ازون سپر حفاظتي ميان انسان و پرتو فرابنفش

به گزارش ايرنا از پايگاه اطلاع رساني سازمان حفاظت محيط زيست، لايه ازون يا ازون‌ سپهر، با غلظت بالايي از مولكول ازون در لايه استراتوسفر جو زمين قرار دارد و در سده اخير به دليل فعاليت‌ هاي صنعتي بشر آسيب ديده است.
در سال 1985نمايندگان 49 كشور در وين، خط مش جهاني حفاظت از لايه ازون را اتخاذ كردند كه با 21 ماده و دو الحاقيه به تصويب كنوانسيون وين رسيد.
پروتكل مونترال نيز حاصل تلاش حفاظت از لايه ازون است كه نمونه اي از همكاري هاي بين المللي موفق براي حفاظت از زمين شناخته مي شود.

*** تخريب لايه ازون
لايه ازون مي‌ تواند در مجاورت كلر و فلوئور تخريب شود كه عمدتا به اين اتفاق سوراخ شدن لايه ازون گفته مي‌شود، اين عناصر در برخي تركيبات پايدار به ويژه كلرو فلوئورو كربن ها (CFC) كه به وسيله فعاليت نور فرابنفش تجزيه شده اند، به استراتوسفر راه يافته‌اند.
ضخامت لايه‌هاي ازون در نيمكره شمالي در سال، تقريبا چهار درصد كاهش مي‌ يابد و حدود 4.6 درصد از سطح زمين به وسيله لايه ازون پوشيده نمي‌شود كه به آنها سوراخ ازوني گفته مي‌شود.
سوئدي ها در 23 ژانويه 1978 اولين مردماني بودند كه مصرف افشانه ‌ها را به دليل صدمه زدن به لايه ازون ممنوع كردند.
در دوم آگوست 2003 نيز دانشمندان اعلام كردند كه فرسايش لايه ازون به سبب ممنوعيت استفاده از كلرو فلوئورو كربن ها در حال كاهش است.

*** عاملان تخريب لايه ازون در ايران
صنايع برودتي و سردكننده‌ها، سازندگان يخچال ها و فريزرهاي خانگي، صنعتي و تجاري، صنايع ابر و اسفنج سازي، بخش دفع آفات كشاورزي و سيستم هاي تهويه مطبوع، كپسول هاي اطفاي حريق، حلال اسپري هاي پاك كننده قطعات الكترونيكي و ساخت كولر خودروها از جمله كارخانجات مصرف كننده گازهاي مخرب لايه ازون در كشور هستند.
آفت‌كش و ضد عفوني كننده استفاده شده در بخش كشاورزي، افزايش مقدار گازهاي گلخانه‌ اي در جو و پديده گرمايش جهاني از ديگر عوامل تخريب لايه ازون هستند.
دانشمندان هشدار داده‌اند پديده گرم شدن زمين مي‌تواند تلاش ‌ها براي ترميم حفره ازون را كه قرار است تا سال 2050 انجام گيرد، حدود 30سال به تعويق ‌اندازد.

*** ضرورت حفاظت از لايه ازون
اگر لايه ازون از بين برود، زندگي از كره زمين رخت بر خواهد بست، با از بين رفتن لايه حياتي ازون؛ نسل بشري، پوشش گياهي و حيات جانوري در مدت كوتاهي به صورت اسفباري منقرض خواهد شد.
قرار گرفتن مستقيم زير تابش فرابنفش خورشيد، باعث سرطان پوست، بروز آب مرواريد، تخريب سيستم دفاعي بدن و پيري زودرس مي شود، بنابراين لايه ازون تنها سپر حفاظتي ميان ما انسان ها و پرتو فرابنفش خورشيد است.
ولي در حال حاضر با آسيب ديدن اين لايه، ميزان تشعشعات ماوراي بنفشي كه به زمين مي‌رسد شدت يافته و اين مساله باعث ايجاد سرطان هاي پوست، تضعيف مكانيزم دفاعي و ايمني بدن انسان و همچنين ايجاد آب مرواريد شده است.
علاوه بر اين موارد آسيب ديدن لايه ازون، نظام زيست محيطي سرتاسر پهنه گيتي را دچار ناهماهنگي و نبود توازن جدي كرده است.

*** پيامدهاي تخريب لايه ازون
تخريب و سوراخ شدن لايه ازون باعث عبور غير قابل كنترل اشعه فرابنفش خورشيد مي‌شود كه اين امر نيز سبب افزايش دماي زمين، ذوب شدن يخ هاي قطبي، افزايش آب درياها، به زير آب رفتن خشكي ها، سوختگي پوست، ابتلا به سرطان پوست، بيماري هاي چشمي، همچنين وارد آمدن خسارت عمده به جانوران و گياهان و بالاخره باعث انقراض زندگي تمام موجودات كره زمين مي‌شود.

*** ازون چيست؟
اشعه هاي خطرناك ماوراء بنفش با تابيدن نور خورشيد مولكول هاي ازون را مي‌شكافند ولي اين لايه آن ها را مسدود مي‌ كند؛ بنابراين اگر اين لايه تخريب شود، مقدار بيشتري از اين اشعه‌ هاي فرابنفش به سطح زمين خواهد رسيد، لايه ازون قسمتي از استراتوسفر است كه حاوي گاز طبيعي ازون O3 است.
ازون توانايي جالب توجهي در جذب برخي از فركانس هاي اشعه فرابنفش دارد. لايه ازون زياد چگال نيست طوري كه اگر آن را در تروپوسفر متراكم كنيم ضخامت آن تنها در حد چند ميليمتر خواهد بود.
ازون در جو زمين عموما توسط شكستن مولكول دو اتمي اكسيژن به دو اتم تنها، به وسيله نور فرابنفش به وجود مي‌ آيد به طوري كه بعد از اين اتفاق، اكسيژن تك اتمي با اكسيژن نشكسته تركيب شده و لايه ازون به وجود مي‌آيد.
مولكول ازون ناپايدار است و هنگامي كه نور فرابنفش به آن برخورد مي‌كند به يك مولكول اكسيژن و يك اكسيژن اتمي شكسته مي‌شود؛ به اين فرآيند مداوم، واكنش زنجيره‌اي ازون اكسيژن مي گويند.
اگر لايه استراتوسفر كه ازون را در دل خود جاي داده نباشد، زنده بودن موجودات از جمله انسان ها ممكن نخواهد بود.

*** اقدامات انجام شده براي حفاظت از لايه ازون
ابتدا در سال 1985 كنوانسيون وين براي حفاظت از لايه ازون توسط سازمان ملل متحد و ديگر كشورها تدوين شد و سپس در سال 1987 پروتكل مونترال در سازمان ملل متحد توسط 46 كشور پذيرفته شد.
طبق پروتكل مونترال، كشورهاي توسعه يافته تعهد كرده‌اند كه به توليد مصرف مواد مخرب لايه ازن (cfcها، هالون‌ها و تتراكلريد كربن) در سال 2000 ميلادي خاتمه دهند و كشورهاي در حال توسعه را از نظر مالي و تكنيكي حمايت كنند. همچنين طبق اين پروتكل مقرر شده است، كشورهاي در حال توسعه نيز با 10 سال تاخير يعني در سال 2010 ميلادي به مصرف مواد مذكور پايان دهند.
ايران در سال 1369 به كنوانسيون وين و پروتكل مونترال مركزي ملحق شد. دفتر حفاظت لايه ازن در سال 1372 با همكاري سازمان حفاظت محيط زيست برنامه عمران سازمان ملل متحد تشكيل شد و به طور رسمي كار خود را از سال 1373 آغاز كرد.

*** آيا حفره‌هاي لايه ازون قابل ترميم است ؟
اگر كشورهاي عضو كنوانسيون وين و پروتكل مونترال به تعهدات خود عمل كنند و مصرف مواد مخرب لايه ازون را طبق برنامه زمان‌ بندي شده حذف كنند، چرخه طبيعي تشكيل ازون به حالت طبيعي خود بر مي‌گردد و سوراخ‌ هاي لايه ازون ترميم مي‌شود، البته در شرايط مناسب و مساعد دست كم 50 سال طول مي‌كشد تا اين حفره‌ها ترميم شوند.
علمي 9014**
دريافت كننده: كيميا عبدالله پور* انتشار: محتشمي پور
براي اطلاع از اخبار متنوع علمي و فناوري، با كانال علمي ايرنا در تلگرام همراه شويد:
irnaelm@
https://telegram.me