در ادامه در گزيده اي از اين گزارش مي خوانيم: به گفته كارشناسان، پژوهش و كار با ابزارها و دستگاه‌هاي پيشرفته امروزي در حوزه تحقيقات علوم سلولي و پزشكي، بي‌ترديد مرهون حضور پژوهشگران نخبه است و راه پيشرفت و تعالي پژوهش‌هاي نوين از توان فكري و علمي آنان مي‌گذرد و يا به تعبيري دقيق، حركت جامعه علمي كشور از وضع موجود به سوي وضع مطلوب، تابعي از خيزش آگاهانه پژوهشگران در تمامي عرصه‌هاي علمي است.
به گفته كارشناسان، سلولهاي بنيادي، سلولهاي اوليه‌اي است كه از توانايي و خاصيت تبديل به انواع سلولهاي انساني برخوردارند و از آنها مي‌توان در توليد سلول‌ها و در نهايت بافتهاي بدن انسان، استفاده كرد.
آنان همچنين مي‌گويند، سلولهاي بنيادي چند ظرفيتي است، يعني قابليت تبديل به بافتهاي عصبي، عضلاني و پوششي را دارند و اين توانايي، محور اصلي توجه به سلولهاي بنيادي است، ضمن اينكه سلولهاي بنيادي، سازنده سلول هاي بدن انسان هم محسوب مي‌شوند.
**سلولهاي بنيادي و مداواي بيماري‌ها
سلولهاي بنيادي درون جنين انسان در نهايت به سلول، بافت و اندام‌هاي بدن او تبديل مي‌شوند وبرخلاف سلولهاي معمولي، كه قادرند با تكثير، چند سلول از نوع خود را به‌وجود آورند، سلولهاي بنيادي همه منظوره و بسيار توانمندند و وقتي تقسيم مي‌شوند، مي‌توانند به هر يك از انواع سلول‌ها در بدن تبديل شوند.در واقع سلولهاي بنيادي از قابليت «خود نوسازي» هم برخوردارند.
بيماري‌هايي كه با سلولهاي بنيادي درمان مي‌شوند،عبارتند از:
ـ ضايعات نخاعي: پزشكان با استفاده از سلولهاي جنيني انسان، توانستهاند به افراد دچار آسيب‌هاي نخاعي كمك كنند تا دوباره حس و كنترل اندام‌هاي تحتاني خود را به دست آورند. اين درمان به تاييد سازمان نظارت بر غذا و داروي آمريكا نيز رسيده است.
ـ ديابت: براي بسياري از بيماران مبتلا به ديابت نوع يك، كه سلولهاي انسولين ساز لوزالمعده آنان به وسيله سلولهاي ايمني بدن از ميان مي‌روند، سلولهاي بنيادي مي‌تواند يك راه حل باشد.
دانشمندان توانستهاند سلولهاي بنيادي جنيني انسان را به سلولهاي انسولين ساز و تنظيم كننده قند خون در موش‌هاي ديابتي تبديل كنند. اين درمان اكنون در برخي از كشورهاي پيشرفته بر روي انسان انجام مي‌شود.
ـ بيماري‌هاي قلبي: بيماري‌هاي قلبي يكي از مهم‌ترين امراض مرگبار در جهان است و سلولهاي بنيادي مي‌توانند در اين زمينه به ياري بيماران بيايند. محققان توانستهاند با تزريق سلولهاي بنيادي، عضله قلب
آسيب ديده ناشي از سكته قلبي را ترميم كنند.
ـ بيماري پاركينسون: سلولهاي بنيادي به كمك مبتلايان پاركينسون نيز آمده است. پاركينسون، بيماري تحليل عصبي است كه موجب بروز مشكلات حركتي، گفتاري و سفتي عضلات مي‌شود.
مطالعات نشان داده است كه سلولهاي بنيادي جنيني مي‌توانند موجب افزايش سلولهاي عصبي سازنده «دوپامين» مغز در بيماران مبتلا به پاركينسون شوند كه اين ماده شيميايي در بدنشان كاهش يافته است. اين شيوه درمان كه با موفقيت بر روي مغز موش‌ها انجام شده، هنوز براي استفاده انساني به بازار عرضه نشده است.
ـ بيماري آلزايمر: در اين بيماري نيز مانند پاركينسون، سلولهاي بنيادي جنيني مي‌تواند يك راه حل درماني باشد. سلولهاي بنيادي مي‌تواند در آينده به يك شيوه موثر درماني براي مبتلايان به آلزايمر تبديل شود.
آلزايمر يكي از بيماري‌هاي رايجي است كه در آن، فرد قدرت حافظه خود را از دست مي‌دهد. شيوه‌هاي درماني كنوني مي‌تواند روند پيشرفت بيماري را در افراد كُند سازد، اما درمان قطعي هنوز براي آن ارائه نشده است.
ـ ديستروفي عضلاني: يكي از بزرگ‌‌ترين موانع در توسعه درمان‌هاي مبتني بر سلول براي اختلالات عصبي عضلاني، مانند ديستروفي عضلاني، دستيابي به سلولهاي ماهيچه مولد براي توليد يك واكنش موثر درماني بوده است.
اما دانشمندان با حل اين مشكل، راه را براي درمان «ديستروفي عضلاني» با استفاده از سلولهاي بنيادي هموار ساخته‌اند.
ـ ترميم ساييدگي زانو: يكي از رايج‌ترين شيوه‌هاي درماني با استفاده از سلولهاي بنيادي، درمان و ترميم ساييدگي زانو است كه در ايران نيز انجام مي‌شود.
اين درمان درصد موفقيت بالايي دارد و نياز بيمار را به پيگيري ديگر شيوه‌هاي درماني، از ميان مي‌برد.
**شبيه‌سازي حيوانات آزمايشگاهي
دكتر حميد گورابي ـ رئيس پژوهشگاه رويان با بيان اين مطلب كه تعداد اعضاي بانك خون بند ناف
از 80 هزار نفر عبور كرده و توانسته است منبع خوبي براي درمان بيماري‌هايي مانند. سرطان خون و تالاسمي باشد، مي‌گويد: سال گذشته بيش از 15 بيمار با استفاده از منابع بانك‌هاي عمومي و خصوصي خون «بند ناف» در مراكز پيوند مغز استخوان كشور، درمان شده‌اند.
وي ميافزايد: سعي كرده‌ايم طي يك سال گذشته شركت‌هاي دانش‌بنيان پژوهشگاه رويان را به مرحله توليد محصول برسانيم. همچنين تا 2 ماه آينده شركت «سل‌تك فارمد» كه مجتمع توليد سلول با كيفيت و استانداردهاي بالا است، افتتاح خواهد شد و نيز شركت زيست تك پژوه دانش‌بنيان، كه در زنجيره توليد فاكتورهاي رشد بيوتكنولوژيك فعاليت مي‌كند، تا كنون موفق شده است 21 فاكتور رشد را فراهم كند.
رئيس پژوهشگاه رويان با بيان اينكه در زمينه زيست فناوري جانوري در واحد اصفهان اين پژوهشگاه پيشرفت‌هاي خوبي در شبيه‌سازي داشته است. يادآوري مي‌كند: كارهاي پژوهشي براي شبيه‌سازي انجام شده و به مرحله تولد رسيده است در صنعت دام نيز توانسته‌ايم قراردادهايي را با مراكز دامپروري كشور منعقد كنيم.
وي با بيان اين‌مطلب كه به‌زودي از چند حيوان آزمايشگاهي كه با دستكاري ژنتيك به مدل‌هايي
شبيه سازي تبديل شده‌اند، رونمايي خواهد شد. مي‌گويد: در يك سال گذشته 100 بز شبيه سازي شده و تحويل كارفرمايان فعال در حوزه دامپروري مزرعه‌اي شده است.
**راه‌اندازي كارخانه سلولي
دكتر گورابي با اشاره به اقدامات پژوهشگاه رويان در سال گذشته ميافزايد: شركت‌هاي دانش‌بنيان محصولاتي را به توليد رسانده‌اند كه يكي از آنها توليد سلول است كه به واسطه آن تا چند ماه ديگر كارخانه سلولي راه‌اندازي خواهد شد. همچنين در يكي از شركت‌هاي دانش‌بنيان پژوهشگاه رويان، فاكتورهاي رشد بيوتكنولوژيك توليد مي‌شود كه در تحقيقات سلولهاي بنيادي كاربرد دارد و نياز محققان را تأمين مي‌كند؛ تا قبل از سال گذشته 10 الي 11 فاكتور رشد وجود داشت كه اكنون به
21 فاكتور رسيده است.
رئيس پژوهشگاه رويان با اشاره به اينكه سال گذشته «اتوبوس سلولهاي بنيادي» نيز راه‌اندازي شد، مي‌گويد: پژوهشگاه رويان صندوقي براي حمايت از تحقيقات پژوهشي راه‌اندازي كرده و تاكنون 30 ميليارد تومان سرمايه‌گذاري‌هاي خطرپذير در اين طرح‌‌ها داشته است.
**ساخت واكسن بيماري‌ها
دكتر كوروش شاه پسند ـ دبير علمي سيزدهمين كنگره بين‌المللي سلولهاي بنيادي پژوهشكده رويان در مورد كارهاي تحقيقاتي اين موسسه به گزارشگر روزنامه اطلاعات مي‌گويد: در پژوهشكده رويان بيشتر بر روي بيماري‌هاي نورودژنراتيو (بيماري‌هايي كه باعث مرگ تدريجي سلولهاي عصبي مي‌شود) مانند آلزايمر، پاركينسون، ام ـ اس و اختلالات دو قطبي كار مي‌شود.
وي مي‌گويد: گروه اعصاب كه متشكل از 12 پزشك است بر روي مجموعه بيماري‌هاي ياد شده كه در يك زيرگروه بزرگ به نام بيماري‌هاي تااوپاتي (بيماري‌هايي كه به‌وسيله پروتئيني به نام تائو در سيستم عصبي ايجاد مي‌شوند) كار مي‌كنند.
اين عضو هيات علمي گروه اعصاب پژوهشكده رويان با بيان اين‌مطلب كه تمركز اصلي اين گروه بر روي پروتئين ياد شده است كه سيستم مولكولي آن شناسايي و راهكار درماني موفق به طراحي برايش كشف مي‌شود ميافزايد: در دانشگاه علوم‌پزشكي هاروارد آمريكا، بر روي آنتي‌بادي كار مي‌كردم كه موفق به طراحي آن به صورت واكسن شدم. اين واكسن تاثيرات درماني خوبي بر روي موش‌ها نشان داد و از اين رو تصميم گرفتيم با تغييراتي كه در واكسن انجام مي‌دهيم، آن را براي انسان توليد كنيم.
وي با اشاره به اين كه روش درماني ايمونوتراپي براي برخي بيماري‌ها از جمله سرطان به كار مي‌رود و با تحريك يا سركوب پاسخ سيستم ايمني عمل مي‌كند، يادآور مي‌شود: بيشتر تمركز ما روي اين كار و همچنين شناسايي مكانيسم‌هاي مولكول‌هايي است كه در طيف اين بيماري‌ها قرار مي‌گيرند.
**يافتههاي جديد علمي
دكتر شاه‌پسند در پاسخ به اين پرسش كه در حال حاضر به چه يافتههاي علمي دست پيدا كرده‌ايد، مي‌گويد: بررسي‌هاي انجام شده در مورد يافتههاي علمي حاكي از اين است كه بيماري‌هايي مانند آلزايمر، اختلالات دوقطبي، ديابت و تا حدي پاركينسون بر اثر اختلال عملكردي از طريق پروتئين تائو ايجاد مي‌شوند. در خصوص انساني‌سازي آنتي‌بادي هم‌كارهايي را انجام دادهايم كه پيشرفت و دستاوردهاي خوبي داشته است، اما هنوز به نتيجه نهايي و قطعي نرسيده‌ايم.
وي در مورد مشكلاتي كه با آن روبرو هستند، ميافزايد: سرعت تحقيقات علمي در ايران به نسبت كشورهايي پيشرفته خيلي كُند است و تحريم‌ها باعث شده است كه دسترسي ما به آزمايش‌ها، به‌خصوص آنتي‌بادي‌هاي مورد نياز و همچنين امكانات آزمايشگاهي مانند ميكروسكوپ‌هاي پيشرفته و دستگاه‌هايي كه ملزومات يك تحقيق ارزشمند و با كيفيت است، كم شود. از اين‌رو 2 نفر از محققان بخش را براي 3 ماه به ژاپن فرستاديم تا بتوانند از ميكروسكوپ كارفوكال استفاده كنند كه هزينه زيادي را در بر داشته است.
**بيماري‌هاي شايع زنان
دكتر پروانه افشاريان‌ـ مدير گروه ژنتيك پژوهشكده رويان هم به گزارشگر روزنامه اطلاعات مي‌گويد: كار ما در ارتباط با فارماكوژنتيك ناباروري به عنوان دانشي است كه به شناسايي و مطالعه تنوع‌هاي ژنتيكي درگير در پاسخ به داروها در بيماران مي‌پردازد و تلاش گروه ژنتيك بر اين است كه با علت‌شناسي بيماري‌هايي كه به ناباروري مي‌انجامد، آنها را درمان و به افزايش نرخ باروري كمك كند.
وي با بيان اين مطلب كه امروزه علم ژنتيك به پيشرفت‌هاي زيادي در درمان بيماري‌هايي ناباروري و زنان و زايمان دست پيدا كرده است، ميافزايد: يكي از شايع‌ترين بيماري‌هاي زنان در حال حاضر آندومتريوز (رشد بافت داخلي رحم در جايي بيرون از آن) است كه منجر به دردهاي ناحيه شكمي مي‌شود و يكسري عوارض و چسبندگي در حفره شكم ايجاد مي‌كند و اين درحالي است كه قبل از جراحي و باز كردن شكم هيچ راهي براي تشخيص اين بيماري وجود ندارد، و بعد از تشخيص هم بيمار بايد به اتاق عمل برود و جراحي شود.
مدير گروه ژنتيك پژوهشكده رويان با بيان اين كه تشخيص و درمان بيماري «آندومتريوز» يكي از پروژه‌هاي گروه ژنتيك پژوهشگاه رويان است، يادآوري مي‌كند: در حال حاضر متأسفانه بسياري از زنان به اين بيماري مبتلا هستند و معمولاً لاپارسكوپي (عملي است كه براي ديدن اعضاي داخل شكم به‌وسيله نازكي به نام لاپارسكوپ انجام مي‌شود) مي‌شوند و ما به‌دنبال كيت‌هاي تشخيص هستيم تا بتوانيم با يك آزمايش ساده، اين بيماري را قبل از اينكه به مرحله حاد و چسبندگي برسد، تشخيص دهيم.
وي مي‌گويد: بخش ژنتيك پژوهشكده رويان با استفاده از نتايج تحقيقات در مورد ژن‌ها و بيماري‌هاي ژنتيكي مي‌تواند مقدار مورد نياز واقعي مصرف داروها را به بيماران گوشزد كند و البته يكسري كشت‌هاي سلولي هم براي تشخيص بيماري انجام مي‌شود.
مدير گروه ژنتيك پژوهشكده رويان ميافزايد: از ديگر بيماري‌هاي شايع زنان مي‌توان به سندرم تخمدان‌هاي پلي‌كيستيك اشاره كرد كه يكي از علل ناباروري در زنان است كه روي اين بيماري مشغول تحقيق هستيم. در مورد بيماري‌هاي مردان هم در گروه ژنتيك تحقيقاتي در مورد لقاح انجام دادهايم.
**كمبود تجهيزات و امكانات
دكتر افشاريان در پاسخ به اين پرسش كه در زمينه تحقيقات با چه مشكلاتي روبرو هستند، مي‌گويد: ما اگر بخواهيم هم‌پاي محققان كشورهاي پيشرفته فعاليت‌هاي علمي داشته باشيم، به يكسري تكنيك‌ها و تجهيزات جديد و گران‌قيمت نياز داريم كه متأسفانه در دسترس‌مان نيست. اگرچه پژوهشكده رويان در صدد است كه آنها را تهيه كند، اما اين كار هزينه‌هاي بسيار زياد و كمرشكني دارد، از اين رو مجبوريم دانشجويان مقطع دكترا را به خارج از كشور اعزام داريم تا روش‌هاي جديد درماني را ياد بگيرند.
همچنين در بعضي مواقع بايد نمونه‌هايي را براي تشخيص به خارج از كشور بفرستيم. در حال حاضر هم عده‌اي از محققان به كشور فرانسه اعزام شده‌اند كه همه اينها براي مؤسسه رويان خيلي پرهزينه است.
*منبع: روزنامه اطلاعات، 1396.6.15
**گروه اطلاع رساني**9370**2002** انتشار دهنده: فاطمه قنادقرصي
تهران- ايرنا- روزنامه اطلاعات در گزارشي نوشت: پيشرفت‌هاي شگرف در فناوري‌هاي پزشكي طي سال‌هاي اخير افق‌هاي جديدي را براي مداواي بيماران صعب العلاج نمايان ساخته است كه يكي از اين پيشرفت‌ها، تحقيقات وسيع جهاني در زمينه سلولهاي بنيادي و سرعت چشمگير آنها در درمان بسياري از بيماري‌ها است.
