قرقیزستان ،مدلی ویژه از دموكراسی در آسیای میانه *خسرو حسینی

«قرقیزستان» به خاطر ساز و كارهای دموكراسی یك مدل سیاسی خاص در آسیای میانه محسوب می شود بطوریكه زمانی این كشور كوچك را «جزیره دموكراسی» یا سرزمین انقلاب های لاله ای در آسیای مركزی می‌نامیدند.
قرقیزستان تنها كشور در این منطقه است ك تاكنون سه بار شاهد تغییر قدرت بوده و در این كشور تظاهرات اعتراضات جمعی به وفور برگزار شده است همچنین تنها كشوری محسوب می شود كه سال جاری قرار است انتخابات قانونی ریاست جمهوری در آنجا برگزار شود و رئیس جمهوری اش نیز با رسیدن مهلت قانونی ، ترك قدرت ‌كند.
در دیگر كشورهای آسیای میانه تنها یك نفر قدرت را در دست داشته و در ازبكستان و تركمنستان همسایه با مرگ رهبران قبلی تغییر قدرت عملی شد. همه این عوامل نشان دهنده وضعیت خاص قرقیزستان نسبت به دیگر كشورهاست.
در شاخص های بین‌المللی دموكراسی هم موقعیت قرقیزستان مناسبتر از همسایه‌هایش است و سازمانهای بین‌المللی نیز نسبت به دیگر كشورهای منطقه در این كشور بیشتر كار و فعالیت دارند.
از ابتدای استقلال این كشور از اتحاد جماهیر شوروی سابق ، عسگر آقایف در سال 1991 تا سال 2005 میلادی قدرت را در دست داشت و می خواست تا پایان عمر در مقام ریاست جمهوری باشد اما حكومت وی در پی شورش های متعدد به رهبری «قربان بیك باقی اف» سرنگون شد.
​آقایف وعده داده بود، كه كشور را به یك «جزیره دمكراسی تبدیل می كند ولی بعداً خود آقایف به قانون‌شكنی و فساد متهم شد و مردم او را از قدرت سرنگون كردند.
باقی اف پس از این شورش به جای آقایف به ریاست جمهوری رسید و انقلاب لاله ای قرقیزستان به وقوع پیوست.
پنج سال بعد در سال 2010 میلادی مردم قرقیزستان در اعتراض به فساد مالی و گرانی قیمت برق به خیابان ها ریختند و دولت قربان بیگ باقی اف را نیز سرنگون كردند.
پس از این اعتراض رهبر مخالفان (رازه آتنبایف) یك دولت موقت در پایتخت تشكیل داد و خواستار استعفای قربان بیگ باقی اف شد.
پس از این ناآرامی های خشونت بار، نظام سیاسی قرقیزستان در ساز و كاری دموكراتیك، به دمكراسی پارلمانی تبدیل شد كه اولین نظام پارلمانی در آسیای میانه است .
آلمازبیك آتمبایف رییس جمهوری فعلی قرقیزستان نیز سال 1390 (2011) در انتخابات ریاست جمهوری پیروز شد.
آتمبایف رئیس جمهور فعلی تأكید می‌كند كه این كشور در راه دمكراسی گام می‌بردارد و درسخنرانی‌ اخیرش گفت: كه مدیریت دموكراسی در كشور باعث پیشرفت در فعالیت سازمانهای مدنی و مطبوعات مستقل شده است. آتمبایف گفت، كه در قرقیزستان«روزنامه نگاران منتقد دولت فعالیت می كنند و به همین خاطر او از آینده كشور هراس ندارد چون آنها نمی گذارند كه رئیس جمهوری و دولت هر كاری دلشان می خواهد ، بكنند».
ولی تحولات اخیر در آستانه انتخابات ریاست جمهوری قرقیزستان، از جمله محكوم به زندان شدن رئیس یك حزب مخالف و برخی دیگر فعالان سیاسی و اقدامات ضد روزنامه نگاران منتقد حكومت، فشارزیاد فعالان حقوق بشر و مشكلات فساد اقتصادی كه در بسیاری حالتها با شركت خود رئیس جمهوری رخ داده است، سؤالهایی را در زمینه صمیمیت و صداقت حكومت نسبت به اصلاحات دموكراسی به میان آورده است.
در مجموع بیشتر منتقدان آتمبایف، دولت را در تمام این سالها برای ناتوانی‌اش در ریشه‌كن كردن فساد و مشكلات اقتصادی متهم می‌كنند.
اگر چه در دوره المازبیك آتمبایف، كه بعد انقلاب سال 2010 سر قدرت آمد و نماینده نیروهای دمكراسی و آزادی‌خواه بود اما وضعیت دمكراسی به عقیده برخی تحلیلگران تغییر و رو به كاهش بوده است برای مثال سازمان گزارشگران بدون مرز قرقیزستان را سال 2017 در فهرست كشورهای مشكل دار، وارد كرد و رتبه اش چهار پله پایین آمد و در میان 180 كشور در جای 89 قرار گرفت. این سازمان اظهار نگرانی كرد كه در آستانه انتخابات در پیش روی این كشور احتمالا فشار روی روزنامه نگاران بیشتر می‌شود.
اگرچه دوره ریاست جمهوری آتمبایف در سال 2017 به پایان می سد و او نمی تواند بر اساس قانون مجددا شركت كند و انتخاب شود اما برخی منتقدان او از این هراس دارند كه وی در دور بعدی در نقش نخست وزیر وارد مدار قدرت شود.
آتمبایف در سال 2016 با برگزاری همه پرسی، قانون اساسی را تغییر داد كه بر اساس آن قدرت نخست وزیر بیشتر شده است . نظام سیاسی قرقیزستان پارلمانی است و نخست وزیر رئیس هیات دولت و قوه مجریه را به عهده دارد.
دوره ریاست جمهوری آتمبایف كه در سال 1390 (2011) در انتخابات ریاست جمهوری پیروز شد، امسال به پایان می‌رسد و طبق قانون اساسی هیچكس نمی‌تواند برای سمت ریاست جمهوری دو بار متوالی انتخاب شود .
برای انتخابات ریاست جمهوری قرقیزستان كه 15 اكتبر ( 23 مهر امسال) برگزار می شود 59 نفر ثبت نام كردند كه تاكنون 46 نفر از مراحل نظارت عبور كرده اند.
از نظر تحلیلگران منطقه ای وضعیت قرقیزستان با وجود مسائل اخیر در مقایسه با همسایه‌هایش در آسیای مركزی تفاوت دارد و این كشور همچنان یك مدل ویژه سیاسی و دموكراسی به شمار می رود.
این كشور پنج میلیون نفری آسیای میانه با تاجیكستان ، چین ، ازبكستان و قزاقستان هم مرز است.
*كارشناس خبری آسیای میانه