فرونشست زمین ؛ تهدیدی خاموش

به گزارش ایرنا، پدیده فرونشست زمین در دشت 'دامنه' فریدن، نخستین بار مرداد سال1392گزارش شد و متعاقب آن در پژوهشی كه سال 1394 در همین زمینه با عنوان 'بررسی كاهش آب های زیرزمینی و فرونشست شهر دامنه انجام شد، میزان نشست بر اساس روشD-In SAR طی ماه های اردیبهشت، تیر و شهریور سال 1384 و ماه های تیر و شهریور سال 1390 به ترتیب 4.88 و 7.36سانتی متر اندازه گیری شد.
همچنین میزان افت آب طی زمان های اشاره شده به ترتیب 8.4 و 4.44 متر گزارش شد. براساس این پژوهش بیشترین نشست منطبق بر بخش مركزی دشت دامنه و باتلاق قهیز به علت تراكم بالای چاه ها و برداشت بیش از حد آب زیرزمینی گزارش شد.
بر اساس این گزارش ها روند فرونشست در زمین های كشاورزی، مناطق مسكونی و سطح معابر این شهر همچنان تداوم دارد و سبب خسارت های زیادی به مناطق مسكونی شامل جا به جایی پی و شكست و ترك در ساختمان ها، جاده ها، خطوط انتقال نیرو و آسیب دیدگی تاسیسات كشاورزی در چاه های بهره برداری و شبكه های آبیاری شده است.
طی 2 سال اخیر نیز گزارش هایی مبنی بر تخریب قسمت هایی از واحد های مسكونی، ریزش نقاط مختلفی از خیابان ها و معابر و یا نشتی لوله های انتقال گاز منتشر شده است.
فروریزش و فرونشست می تواند در اثر پدیده های طبیعی زمین شناسی مانند زمین لرزه، انحلال سنگ های گچی، نمكی یا آهكی، آب شدن یخ ها و تراكم نهشته ها، حركت های آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت های انسانی مانند معدنكاری، برداشت سیالات زیرزمینی مانند آب های زیرزمینی، نفت یا گاز ایجاد شود؛ اما به گفته كارشناسان كاهش شدید سطح آب های زیرزمینی مهم ترین دلیل فرونشست زمین در شهر دامنه است.
دامنه از دیرباز تا كنون یكی از دشت های حاصلخیز و پر آب فریدن بوده و كشاورزی مهم ترین پیشه ساكنان این دیار است.
كشت محصولات كشاورزی از جمله سیب زمینی طی سال های متمادی در مزارع و زمین های اطراف این شهر، عدم مدیریت مصرف آب در بخش كشاورزی، رعایت نكردن سهمیه برداشت آب توسط برخی كشاورزان و استفاده از روش های سنتی آبیاری موجب شد تا بخش قابل توجهی از منابع آبی موجود در این منطقه خشك شود و سطح سفره های زیر زمینی بشدت پائین بیاید.
این مسئله موجب شد تا حفره های خالی شده از منابع آبی در اثر وارد آمدن فشار طبقات فوقانی فرو بریزد و پدیده فرونشست زمین اتفاق بیفتد.
همزمان با پیشروی بحران آب و خشكسالی در كشور و نمودار شدن نشانه های كمبود آب، به تدریج خلاء بزرگی به نام ' مدیریت مصرف آب در بخش كشاورزی شهرستان' خود را نشان داد و از این زمان به بعد حساسیت ها برای كنترل منابع آبی شدت یافت و در نهایت منجر به برنامه ریزی و اقدام در این زمینه شد.
در این زمینه شورای ویژه پیگیری فرونشست شهر دامنه،نصب كنتورهای هوشمند در زمین‌های كشاورزی را در دستور كار خود قرار داد و در بهمن ماه سال 1394 همزمان طرح نصب 400 كنتور هوشمند در چاه های دشت دامنه افتتاح شد.
مسعود میرمحمد صادقی مدیر عامل شركت آب منطقه ای اصفهان در حاشیه این افتتاح اعلام كرد كه دشت پایلوت دامنه بحرانی ترین منطقه فریدن از لحاظ كاهش منابع آب است.
وی در آن زمان هشدار داد : دشت دامنه-داران یكی از دشت های ممنوعه استان اصفهان است كه از نظر میزان افت سطح آب های زیرزمینی در رتبه دوم دشت های استان است كه درسال های اخیر با پدیده فرونشست زمین و بروز درزه وشكاف در منازل و تاسیسات مواجه شده است و حفر چاه آب در این دشت ممنوع است.
با ادامه اجرای طرح ، در فروردین سال 95 با تجهیز 500 حلقه چاه از تعداد بیش از 700 حلقه چاه موجود در دشت پایلوت دامنه، فریدن رتبه اول استان را در زمینه نصب كنتورهای هوشمند به دست آورد وهمزمان با نصب كنتور هوشمند بر روی چاه های كشاورزی، نسبت به مسدود سازی چاه های غیر مجاز هم اقدام شد.
مصطفی سلیمی رئیس اداره منابع آب فریدن در این خصوص اظهار كرد: در حال حاضر از مجموع 50 حلقه چاه غیر مجاز در دشت دامنه – داران 36 حلقه تعیین وضعیت شده است و بقیه نیز در حال سیر مراحل قضائی است.
وی ادامه داد: از این تعداد 36 حلقه چاه هیچ گونه بهره برداری صورت نمی گیرد.
سلیمی با بیان این كه افت سطح آب زیر زمینی از سال 1362 تا 1395 در حدود 35 متر بوده است، اظهار داشت: این مسئله موجب شده است كه خلل و فرج ها تخلیه شده و فرو نشست اتفاق بیفتند.
مصطفی بهرامیان رئیس اداره برق شهرستان فریدن نیز در این خصوص گفت: از تعداد 850 چاه كشاورزی موجود در شهرستان، تعداد 702 حلقه چاه در دشت دامنه-داران قرار دارد كه برروی همه چاه های فعال كنتور هوشمند نصب شده است.
اما با وجود همه این اقدامات، پدیده فرونشست دامنه همچنان روند صعودی داشته است.
چندی پیش نیز گروهی از اندیشمندان و پژوهشگران آلمانی از جمله پروفسور معتق، استاد دانشگاه هانوفر آلمان، هانس اولریش وتزل و الك وتزل از مركز تحقیقات علوم زمین آلمان، به همراه مسئول گروه تثبیت فرسایش توده‌ای سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری كشور و كارشناسان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری كشو واستان؛ با حضور در فرمانداری فریدن و شركت در كمیته ویژه فرونشست زمین در شهر دامنه، مشكلات و علل این فرونشست را بررسی كردند.
پروفسور معتق در این جلسه ضمن بیان شرایط حاد زمین در منطقه فریدن و به ویژه شهر دامنه، نسبت به بحران فرونشست زمین‌های فریدن در آینده‌ای نه چندان دور در صورت استفاده بی‌رویه و ناصحیح از منابع آب و انجام كارهای غیركارشناسی هشدار داد.
در حاشیه این جلسه نیز، كارشناسان سازمان نقاطی از شهرستان را كه احتمال فرونشست در آینده‌ در آن‌ها نیز وجود دارد را مشخص كردند و خواستار برنامه‌ریزی برای به حداقل رساندن برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی شدند.
صفر بدیع الزمانی معاون فرماندار فریدن نیز در این جلسه خاطرنشان كرد: به دلیل این كه شغل اكثر مردم شهر دامنه كشاورزی بوده و هیچ‌گونه منبع درآمد دیگری در این شهر وجود ندارد، برداشت بی رویه آب از سفره‌های آب زیرزمینی همچنان ادامه دارد، هر چند با نصب كنتورهای هوشمند این موضوع تا حدودی تعدیل شده است.
وی افزود: طی جلسات متعددی كه شورای حفاظت از منابع آب شهرستان برگزار كرده است، راهكارهایی مانند نصب كنتورهای هوشمند، اصلاح و تغییر الگوی كشت، برخورد با چاه‌های غیر مجاز و اضافه برداشت‌ها برای حل این مشكل اندیشیده شده و تا حدودی نیز این تصمیمات در كاهش سرعت فرونشست مؤثر بوده است اما این پدیده كماكان ادامه دارد.
حسین خلیلی شهردار دامنه نیز با اشاره به این كه فرونشست به زیرساخت های شهری وتاسیسات عمومی خسارت های زیادی وارد كرده است، افزود: بر اثر فرونشست زمین در شهر دامنه، 127واحد مسكونی بین 30 تا 100 درصد دچار خسارت شده اند كه به همه آنها اخطارهای لازم برای تخلیه داده شده است.
خلیلی ادامه داد: فرونشست زمین از 4 سال قبل دردامنه فریدن ایجاد شده و درحال حاضر150 هكتار از وسعت شهر را فراگرفته و روز به روز درحال افزایش است.
وی گفت: برخلاف پیگیری وتلاش همه مسئولان استان وشهرستان متاسفانه تاكنون هیچ گونه خسارتی به خانوارها بر اثر فرو نشست زمین پرداخت نشده است .
كمال رضایت فرماندار فریدن نیز از افزایش وام 3/5میلیون تومانی دولت به 6 میلیون تومان در قالب كمك بلاعوض برای ساكنان این شهر خبر داد.
وی افزود: تا كنون وام 127 واحد مسكونی تصویب شده است.
علی اصغری رئیس اداره مسكن و شهرسازی فریدن نیز با بیان این كه تا كنون 75 واحد احداثی به بانك معرفی شده اند، افزود: تاكنون67 واحد از این تعداد واحد احداثی ساخت و ساز شده اند.
وی افزود: از 193 واحدی كه به تعمیراساسی نیاز داشتند تا كنون 93 منزل تعمیر شده است.
در این میان ساكنان شهر دامنه نیز نسبت به پدیده فرونشست در این شهر به شدت نگران هستند؛ چرا كه آثار این فرونشست در منازل آن ها دیده می شود.
شكاف های عمیق در سقف، دیوارها و كف منازل و بسیاری از واحد های مسكونی این شهر به خوبی قابل مشاهده است.
این پدیده تاسیسات عمومی، مدارس، مساجد و خطوط انتقال گاز و آب را نیز تحت شعاع قرار داده است.
برخی از مردم این شهر به دلیل مشكلات معیشتی و درآمد پائین قادر به تعمیر و یا استحكام بخشی ساختمان خود نیستند.
از طرفی به گفته كارشناسان از آن جا كه نشست زمین حادثه‌ای تدریجی است و مانند سیل و زلزله به یكباره تخریب نمی‌كند؛ مردم نیز نسبت به آسیب‌های ناشی از آن توجه ویژه ندارند و استقبال خوبی از ثبت نام برای دریافت تسهیلات در زمینه بازسازی و بهسازی منازل خود نداشتنه اند.
به نظر می رسد بررسی این پدیده و از همه مهم تر آمادگی برای مقابله با خطرات پنهان این پدیده طبیعی نیازمند ورود جدی مسئولان است.
در این راستا مدیران حوزه كشاورزی لازم است برای جلوگیری از برداشت بی رویه آب در این منطقه اقدامات موثرتری صورت دهند.
هم چنین مسئولان مسكن و شهرسازی نیز باید نسبت به مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و تأسیسات شهری اهتمام ورزند.
از طرفی آگاهی بخشی به مردم و فرهنگ سازی برای مقابله و پیگیری از بحران نیز باید ضرورت دارد.
فرونشست زمین در دامنه كه به اذعان بسیاری از كارشناسان داخلی و خارجی در آینده ای نه چندان دور ممكن است گستره وسیعی پیدا كند، تهدیدی خاموش برای این منطقه است.
در صورت گسترش این پدیده و عدم كنترل آن، چه بسا شعاع فرونشست تا زمین های استان نیزسیطره پیدا كند.
بررسی ها نشان می دهد امروزه بیش از 150 كشور جهان با پدیده فرونشست زمین روبرو هستند.
ایران به همراه هند، لهستان، مكزیك، ونزوئلا و اندونزی و همچنین صنعتی جهان مانند آمریكا، انگلیس، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، چین و ژاپن در این فهرست جای دارد.
وزارت نیرو نیز در لایحه پیشنهادی برنامه ششم توسعه نسبت به مصرف 42 میلیارد مترمكعبی كنونی، كاهش 11 میلیارد مترمكعبی را مطرح كرده و صرفه جویی 30 تا 40 درصدی میزان مصرفی منابع آب در افق 20 سال آینده پیش بینی شده است.
هم چنین تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها، فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی، خرید چاه‌های كم‌بازده از كشاورزان، نصب كنتورهای هوشمند و جایگزینی پساب از راه كارهای وزارت نیرو برای كنترل فرونشست زمین در دشت‌ها است.
دشت دامنه فریدن به همراه دشت های اردستان ، نطنز-بادرود(بادخالدآباد) ، میمه و مورچه خورت جزء 5 دشتی هستند كه به عنوان پایلوت استان اصفهان طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی در آن ها با شدت بیشتری پیگیری می شود.
دامنه یكی از مناطق شهری شهرستان فریدن است كه در قلب دالانكوه و در میان مزارع سرسبز این شهرستان واقع شده است.
شهرستان فریدن با جمعیت بیش از 49 هزار نفر در 140 كیلومتری غرب استان اصفهان وواقع است ، دامداری و كشاورزی از مهمترین مشاغل مردم این منطقه محسوب می شود.
9861*گزارش: فاطمه زمانی* انتشار: محمد سلطانمرادی