بررسی بحران آب دشت مشهد و راههای برون رفت از آن در میزگرد ایرنا

دشت مشهد در حوضه آبریز كشف‌ رود، پهنه ای به‌ طول 100 كیلومتر و عرض 25 كیلومتر با وسعت 2500 كیلومترمربع دارد. خراسان رضوی هم اكنون بحرانی ترین منابع آبی زیرزمینی در سطح كشور را داراست بطوری كه افت سطح آبهای زیرزمینی در این استان به یك متر رسیده است.
از مجموع 37 دشت آب در خراسان رضوی 34 دشت وضعیت 'ممنوعه' دارند. در حالی كه میانگین بارندگی سالانه در كشور حدود 250 میلیمتر است همین میانگین در خراسان رضوی 208 میلیمتر است.
این استان 29 سد در حال بهره برداری در شهرستانهای تربت حیدریه، قوچان، مشهد، خواف، درگز، سبزوار، تایباد، تربت جام، چناران، كلات و فریمان دارد. ظرفیت ذخیره سدهای بزرگ و در حال بهره برداری خراسان رضوی در مجموع یك میلیارد و 512 میلیون مترمكعب است كه یك میلیارد و 125 میلیون مترمكعب آن مربوط به سد مشترك ایران و تركمنستان با عنوان سد دوستی است.
هم اكنون 68 درصد ظرفیت سدها در خراستان رضوی خالی از آب است. تنها 32 درصد مخازن این سدها آب دارد و حجم ذخیره آب آنها در شرایط كنونی سه درصد نسبت به مدت مشابه پارسال افزایش دارد. گرچه 31 درصد ظرفیت سد دوستی آب دارد اما وضعیت ذخیره آب آن كه سهمش در تامین آب شرب مشهد حدود 50 درصد نیز این كلانشهر می باشد نسبت به پارسال بهبود یافته است.
هم اكنون شركت آب و فاضلاب خراسان رضوی با زیر پوشش قراردادن یك میلیون و 200 هزار نفر خدمات رسانی به ساكنان 73 شهر را در این استان(به جز كلانشهر مشهد) بر عهده دارد. 99.9 درصد جمعیت سه و نیم میلیون نفری كلانشهر مشهد شامل یك میلیون و 248 هزار مشترك زیر پوشش شبكه آب آشامیدنی هستند.
در بخش روستایی خراسان رضوی نیز دو هزار و 451 روستا با جمعیت یك میلیون و 500 هزار نفر زیر پوشش خدمات شركت آب و فاضلاب قرار دارند و به این تعداد در قالب 500 هزار مشترك خدمات رسانی می شود.
حدود 80 درصد تامین آب مورد خراسان رضوی از طریق چاهها و منابع زیرزمینی و بقیه از طریق آبهای سطحی، سدها، چشمه ها و قناتها تامین می شود.
در میزگرد تخصصی ایرنا در مشهد استاد گروه علوم مهندسی آب دانشكده كشاورزی دانشگاه فردوسی، معاون بهره برداری شركت آب و فاضلاب روستایی خراسان رضوی، معاون خدمات مشتركان و درآمد شركت آب و فاضلاب خراسان رضوی، رئیس گروه تحقیقات شركت آب و فاضلاب خراسان رضوی و مدیران روابط عمومی این شركتها با نگاهی به وضعیت آب دشت مشهد و خراسان رضوی راههای برون رفت از این بحران را مورد بحث و بررسی قرار دادند.

* وخامت بحران در دشت مشهد
استاد گروه علوم مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد در میزگرد ایرنا در مشهد گفت: اطلاق بحران به وضعیت كنونی آب دشت مشهد رسا نیست زیرا كلمه بحران دوره ای موقت را نشان می دهد در حالی كه وضعیت آب در این دشت به حالت وخیم رسیده است.
دكتر كامران داوری افزود: سالانه بطور متوسط 2.5 میلیارد مترمكعب بارش در دشت مشهد رخ می دهد كه 80 درصد آن تبخیر می شود. بین 500 تا 800 میلیون مترمكعب آب باقی می ماند كه متوسط آن 700 میلیون مترمكعب و میزان آب تجدیدپذیر سالانه دشت مشهد همین مقدار است.
وی ادامه داد: این 700 میلیون مترمكعب به اضافه 100 میلیون مترمكعب افت آب زیرزمینی دشت مشهد و 50 میلیون مترمكعب آب سد دوستی منهای 20 میلیون متوسط تخلیه این محدوده میزان مصرف آب را مشخص می كند.
استاد گروه علوم مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد گفت: این در حالی است كه میزان برداشت از دشت مشهد سالانه یك میلیارد و 160 میلیون مترمكعب است و مجاز نیستیم بیش از 75 درصد آب تجدیدپذیر را مصرف كنیم.
وی افزود: اگر وضعیت اضافه برداشت آب از دشت مشهد به همین نحو ادامه یابد متوسط شوری آب ظرف 20 سال آینده به حدی خواهد رسید كه حتی به درد كشاورزی هم نمی خورد پس فرصت كمی برای مدیریت این وضعیت در اختیار داریم.

* وضعیت آب در روستاها
معاون بهره برداری شركت آب و فاضلاب روستایی خراسان رضوی نیز در ادامه میزگزد ایرنا در مشهد سرانه آب تجدیدپذیر در سطح كشور را هزار و 700 مترمكعب عنوان و بیان كرد: بر اساس استانداردهای جهانی در شرایط مطلوب میزان برداشت از منابع آب تجدیدپذیر 40 درصد است اما متاسفانه این میزان در ایران 70 درصد و در خراسان رضوی 130 درصد می باشد.
نورالله قائمی افزود: بر اساس برآورد در افق 1400 اگر روند پدیده خشكسالی تداوم یابد و اعتبارات مورد نیاز برای ساخت مجتمعهای آبرسانی تامین نشود 400 روستا در خراسان رضوی با بحران كم آبی مواجه می شوند.
وی ادامه داد: هم اكنون آبرسانی در خراسان رضوی به 253 روستا بطور مستمر و 155 روستا به صورت غیرمستمر با تانكر سیار انجام می شود. برون رفت از بحران كم آبی و كاهش اثر آن نیازمند هزار و 210 میلیارد ریال اعتبار است.
معاون شركت آب و فاضلاب روستایی خراسان رضوی ادامه داد: هم اكنون 92 درصد از جمعیت روستایی این استان زیر پوشش شركت آب و فاضلاب قرار دارند. هشت درصد روستاها نیز به صورت خودگران اداره می شوند.
وی به عملیات ساخت مجتمعهای آبرسانی روستایی در سطح كشور از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی اشاره و بیان كرد: سهم خراسان رضوی در این حوزه دو هزار و 420 میلیارد ریال برای ساخت 43 مجتمع آبرسانی بوده است كه در مجموع 724 روستا با جمعیت 525 هزار نفر را زیر پوشش دارند.
قائمی گفت: تاكنون عملیات ساخت 11 مجتمع آبرسانی روستایی در قالب 229 روستا با پوشش 178 هزار نفر و هزینه هزار و 10 میلیارد ریال در خراسان رضوی پایان یافته است. ساخت 32 مجتمع دیگر نیازمند دو هزار و 160 میلیارد ریال اعتبار می باشد كه امسال برنامه ریزیهایی برای آن صورت گرفته است.
وی افزود: حفر 115 حقله چاه جدید با ظرفیت آبدهی هزار و 700 لیتر در ثانیه، اجرای هزار و 400 كیلومتر لوله گذاری و ساخت 30 هزار مخزن جدید از اقدامات پارسال در روستاهای خراسان رضوی بود. بدین ترتیب 284 روستا از مزایای آب سالم بهره مند شده اند.

* راههای مقابله با بحران آب در دشت مشهد
استاد گروه علوم مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه میزگرد ایرنا گفت: راه حلهای این معضل سه دسته است كه مورد اساسی آن همان كاهش مصرف می باشد با این توضیح كه با دو بحران مواجهیم. یكی بحران تامین آب مشهد و دیگر بحران پایداری منابع.
دكتر كامران داوری افزود: بحران تامین آب مشهد گاهی اوقات حل می شود به قیمت اینكه ما پایداری منابع را به خطر بیاندازیم مثلا به شكل موقت می توانیم تعداد چاههای آب را افزایش دهیم و مشكلات آب را برطرف كنیم اما در مقابل دشت مشهد بیچاره تر می شود.
وی ادامه داد: راه حل دوم این است كه داشته هایمان را زیاد كنیم به این معنا كه از بیرون از حوضه آبریز دشت مشهد به این حوضه آب بیاوریم كه به شدت هم دنبال این كار هستیم و از هر مسیری این راه حل را پیگیری می كنیم.
استاد گروه علوم مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد گفت: نزدیكترین راهكار در این راه حل روان آبهای سطحی كلات است كه به خارج از كشور می رود و قرار است جمع آوری شده و به مشهد بیاید. پیش بینی می شود از این مسیر سالانه 30 تا 40 میلیون مترمكعب آب نصیب دشت مشهد شود اما پیش بینی من این است كه زودتر از هشت تا 10 سال دیگر این آب به مشهد نمی رسد.
وی افزود: برای آودن آب از حوضه های دیگر آبریز به دشت مشهد انتقال آب از تاجیكستان و چابهار هم مد نظر قرار گرفته است. پروژه انتقال آب از چابهار حداقل 10 سال زمان و سالیانه 112 هزار میلیارد تومان پول نیاز دارد كه مهیا و فراهم بودن این پول محل پرسش است.
او ادامه داد: در ایران این عدد رقم بزرگی است كه به این راحتی ها فراهم نمی شود و پیش بینی من این است كه آب چابهار زودتر از 20 سال به دشت مشهد نمی رسد بنا بر این نباید به این آب دل خوش كنیم.
وی كه راهبری علمی تدوین سند تدبیر آب مشهد را نیز بر عهده داشته گفت: راه حل سوم، یك راه حل موقت است و آن استفاده از فناوریهای كاهنده آب می باشد. یعنی باید سراغ فناوریها برویم و هر جا كه مصرف آبی هست میزان آب مورد نیاز را به حداقل بكاهیم و جلوی آلودگی آب و ورودش به آبخوانها را بگیریم چون اگر آبخوان آلوده شود از حیز انتفاع خارج می شود.
این استاد دانشگاه افزود: در كوتاه مدت به شدت باید به دنبال این راه حل رفت گرچه بهره وری مشكل عدم تعادل مصرف را حل نمی كند اما به هر حال از باب بكارگیری فناوریهای كاهنده مصرف آب در بخش كشاورزی مشهد و استان خراسان رضوی كارهای خوبی شده است.
وی ادامه داد: تعدادی كشاورز كاشمری در این خصوص نتایج بسیار خوبی به دست آورده اند همچنین كشاورز دیگری داریم كه در هكتار 10 تن و 400 كیلوگرم گندم برداشت می كند یا كشاورزی كه در هر هكتار حدود 120 تا 140 تن چغندر برداشت می كند.
دكتر داوری گفت: راه حل اساسی همان راه حل نخست یعنی كاهش مصرف است كه باید در پیش گرفته شود و البته نیازمند اجماع، همدلی و اعتماد می باشد.

* مصرف آب در بخش كشاورزی
مدیر امور منابع آب شركت آب منطقه ای خراسان رضوی نیز در ادامه میزگرد ایرنا در مشهد گفت: 89 درصد آب در بخش كشاورزی مصرف می شود و كشاورزان 'بزرگ مصرف كنندگان' این عنصر حیاتی هستند.
وی افزود: تعداد چاههای مجاز كشاورزی در خراسان رضوی حدود 9 هزار حلقه است كه تقریبا به همین مقدار یعنی حدود هشت هزار و 500 حلقه چاه غیرمجاز ظرف سالهای اخیر شناسایی شد كه بخش زیادی از آنها در طول فعالیت دولت یازدهم مسدود شده اند.
غلامرضا ممدوحی ادامه داد: عملیات انسداد چاههای غیرمجاز در استان خراسان رضوی با فعالیت دولت یازدهم در مقایسه با اقدامات دولت دهم افزون بر 300 درصد رشد بیشتر شد. كار انسداد پنج هزار و 600 حلقه چاه غیرمجاز ظرف چهار سال اخیر در خراسان رضوی انجام و منجر به 440 میلیون مترمكعب صرفه جویی در مصرف آب شد.
وی به رشد چشمگیر عملیات نصب كنتورهای هوشمند بر روی تمامی چاههای برقی خراسان رضوی در دولت یازدهم نیز اشاره و بیان كرد: در همین مدت هشت هزار و 363 حلقه چاه با هدف كنترل و مدیریت منابع آب زیرزمینی مجهز به كنتور هوشمند شده اند.
مدیر امور منابع آب شركت آب منطقه ای خراسان رضوی تعداد چاههایی كه در دولت دهم كنتورهای هوشمند بر روی آنها نصب شد را تنها هزار و 309 حلقه ذكر كرد.

* اشكالات طرح انتقال آب از چابهار به مشهد
استاد گروه آموزشی علوم مهندسی آب دانشكده كشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه میزگرد ایرنا گفت: نخستین اشكال طرح انتقال آب از چابهار به مشهد آن است كه قیمت تمام شده این آب گران و هر مترمكعب آن 20 هزار تومان خواهد بود.
وی افزود: پرسشی كه در این صورت مطرح می شود این است كه چه كسی می تواند این آب گران را بخرد؟ برخی در پاسخ به این پرسش مطرح می كنند كه در مشهد هتلهای مجلل و گران قیمتی وجود دارد كه خود و مشتریانشان می توانند مصرف كننده این آب باشند اما مصرف آب هتلهای مشهد ناچیز است و تعداد این گونه هتلها نیز بسیار كم است.
داوری ادامه داد: بخش كشاورزی مشهد نمی تواند مصرف كننده این آب باشد. در بخش صنعت هم ممكن است فقط برخی صنایع بتوانند هزینه گران مصرف آب انتقالی از چابهار را تامین كنند. البته می توان قیمت تمام شده آب برای هر بخش خدمات، كشاورزی و صنعت را به نسبت قدرت خرید آنها با وضع قانون تغییر داد.
وی گفت: دومین مشكل طرح انتقال آب از چابهار به مشهد آن است كه اگر بخواهد با بودجه دولت انجام شود 100 شهر دیگر هم مدعی مالكیت این آب می شوند و تقاضای سهم از آن می كنند لذا دولت نمی خواهد وارد این طرح شود پس اجرای آن را بر عهده بخش خصوصی گذاشته و بخش خصوص هم با منابع موجود به راحتی قادر به اجرای چنین طرحی نیست.
او افزود: سومین مشكل این طرح آن است كه در مسیر حركت به مشهد تعارضات بسیاری وجود دارد كه حل آن و حفظ این خط آبرسانی را مشكل می كند. بطور كلی تامین این آب دارای ریسك بسیار است و بخاطر مسیر بسیار طولانی، قرار گرفتن در نزدیكی مرز، احتمال قطع پمپهای بین راهی یا قطع برق یا وقوع حوادثی چون سیل و زلزله نمی توان روی آن حساب كرد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: راه حلهایی در این زمینه داده شده از جمله اینكه دو سد 'كارده و طرق' در حومه مشهد مخزن آب انتقالی از چابهار شود تا در صورت قطع جریان آب به اندازه یك ماه در داخل این دو سد آب وجود داشته باشد.

* طراحی نقشه توسعه مشهد بدون حضور متخصصان آب
استاد گروه علوم مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به تدوین سند تدبیر آب مشهد نیز گفت: این سند در راستای تكالیف استانداری خراسان رضوی طی برگزاری سلسله نشستهای تدبیر آب مشهد از اردیبهشت تا اسفند 1393 با انجام بیش از 4800 نفر ساعت كار كارشناسی به دبیری شركت آب و فاضلاب مشهد و با همكاری دانشگاه فردوسی، شركت آب منطقه ای خراسان رضوی و جمعیت ناجیان آب تدوین شد.
دكتر داوری افزود: حاصل این اقدام اجماع و همگرایی بین حوزه ای در مدیریت یكپارچه آب مشهد و تولید 60 عنوان سیاست كلان در این بخش بود. ضمن آن كه در این نشستها دغدغه ها و چالشهای همه گروداران آب جمع بندی و با تدوین نقشه راه به منظور رفع نیازها نسبت به تدوین چشم انداز در افق 1420 با تمامی راهبردها و محورهای توسعه آن اقدام شد. در گام بعد سیاستهای كلان ذیل اهداف چشم انداز تدوین و
مسئولیت اجرای آنها تعیین شد.
وی كه راهبری علمی تدوین سند تدبیر آب مشهد را بر عهده داشت ادامه داد: تدوین سند تدبیر آب یك حركت آغازین بود یعنی حركتی بود برای شروع یك حركت دیگر كه آن حركت نهایی 'مدیریت یكپارچه منابع آب' است زیرا توسعه مشهد نباید سر میزی طراحی شود كه دور آن میز متخصصان آب حضور ندارند.
او ادامه داد: هر فعالیت صنعتی و خدماتی كه در مشهد اضافه بشود به آب نیاز دارد و یكپارچگی یعنی این كه همه این تصمیها باید با هم گرفته شود و این كار هم آسان است چون مشهد شهری ثروتمند است.
وی گفت: مالك پروژه 'مشهد مال' در مركز شهر مشهد فقط 12 میلیارد و 400 میلیون تومان به آبفای مشهد برای انشعاب این پروژه پول داده است در صورتی كه می شد 15 میلیارد تومان دیگر به آب منطقه ای بدهد و به ازای هر فعالیتی كه راه اندازی می كند سه چاه برای مشهد بخرد و آن مالك هم این كار را می كرد.
این استاد دانشگاه افزود: الان پروژه شركت پدیده شاندیز هم دوباره در حال شكل گیری است كه هم اشتغال ایجاد می كند و هم توریست به سمت مشهد می كشاند و برای تامین آب آن پیشنهاد شده كه خط لوله ای با هزینه 27 میلیارد تومان از كوههای هزارمسجد به كوههای بینالود كشیده شود در حالی كه در جلسه تدبیر آب مشهد پیشنهاد این بود كه به جای این 27 میلیارد تومان می شد شش چاه خرید و دو تا از آنها را بست و چهار تا را نگاه داشت تا به نفع دشت مشهد مصرف جدیدی ایجاد نشود بلكه از مصرف موجود استفاده شود.
وی ادامه داد: در این صورت پولی هم به دست كشاورز می رسد و در همان پدیده یا مشهد مال مغازه ای می خرد و تغییر شغل می دهد چون به هر حال در مشهد توریسم در حال رشد است و جلوی این رشد را نمی توان به آسانی گرفت.
این استاد دانشگاه گفت: باید سازو كارهایی فعال شود كه هیچ تخصیص آب جدیدی ندهیم و از همین تخصیصهای جاری با جا به جایی مناسب و با نظارت و تدبیر آب منطقه ای می توان كاری كرد كه آرام آرام مصرف آب در بخش كشاورزی كاهش یابد.
وی افزود: همین الان هم در حال گذراندن قانونی هستند كه آب را بیشتر به صنعت بدهند تا سهم كشاورزی كاهش یابد. پیشنهاد من این است كه در مشهد سهم آب كشاورزی به خدمات و توریسم اختصاص یابد.

* فناوری باروری ابرها برای تامین آب نیست
استاد گروه علوم مهندسی آب دانشكده كشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص موضوع باروری ابرها هم گفت: در هیچ جای دنیا تاكنون از این روش برای تامین آب استفاده نشده است.
داوری افزود: تنها در ارتفاعات كوهستانی شمال كالیفرنیا مرسوم است كه اگر باران نیاید و خشكسالی ایجاد شود چون میزان ابر زیاد است مواد نقره ای به داخل ابر شلیك می كنند كه بارشزا شود.
وی ادامه داد: كارشناسان هواشناس معتقدند جو خراسان رضوی به دلیل غبار زیادی كه دارد پر از همان مواد ریز است و به هسته بارش نیاز ندارد. یعنی مشكل ما از این نیست كه هسته بارش نداریم مشكل این است كه ابرها به این منطقه كم می آیند و شرایط بارش مهیا نمی شود و در نهایت هم با وجود شلیك لزوما باران نمی بارد و یا اگر ببارد در كشور ما نمی بارد، ممكن است در افغانستان ببارد.
این استاد دانشگاه گفت: مهمترین كاربرد این تكنیك در جلوگیری از خسارتی است كه از تگرگ به مزارع وارد می شود یعنی تگرگ را به باران تبدیل می كند تا محصولات كشاورزی آسیب نبیند.
وی افزود: ابرهای مناسب باروری هم ابرهای سندانی و خاصی هستند كه معمولا در جو مشهد شكل نمی گیرند و به ندرت در فصل بهار خیلی كم شاهد شكل گیری این ابرها در آسمان مشهد هستیم.

* دولت به تنهایی نمی تواند بحران آب را مدیریت كند
مدیر دفتر حفاظت و بهره برداری منابع شركت آب منطقه ای خراسان رضوی نیز در میزگرد ایرنا در مشهد گفت: آب مقوله ای نیست كه دولت و مدیران اجرایی به تنهایی بتوانند مدیریت كنند چون تصمیم گیری آن به تنهایی در دست دولت نیست و دولت تنها مجری قوانین است.
غلامرضا ممدوحی افزود: به عنوان مثال اجرای 'قانون تعیین تكلیف چاههای آب فاقد پروانه بهره برداری' مصوب سال 1389 مجلس شورای اسلامی تنها ظرف یك سال تعداد چاههای آب غیرمجاز كشور را دو برابر كرد.
وی ادامه داد: هم اكنون 350 هزار حلقه چاه غیرمجاز در ایران وجود دارد. مگر دولت چقدر امكانات دارد كه بخواهد این چاهها را ببندد. اگر هم بخواهد این چاهها را پر كند به حمایت قوه قضاییه نیاز دارد.
مدیر دفتر حفاظت و بهره برداری منابع شركت آب منطقه ای خراسان رضوی گفت: ظرف دو سال اخیر قوه قضاییه و نهادهای نظارتی همچون وزارت اطلاعات بهترین حمایتها را در حوزه آب انجام داده اند. بر این اساس پارسال 258 میلیون مترمكعب از برداشت آب در دشتهای خراسان رضوی صرفه جویی شد.
وی افزود: آب به لحاظ حمایتی، مدیریتی و اجرایی مظلوم است. بگونه ای وانمود شده كه گویی سازمان آب منطقه ای در مقابل كشاورز و سازمان جهاد كشاورزی در كنار كشاورز قرار دارد.
ممدوحی ادامه داد: هنوز باید با همكاران خود در جهاد كشاورزی در خصوص اضافه برداشت از میزان پروانه آب چاههای كشاورزی چك و چانه بزنیم. 89 درصد آب در بخش كشاورزی، هشت درصد در بخش شرب و سه درصد در صنعت و خدمات استفاده می شود.
وی گفت: در این شرایط و در حالی كه به همكارانمان در بخش آب شرب فشار می آوریم كه مثلا فلان جا آب شرب نمی دهیم، فلان روستا این قدر سرانه دارد و این قدر پروانه گرفته است دیگر نباید با كارشناس جهاد كشاورزی بر سر اضافه برداشت از منابع آب چانه زد.
مدیر دفتر حفاظت و بهره برداری منابع شركت آب منطقه ای خراسان رضوی افزود: باید حل بحران آب را به متخصصانش واگذار كرد اما هم اكنون آب مساله ای امنیتی شده است. دلیل این حرف آن است كه باید قبل از هر انتخاباتی فتیله بستن چاههای غیرمجاز پایین كشیده شود یا با فشار سیاسی نمایندگان مجلس سدهایی در كشور ساخته شده كه هم اینك آب ندارند.
وی ادامه داد: اگر كشاورز بابت آبی كه می گیرد هزینه متناسبی پرداخت كند متوجه می شود آب ارزش دارد اما هم اینك آب واقعا در بین سایر صورتهای انرژی مظلوم است. مثلا گاز به راحتی گران می شود ولی وقتی قرار است قیمت آب یك ریال گران شود روندی دشوار و طولانی باید طی گردد در حالی كه تولید گاز و برق هم به آب بستگی دارد.

* تنها 44 درصد قیمت واقعی تولید آب از مردم اخذ می شود
معاون خدمات مشتركان و درآمد شركت آب و فاضلاب خراسان رضوی نیز در میزگرد ایرنا در مشهد گفت: این استان در منطقه خشك و نیمه خشك قرار گرفته است. مدیریت مصرف آب در بخشهای مختلف كشاورزی، شرب و صنعت راهكار اصلی مقابله با بحران آب در این خطه شناخته شده است.
محمد عباس زادگان افزود: توجه به بحث اقتصاد آب یكی از راهكارهای كنترل و مقابله با كم آبی به شمار می رود و اهمیت به سزایی در خروج از بحران آب در كشورمان به ویژه استان خراسان رضوی دارد.
وی ادامه داد: هم اینك تمامی شركتهای آب و فاضلاب به دلیل فقدان اخذ قیمت واقعی آب زیان ده هستند. در مناطق شهری استان خراسان رضوی تنها 44 درصد قیمت واقعی آب از مشتركان دریافت می شود.
معاون خدمات مشتركان و درآمد شركت آب و فاضلاب خراسان رضوی گفت: هزینه تمام شده یك مترمكعب آب این استان 11 هزار و 268 ریال است كه فقط چهار هزار و 998 ریال آن از مشتركان اخذ می شود. این در حالی است كه اكنون بیش از 30 درصد آب تولیدی به علت فرسودگی شبكه ها و مشتركان غیرمجاز هدر می رود.
وی افزود: مشاركت سرمایه گذاران و مشاركت مردم بدون توجه به ارزش اقتصادی آب امكانپذیر نیست. اگر مصرف كنندگان قطره ای از یك بطری آب معدنی را هدر نمی دهند بخاطر این است كه قیمت واقعی آن پرداخت می شود.
عباس زادگان ادامه داد: هم اكنون ارزش آب در سبد هزینه خانوارهای ایرانی كمتر از لوزام آرایشی است. سهم هزینه برای لوازم آرایشی در سبد هزینه خانوارهای ایرانی دو درصد و سهم آب 59 صدم درصد برآورد شده است.

* ضرورت تغییر الگوی كشت
معاون بهره برداری شركت آب و فاضلاب روستایی خراسان رضوی نیز در ادامه میزگرد ایرنا در مشهد گفت: جنگ آب و بحران آب اكنون یك واقعیت جدی است اما بخاطر مسائل سیاسی و امنیتی سعی می شود در كشورمان كمتر بدان پرداخته شود.
نورالله قائمی افزود: برداشتهای بی رویه از منابع آبی، الگوی اشتباه كشت، روند رو به رشد آلودگیهای شیمیایی آب، هدر رفت آب از طریق فرسودگی شبكه، بازده پایین مصرف آب در حوزه كشاورزی و انشعابات غیرمجاز از جمله چالشهای مهم حوزه آب به شمار می روند.
وی ادامه داد: در این شرایط تغییر الگوی كشت یكی از ضروریات مهم برای مقابله با بحران آب در خراسان رضوی شناخته شده است. حدود 90 درصد آب تولید شده در خراسان رضوی در بخش كشاورزی مصرف می شود.
معاون بهره برداری شركت آب و فاضلاب روستایی خراسان رضوی گفت: بخش زیادی از این آب مصرفی نیز به دلیل روشهای سنتی آبیاری با بازده پایین استفاده شده و هدر می رود در حالی كه كشت برخی از محصولات مانند خربزه و هنداونه كه آب زیادی می برند مناسب شرایط كنونی منطقی نیست و توجیه اقتصادی ندارد.
وی افزود: به دلیل برداشتهای بی رویه اكنون شاخص آلودگی شیمیایی و وجود عناصری مانند آرسینك، كروم و نیترات در آب استحصالی روند رو به رشد دارد. در برخی از مناطق استان مانند سرخس و تربت حیدریه به مرحله هشدار رسیده است.

* فقدان نگرش واحد برای مقابله با بحران آب
رئیس گروه تحقیقات شركت آب و فاضلاب خراسان رضوی نیز در میزگرد ایرنا در مشهد گفت: هم اكنون نگرشی واحد و نظام مند نسبتب به موضوع بحران آب و مقابله با آن در كشور وجود ندارد.
محمد سلطانی افزود: بطور مثال در جلساتی كه با حضور دستگاههای متولی آب برگزار می شود هر نهاد به فكر منافع خود بوده و به موضوع آب به عنوان یك درد مشترك نمی نگرد.
وی ادامه داد: شركتهای آب و فاضلاب شهری و روستایی، شركت آب منطقه ای و سازمان جهاد كشاورزی متولی و مرتبط با موضوع آب فعالیت می كنند اما در مساله كنترل بحران آب، دولت و بخش خصوصی باید در كنار هم تلاش كنند.
رئیس گروه تحقیقات شركت آب و فاضلاب خراسان رضوی فعالیت و مشاركت مردم در قالب تشكل جمعیت ناجیان آب و اطلاع رسانی گسترده چالشهای حوزه آب از سوی رسانه ها را از راهكارهای مهم مقابله با بحران آب عنوان كرد.

* زمانبری اثرگذاری راهكارهای فرهنگی مقابله با كم آبی
مدیر روابط عمومی شركت آب منطقه ای خراسان رضوی هم در میزگرد ایرنا در مشهد گفت: طرح نجات آب كشاورزی از سال 1388 در این استان با هدف فرهنگ سازی مصرف بهینه در حال اجراست. این طرح هم اكنون در سطح كشور به عنوان الگو مطرح شده است.
محمد دانش افزود: در قالب این طرح كه البته اثرگذاری آن زمانبر است 187 هزار دانش آموز در هر سال آموزشهای مربوط به مصرف بهینه آب را برای انتقال به جامعه فرا می گیرند.
وی ادامه داد: در شرایط كنونی فرهنگ سازی و نهادینه سازی مصرف بهینه آب مهمترین عوامل برون رفت از بحران آب با مشاركت مردم است.
مدیر روابط عمومی شركت آب منطقه ای خراسان رضوی گفت: تغییر رفتارهای مصرف آب باید بطور جد دنبال شود و ابزارهای بازدارنده در این خصوص مورد بازبینی قرار گیرد.
خبرنگاران: كامیار اسماعیل پور و مریم انجیدنی **انتشار: حسین كریم زاده
3027/1922/1858