دكتری زمین شناسی، استاد دانشگاه و عضو سازمان مجمع سالانه زمین شناسی كشور و همچنین عضو سازمان مجمع سالانه نظام مهندسی معدن استان كهگیلویه و بویراحمد است. وی همچنین مدرس علوم زمین در استان، مؤلف دهها كتاب دانشگاهی، پژوهشگر برتر استانی و عضو سازمان نظام مهندسی معدن استان كهگیلویه و بویراحمد است. آنچه در زیر می‌خوانید ماحصل گفتگوی خبرنگار روزنامه امید مردم با این استاد زمین شناسی است.
**آقای دكتر در ابتدا اطلاعاتی در زمینه موقعیت غار بدهید
غار ده شیخ پاتاوه بی نظیرترین جاذبه طبیعی در جنوب غرب ایران و یكی از غارهای كم نظیر كشور می‌باشد كه در مسیر كریدوری شمال به جنوب كشور، یعنی محور اصفهان به یاسوج واقع شده است. وجه تسمیه آن هم به علت قرار گرفتن در بالادست روستایی به همین نام است و خود غار هم در سال 87 توسط مردم همین روستا كشف شد و من به عنوان یك زمین شناس معتقدم كه غار ده شیخ را اگر مردم ایران بشناسند، محال است كه برای دیدن آن راهی شهرپاتاوه و روستای ده شیخ نشوند در یك كلام می گویم كه غار ده شیخ بی نظیر است.
**سن این غار چقدر است؟
سن غار ده شیخ بر اساس بررسی‌های زمین شناسی و میراث فرهنگی استان با استفاده از روش تعیین سن مطلق یعنی رادیواكتیو C14، شكل گیری این غار مربوط به دوران دوم زمین شناسی (دوره كرتاسه) با سنی حدود 135 میلیون سال پیش است.
**غار ده شیخ از نظر زمین شناسی چه ویژگی‌ای دارد؟
غار ده شیخ درسازند سَروَك یكی از سازندهای زمین‌شناسی گروه بنگستان در زاگرس با سن كرتاسه كه (آلبین – تورونین) سنگ میزبان این غار بوده است. مقطع نمونه سازند سَروَك از تنگ سولك در لیكك بهمِئی، در بخش مركزی دامنه‌های جنوبی كوه بنگستان واقع در استان كهگیلویه و بویراحمد انتخاب شده است.
**سازند سروك چیه؟
در پهنه زاگرس و رشته كوه دنا غارها معمولاً در سنگ‌های رسوبی از نوع آهكی مانند سازند سَروَك، سازند ایلام و سازند آسماری تشكیل شده‌اند كه این غار در سازند سَروَك تشكیل شده است.
**از نظر زمین شناسی خود غار چه ارزش‌هایی دارد؟
از سه منظر توریستی، اقتصادی و علمی حائز اهمیت است. اغلب مخازن هیدروكربور (نفت و گاز) ایران در كارست آهكی قرار دارد. در استان كهگیلویه و بویراحمد میدان‌های نفتی بزرگ گچساران، بی بی حكیمه و معادن بوكسیت استان نیز درهمین سنگ‌های كارستیك می‌باشد. پس غار یكی از مهم‌ترین اشكال ژئومورفولوژی كارست بوده كه علاوه بر جاذبه‌های توریستی و گردشگری، از دیدگاه علمی و اقتصادی نیز بسیار حائز اهمیت می‌باشند.
**غار ده شیخ، از منظر علمی چگونه ایجاد شده است؟
در زمینه نحوه تشكیل غارده شیخ باید گفت كه آب باران و نزولات جوی با دی اكسید كربن هوا تركیب شده و اسید ضعیف كربنیك را می‌سازد. این آب اسیدی با نفوذ درون زمین با سنگ‌های آهكی تماس ایجاد می‌كند و آنها را در خود حل می‌كند. عمل انحلال معمولاً در امتداد درزها، گسل‌ها یا سطوح لایه بندی سنگ‌ها با سهولت بیشتری انجام می‌گیرد و سبب ایجاد حفره‌های بزرگی بنام غار آهكی شده است. بیشتر غارهای جهان ارتباطی مستقیم با سنگ‌های رسوبی آهكی دارند.
**استالاگتیت و استالاگمیت ها كه از ویژگیهای بارز و زیبای غار ده شیخ است، چطور ایجاد شده‌اند؟
در اثر هر عاملی مثل تلاطم آب، گیاهان فتوسنتز كننده، كم شدن عمق و فشار آب باعث خروج گاز كربن دی اكسید از آب سخت كه كلسیم بیكربنات است می‌شود و آهك رسوب می‌دهد، كه این رسوب در غار به صورت قندیل‌ها نمایان می‌شود وقتی كه این ساختارآهكی كه به طور عمودی از سقف به پائین آویزان باشند، آنها را استالاگتیت (Stalactite) یا چكنده می‌نامند.
ته نشین های آهكی به وجود آمده از چكه‌های آب از سقف به سمت پائین در كف غار رو به بالا رشد می‌كنند كه استالاگمیت (Stalagmite) یا چكیده نامیده می‌شوند. گاهی این دو ساختار در طول قرون متمادی بهم رسیده و تشكیل ستون‌های آهكی (Piliers limestone) را می‌دهند و به مانند تابلوهای زیبایی، چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌كند و در غار ده شیخ قندیل‌های زیبای فراوانی دیده می‌شود كه زیبایی منحصر به فردی به این غار داده است.
**و اما بحث تكراری آسیب نرساندن به قندیل‌های غارها…!
ببینید قندیل‌ها (استالاگتیت و استالاگمیت) در طول هزاران سال گسترش پیدا می‌كنند و رشد آنها گاهی فقط به چند سانتی متر در یك قرن محدود می‌شود كه به نظر عده‌ای از زمین شناسان رشد آنها در هر قرن 2/5 سانتی متر مكعب است. پس ناچاریم هم ما زمین شناسان و هم گردشگران در بازدیدهایمان بیشتر مراقب این زیبایی‌هایی كه از میلیون‌ها سال پیش به ما رسیده، باشیم.
** همه غارهای طبیعی به شیوه بالا ایجاد می‌شوند یا نه!
در مجموع می‌توان به 5 عامل اشاره كرد كه نقش مستقیمی در ایجاد تمام غارهای طبیعی دارند و تقریباً ایجاد غارهای طبیعی خارج از این عوامل نیست:
اول؛ وجود آهك‌های ضخیم لایه با لایه بندی خوب، دوم؛ ایجاد گسلش و لغزش در امتداد لایه بندی، سوم؛ بارش كافی حدود 800 میلی متر در سال، چهارم؛ وجود درزه و شكاف در آهك‌ها كه حركت نزولات جوی را به پایین دست مهیا نموده است و پنجم؛ سرد سیر بودن منطقه و به تبع آن دمای پائین آب كه باعث بالا رفتن فوگاسیته Co2 در آن شده و انحلال آهك را تشدید نموده است.
**برگردیم به ده شیخ، از غار خودمان بگویید
محدوده تشكیل غار ده شیخ در زون ساختاری زاگرس و دنای چین خورده قرار داشته و ویژگیهای ساختاری و تكتونیكی منطبق با آن را دارد. تزئینات غارهای آهكی در ایران به نام‌های پرده‌ای، سوزنی، جرقه‌ای، گل كلمی، فندقی، اسفنجی و بادامی معروف است، كه در این غار به خوبی قابل مشاهده هستند. دمای متوسط غار در تمام فصول سال 5-10 سانتی گراد بوده و مجاری تنگ، باریك و هوای سرد از ویژگیهای این غار می‌باشد. متوسط دمای منطقه 18 درجه سانتی گراد بوده است.
ورودی‌های جدید این غار دارای ارتفاعی حدود 15 تا 20 مترمربع است كه در مرحله نخست باید به صورت خم شدن و نشسته وارد غار شد. وجود چهار دهنه ورودی، دالان‌های مسكونی و آبراهه‌های زیبا و سه دالان به زیبایی طبیعی این غار دیدنی افزوده است.
**آیا غار ده شیخ بازهم نیاز به كاوش دارد؟
قطعاً غار ده شیخ دارای دالان‌های بیشتری است و نیاز به كاوش‌های جامع‌تری می‌باشد.
- گفت و گو از پیمان فرامرزی
____________
انتشار دهنده: سید ولی موسوی نژاد ** 6110
روزنامه امید مردم در گفت و گویی با یك عضو سازمان زمین شناسی كشور به بررسی ویژگی های غار ده شیخ، یكی از جاذبه های گردشگری كهگیلویه و بویراحمد پرداخته است.