شهیدی كه می تواند موسیقی ساز شود

این روزها پخش و انتشار یك عكس در فضای حقیقی و مجازیِ جامعه، غوغا كرده است. شرح عكس این است: آسمان آبیِ تیره شده از ستون‌های دود سیاه كه زردیِ نور خورشید در پس دودهای تیره گویی رخت عزا بر تن كرده است؛ خیمه ای سپید و خاكِ میدانِ نبرد نیز در پس‌ زمینه توجه را جلب می‌كند. در پیش‌ زمینه‌ عكس اما، در سمت راست مَركبِ آهنی سفید رنگی است و در سمت چپ، جوانی بیست و چند ساله ایستاده كه رزم‌جامه بر تن دارد اما دستانش بسته است. پشت سرِ جوانِ اسیر، شیطانی از تبار یزید و شمر ایستاده است و خنجرِ كین بر پهلوی جوانِ دست‌بسته نهاده. به جز این‌ها، دو چیز دیگر نیز به خوبی می‌توان در این عكس دید؛ دو نگاه. یكی نگاهِ سراپا غرور و شكوه و معصومیتِ اسیرِ «آزاده» و دیگری نگاهِ یك‌سر بیم و ذلتِ خنجر به دستِ «آزاد» و خدا می‌داند كه فرق بین «آزاده» و «آزاد» تنها همین یك «ه» نیست؛ یك دنیا فاصله است بین «آزاده» و «آزاد»... .
نگاهِ چند وجهیِ شهید بی‌سرِ مدافع حرم، محسن حججی، این روزها دل یك كشور را به جوشش درآورده است. بسیاری از مردم در دل یا به زبان به نگاهِ فراموش ‌ناشدنیِ این فداییِ بی‌سرِ زینب كبری (سلام الله علیها) واكنش نشان داده و می‌دهند و اهل هنر نیز كه بخشی از همین مردمند، اغلب در صفحه‌های مجازی خود، از «سرو شهید جوان» نوشته‌اند؛ سرو شهید جوانی كه یكی از كاروانیانِ به رستگاری رسیده‌ قافله مدافعانِ حرم است؛ یكی از فداییان دخترِ بزرگوار امیرالمؤمنین و خواهر سالارِ بی سرِ‌ كربلا (علیهم‌السلام).
به مناسبت حال و هوای این روزهای كشورمان كه به بركت شهادت غریبانه شهید محسن حججی، همه به دیده‌ای دیگر عظمتِ «هنر مردان خدا» را می‌نگرند، بد نیست نگاهی گذرا بیاندازیم به آهنگ‌ هایی كه اهالی موسیقی ایران درباره دفاع از حریم حرم و مدافعان ساخته و منتشر كرده‌اند.

** دست خالیِ موسیقی و دریای بی كران عشق و ایثار و شهادت

موسیقی را می‌ توان به ‌طور كلی یك واكنش دانست؛ زیرا سرچشمه‌ زایشِ نغمه و نوا و آوا همانا دل و احساس هنرمند است و واكنش و تأثیرپذیریِ این دل و احساس است كه ملودی را در قلبِ آهنگساز جوانه می‌زند و شعر را در ضمیرِ شاعر می‌رویاند تا از پیوندِ شعر و آهنگ، آوازِ خواننده متولد شود و همه این‌ها واكنشی است برآمده از احساس به رویدادها و پدیده‌های گوناگون.
انواع موسیقی عاشقانه، موسیقی عزا، موسیقی بزمی، موسیقی رزمی، موسیقی سیاسی و اعتراضی، موسیقی مذهبی و آیینی، موسیقی عارفانه، موسیقی اجتماعی، موسیقیِ هنجارشكن و گاه ركیك و حتی موسیقی چوپانی، همه در واكنش به محیط‌های فكری و فیزیكی و حال و هواهای گوناگون ساخته و اجرا شده است. پس اگر درباره رشادت‌ها و مظلومیت‌های مدافعان حرم نیز آثارِ موسیقایی پدید آمده، این آثار را باید واكنشِ اهلِ موسیقی به این موضوع دانست.
اما آنچه تا كنون از موسیقی ایران درباره موضوع مدافعان حرم ساخته شده و به نوا رسیده است، با توجه به توان و استعدادِ موسیقی در ایران، به هیچ روی آن چیزی نیست كه درخورِ این موضوع ارزشمند بوده باشد. به بیان دیگر، با در نظر گرفتنِ شمار پُرتعدادِ هنرمندانِ موسیقی در ایران كه هر لحظه هم به تعدادشان افزوده می‌شود، باید گفت كه انتظار كیفی و كمّی از هنر اثرگذار موسیقی بسیار بسیار بیشتر از این تعداد آهنگی است كه تاكنون برای «دفاع از حریم حرم» ساخته و منتشر شده است.
افزون بر این، نكته تفكر برانگیزِ دیگر در این باره، این است كه از میان همین آثار اندكِ ساخته شده، سهم هنرمندانِ نامدار، صاحب‌ سبك یا شناخته ‌شده موسیقی ایران بسیار بسیار ناچیز است؛ به‌ طوری كه بیشترِ همین آثارِ اندك را هم جوانانِ جویای نام و كم‌تر شناخته‌شده ساخته و منتشر كرده‌اند. این در حالی است كه به‌ نظر نمی‌رسد كسی از هنرمندانِ ما باشد كه نسبت به مسئولیتِ اجتماعیِ اهل هنر بی‌اعتقاد باشد كه همین واكنش‌ها به موضوع‌ های گوناگونِ اجتماعی و سیاسی و فرهنگی كه اهل هنر – و از جمله‌ی آنان، اهل موسیقی – در مصاحبه‌ها و صفحه‌های مجازی خود نسبت به اتفاق‌ های ریز و درشت نشان می‌دهند، گویای همین اعتقادِ آنان به مسئولیت اجتماعیشان است. پس ای كاش تا «در باغِ شهادت» بسته نشده، توفیق یابیم تا به هر وسیله كه شده، با هنر، با ساز، با حنجره، با دوربین و یا با قلممان از دریای پر گوهر ایثار و عشق و شهادت نصیب و بهره‌ ای برای خود برداریم.

** موسیقی ایرانی و مدافعان حرم: سازهای خاموش، آوازهای خفته

همچنان‌كه پیش ‌تر نیز اشاره شد، آثاری كه در حوزه موسیقی ایرانی درباره موضوع « دفاع از حریم حرم» ساخته و منتشر شده، بسیار بسیار اندك و حتی انگشت شمار است.
در حوزه موسیقی ایرانی مهم‌ترین اثری كه تاكنون تولید شده، آهنگی است اركسترال به نام «مدافعان حرم» كه سال گذشته با صدای خواننده نامدار موسیقی ایران، علیرضا افتخاری، اجرا شد و به گوش همگان رسید:
«خبر آمیخته با بغض گلوگیر شده است / سَر دین طعمه سرنیزه تكفیر شده است
ما قسم خورده عشقیم، به زینب سوگند / پاسبانان دمشقیم، به زینب سوگند
بذر غیرت سر خاك شهدا می‌كاریم / پاسخ شیعه همین است كه صاحب داریم
بیشتر زانكه از این قوم بدی می‌جوشد / از زمین غیرت حجر بن عدی می‌جوشد
شرق در فتنه اصحاب شمال افتاده است / بر رخ غرب از این حادثه خال افتاده است
جبهه در شام و عراق از سه طرف باز كند / وای اگر دست كجی پا به نجف باز كند...»

آهنگساز این قطعه كه در مایه بیات ترك و چهارگاه ساخته شده، علیرضا سپهوند است و شعر آن را نیز احمد بابایی سروده و همایون پشتدار هم تنظیم‌كننده این تصنیف بوده است.
محمد گلریز، خواننده قدیمی موسیقی ایرانی نیز از دیگر نامدارانِ این عرصه بوده كه تصنیفی را برای یكی از شهیدان مدافع حرم خوانده است. وی آهنگی را برای سردار شهید سرلشكر پاسدار حاج حسین همدانی خوانده كه آهنگساز آن داوود ورزیده بوده و ترانه‌اش را هم مریم برزگر سروده است.
از دیگر تلاش‌هایی كه در حوزه موسیقی ایرانی صورت گرفته و به نوعی موضوع شهیدان مدافع حرم را نیز می‌تواند در بر بگیرد، ساخت نماهنگ «از خون جوانان وطن» است كه محمدحسین مهدویان آن را با صدای علیرضا قربانی كارگردانی كرده است. این نماهنگ بازخوانی است از شعر و آهنگ معروف عارف قزوینی، یعنی «از خون جوانان وطن لاله دمیده» كه حبیب خزایی‌فر آن را تنظیم كرده است.

** موسیقی غیرایرانی و مدافعان حرم: از حماسه تا احساس و جای خالی نامداران

بیشتر قطعه‌هایی كه در حوزه موسیقی غیرایرانی برای مدافعان حرم ساخته شده، در ژانر موسیقی پاپ تولید شده است؛ اما در اینجا نیز جای خالی خوانندگان نامی و پرطرفدار بسیار به چشم می‌آید.
در میان آثار اجرا شده نیز هم آثار اركسترالِ پاپ به چشم می‌خورد و هم كارهایی دیده و شنیده می‌شود كه اساسِ تنظیمِ آنها با تعداد ساز اندك و بیشتر با تنظیم‌های الكترونیكی بوده است.
ویژگی دیگری كه در بسیاری از این آثار به چشم می‌خورد، این است كه ترانه قطعه‌های مختلفِ این ژانر به دو زبانِ فارسی و عربی خوانده شده كه این، گویای نگاهِ درخور تحسینِ سازندگانِ این آثار است كه در رساندنِ پیام اثر خویش، مخاطبانِ گسترده‌تری را در نظر داشته‌اند و از آنجایی كه اغلب حرامیانِ داعش به زبان عربی صحبت می‌كنند، سازندگانِ این قطعه‌ها در بخش رجزخوانیِ آثارِ خود كه به زبان عربی اجرا شده، به‌طور مستقیم دشمنِ تكفیری را خطاب قرار داده‌اند.
نكته در خور توجه دیگر درباره آثار موسیقایی تولید شده موسیقی پاپ، این است كه برخی از این آثار بیشتر به بُعد احساسی - هیجانی نبرد با دشمن تأكید دارند و چه فضای آهنگ و چه حال و هوای شعر آن‌ها به‌گونه‌ ای است كه كم‌تر می‌توان تبلیغ باور و گفتمان مبارزه با دشمن تكفیری را به شكل جدّی در آن‌ها شنید.
این را هم باید اشاره كرد كه در برخی از این آهنگ‌ها متأسفانه به جایگاه رفیع موضوع توجه نشده و جدای از آنكه آهنگ و ملودیِ كار چندان تناسبی با روحِ موضوع ندارد، متأسفانه زبانِ ترانه نیز بسیار سطحی است و اندك تناسبی با شأن والای سوژه ندارد. به مثل در یكی از این ترانه‌ها كه نام مبارك حضرت زینب كبری (سلام االله علیها) را خطاب قرار داده، می‌شنویم:
«در میارم چشمی كه
نگاه چپ بِت انداخت...
هستم نوكر علیا مخدره
هستم نوكر علیا مخدره
تكفیری یادت باشه
نذار كه مشتم وا شه
بد می‌بینی از حرم
یه آجر جابه‌جا شه»
به هر روی تلاشِ هنرمند برای عرض ارادت به موضوع‌های این‌چنین والا جای تقدیر دارد، اما ای كاش بكوشیم اثری را بسازیم كه بتواند گوشه‌ای هرچند كوچك از مَجد و شكوه و بزرگیِ سوژه را منعكس كند و این اتفاق نمی‌افتد مگر با كوشش و وسواس بسیار، هم در ساخت آهنگ و هم در سرایش ترانه و هم در نحوه و لحن اجرا.

** آهنگ‌های حامد زمانی: سنگ تكفیر به آیینه مذهب، هیهات

اما در میان خوانندگان موسیقی غیر ایرانی، كسی كه بیشترین آهنگ را با موضوع دفاع از حریم حرم اجرا كرده، حامد زمانی است. این خواننده كه به خواندن ترانه‌های انقلابی، آیینی و سیاسی مشهور است، تاكنون چند قطعه نیز برای مدافعان حرم خوانده كه یكی از آن‌ها ترانه «سپر» است. اثری كه زمانی خود آهنگش را ساخته و بخشی از آن را نیز به زبان عربی خوانده است. شعرِ قطعه «سپر» از احمد بابایی است و تنظیمش هم بر عهده امیر جمال‌ فرد بوده است. در بخشی از این ترانه آمده است:
می‌زند قهقهه القارعه بر خامیشان
خون دین می‌چكد از دولت اسلامیشان
رگ بیداری ما شد شریانی كه زدند
بشنوید بر دهل جنگ جهانی كه زدند
سنگ تكفیر به آیینه مذهب، هیهات
ذوالفقار علی و رحم به مَرحَب، هیهات
دست خولی طرف معجر زینب، هیهات
ما نمك‌خورده‌ی عشقیم، به زینب سوگند
پاسبانان دمشقیم، به زینب سوگند...
پایتان گر طرف كرب و بلا باز شود
آخرین جنگ جهانی حق آغاز شود...
قطعه «جهاد» دیگر قطعه‌ای است كه حامد زمانی با موضوع دفاع از حریم حرم ساخته و خوانده است. شعر این آهنگ را قاسم صرافان سروده و امیر جمال ‌فرد آن را تنظیم كرده است.

** از «مرز» فرزاد فرزین تا «حریم» كویتی‌پور

«مرز» به آهنگسازی و خوانندگی فرزاد فرزین، از دیگر قطعه‌هایی است كه به مدافعان حرم تقدیم شده است. این قطعه كه از آن نماهنگی هیجانی نیز تولید و پخش شده، این‌گونه آغاز می‌شود:
چه وقتی كه جونت رو می‌دی براش
چه وقتی كه سمتش دعا می‌كنی
واسه چند تا دیوار و گلدسته نیست
تو از اعتقادت دفاع می‌كنی...
شعر این آهنگ را روزبه بمانی سروده و مهران خلیلی هم تنظیمش كرده است.
غلامعلی كویتی ‌پور به همراه حاج صادق آهنگران و حاج حسین فخری، یكی از مداحانِ حماسی‌خوانی است كه در روزگار هشت سال دفاع مقدس با نوای شورانگیز خود، دلِ جبهه‌ها و نیز شهرها را به وجد و غوغا درمی‌آورد.
وی كه در سال‌های بعد از جنگ چندین آهنگ و ترانه حماسی – مذهبی اجرا كرده، سال گذشته قطعه صوتی و تصویری حریم را با موضوع مدافعان حرم منتشر كرد. آهنگِ «حریم» را بهنام صبوحی ساخته و تنظیم كرده و ترانه‌اش را هم علیرضا آذر سروده است. البته در این قطعه گویی تلاش شده تا از صدای كویتی‌پور آشنایی‌زدایی شود. بخشی از ترانه «حریم» از این قرار است:
حریم حرم وای اگر بشكنه
همه باورم وای اگر بشكنه
نباشم، نبینم شب و روزمو
نبینی غمِ استخوون‌سوزمو
اگه از تو دنیام امید تو كم شه
از این شهر لباس سفید تو كم شه
پَرِ كفترا تو خیابون بیافته
گُلا دست باد زمستون بیافته
زمین دور خواهد شد از سیب و گندم
چی می‌آد به روزِ شب و روزِ مردم... .
حاج صادق آهنگران نیز همراه با حمید قربانی قطعه‌ای را به نام «مدافعان حرم» به شكل نماهنگ اجرا كرده كه آهنگ آن را نیز حمید قربانی ساخته و شعرش را هم قاسم صرافان سروده است.

** منم باید برم، آره برم ، سَرم بره

«دلم یه جوریه، ولی پُر از صبوریه
چه قدر شهید دارن میارن از تو سوریه
منم باید برم، آره برم ، سَرم بره
نذارم هیچ حرومی طرف حرم بره
یه روزی‌ام بیاد نفسِ آخرم بره...»
این، بخشی است از مداحیِ معروف و پُر سوز و گدازی كه سیدرضا نریمانی برای شهیدان مدافع حرم خوانده است. اما محمدرضا عشریه، خواننده جوان موسیقی، این شعر را در قطعه «مدافع حرم» با همان ملودی و با تنظیمِ دلنشینِ فرزان كیانی خوانده است.
در میكس این قطعه بخش‌هایی از آخرین صحبت‌های شهید عباسعلی علیزاده (از شهیدان مدافع حرم) نیز قرار داده شده كه دارد از طریق بیسیم با ندا و سینا، دختر و پسر خود، صحبت می‌كند و به نوعی دارد وصیت می‌كند به آنان و به همه ما. این تركیب بسیار با حال و هوای قطعه هماهنگ و متناسب است و به اثرگذاری آن كمك كرده و موجب شده یكی از با احساس‌ترین قطعه‌ها درباره مدافعان حرم به یادگار بماند.

** دیگرانی كه برای مدافعان حرم خوانده‌اند

به جز آهنگ‌هایی كه پیش‌تر از آن‌ها نام برده شد، تعدادی ترانه‌ دیگر نیز تاكنون در پاسداشت مقامِ والای مدافعان حرمِ اهل بیت (علیهم‌السلام) خوانده و اجرا شده كه بخشی از آن‌ها، از این قرار است:
- «راه خدا» به خوانندگی سالار سپه روم، با آهنگسازی و تنظیم علیرضا افشار و شعر پدرام شهابی. سپه روم در مصاحبه‌ای گفته كه قطعه «راه خدا» را به یاد دایی‌ شهیدش كه جزو مدافعان حرم بوده، خوانده است.
- «مدافعان حرم» با اجرای گروه «نبض»، تنظیم بابك مافی و با ترانه علی ثابت قدم. از ویژگی‌های این اثر، آن است كه بخشی از ترانه‌ آن با گویش مازندرانی اجرا شده است.
- نماهنگ «ارغوان» با اجرای گروه «نسیم قدر» و با آهنگسازی و شعر محسن ناحی و سید ضیاء محسنی. این نماهنگ با اجرای گروهی از نوجوانان و با بازی امیرحسین ارغوانی، فرزند شهید تقی ارغوانی (شهید مدافع حرم)، تولید شده است.
- «مدافعان حرم» با صدای فرزاد امانی و به آهنگسازی امانی و مهران میرزایی و با ترانه و تنظیم شهرام جلیلی و رضا احمدی.
- «مرز ما عشق است» با صدا و آهنگسازی امیرحسین سمیعی بر اساس ترانه‌ای از سید محمدمهدی شفیعی و تنظیم آرمان مهربان. این قطعه به مناسبت آزادسازی شهر حلب سوریه ساخته و منتشر شده است.
- «مدافع حرم» با صدا و شعر آرمین شیرزاد و با تنظیم آریا آهنگران.
- «شهید حرم» با صدا و آهنگسازی حامد روزبه، ترانه سجاد صادقی و تنظیم محمد پودات.
- «بانوی دمشق» به آهنگسازی، خوانندگی و ترانه‌سرایی محمد یاوری.
- «حضرت معشوق» به خوانندگی و آهنگسازی سجاد راد با ترانه و تنظیم اسماعیل شمس و علی اسماعیلی.
- «جبهه» با صدای مرتضی اشرفی و با آهنگسازی و تنظیم بهنام خدری و میلاد بهشتی.
- «مدافع وطن و حرم» به خوانندگی و آهنگسازی علیرضا بیرانوند، با شعر و تنظیم عارفه دهقانی و حمیدرضا هادی.
این دو قطعه اخیر جزو آثاری است كه به‌طور ویژه تقدیم شده به سردار رشید سپاه اسلام، سرلشكر حاج قاسم سلیمانی.

میزگرد و گزارش**3067*1436*گزارش: امیرحسین دولتشاهی*انتشار:داود پورصحت*