«زخم غفلت» بر پیكر موسیقی دفاع مقدس/موسیقی مبتذل به مداحی سرایت كرده است

پشت تلفن نوحه ای را از پدرش می خواند: «اكبر به میدان می رود یارا - لیلا به دنبال سرش گریان، فغان و واویلا، زین ماتم عظما»، صدایش زمانی را برایم مجسم می كند كه روز عاشورا، ظل گرما با لباس سقا در میان خیل دسته های سینه زنی گوشه چادر مشكی مادر را گرفته و از این سو به آن سو می رفتم.
صدایی كه به عنوان میراث شفاهی ایران در سازمان میراث فرهنگی ثبت شده است، محمد گلریز را می گویم، همانی كه همه تان، صدایش، مقطعی از تاریخ را برایتان زنده می كند، یكی از خوانندگان برتر دوران دفاع مقدس.
گلریز فعالیت خود را از سال 55 با گروه شیدا به رهبری مرحوم محمدرضا لطفی آغاز كرد، او پس از پیروزی شكوهمند انقلاب اسلامی نخستین خواننده ای بود كه شروع به خواندن آهنگ های انقلابی كرد. سرود «معلم» به عنوان نخستین سرود انقلابی با صدای او از رادیو جمهوری اسلامی ایران پخش شد.
«سرود نیایش» از مرحوم رضاقلی ملكی را خواند. سپس سرود «این بانگ آزادی» با شعر حمید سبزواری و آهنگ احمدعلی راغب را خواند.
پس از آن سرودهای «ای شهید مطهر»، «رفتند یاران»، «خجسته باد این پیروزی»، «ای شهیدان خدایی نامتان پاینده باد» را خواند و آهنگ «دریغا» با آهنگسازی محمد علی شكوهی را به مناسبت درگذشت بنیانگذار كبیر انقلاب اسلامی اجرا كرد.
به مناسبت هفته گرامیداشت دفاع مقدس(۳۱ شهریور تا ۷ مهر) به سراغ خواننده آن مقطعی تاریخی رفته و با وی به گفت وگو نشستیم كه آنچه گفتیم و شنیدیم در پی می آید:

- ایرنا: برای سوال نخست می خواهم بپرسم كاركرد موسیقی در دوران دفاع مقدس چه بود كه در عصر طلایی خود یعنی دهه 60 همه اقشار مردم را تحت تاثیر قرار می داد؟

- گلریز: هنر یك موهبت الهی است كه خداوند به بندگان خاص خود عنایت می كند، از جمله هنرها در عرصه دفاع مقدس؛ سینما و تئاتر و دیگر جنبه آن موسیقی است كه من توفیقی در این راه داشتم تا بتوانم انجام وظیفه كنم.
ایرانیان چند هزار سال قبل از اسلام، به موسیقی های حماسی و ملی اهمیت می دادند و در جشن ها، آن را می نواختند. در دوران ساسانیان، جشن مهرگان برگزار می شد، در این مقطع از تاریخ موسیقی های ملی و حماسی اجرا می كردند كه باعث شادی و احساس غرور مردم می شد و این می توانست انگیزه های خوبی در مردم به وجود آورد.
در جنگ ها و غزوات صدر اسلام نیز موسیقی كاربرد مهمی داشت كه باعث غرور و آمادگی سربازان اسلام می شد، آن زمان طبل بود كه بر روی آن می نواختند كه حالت حماسی، دفاع و جنگ داشت. در جنگ ها همیشه پیش از آنكه مبارزه ای رخ دهد، موسیقی های حماسی می نواختند.
این نكته را همه می دانیم كه موسیقی می تواند نقش بسیار موثری در پیشبرد اهداف والای یك كشور داشته باشد، در دوران دفاع مقدس نیز كه در متن كار بودم و توفیق و سعادت داشتم، از همان ابتدا به اتفاق عزیزان آهنگساز و شعرا كه اگر بخواهم نام آنها را ببرم، ممكن است نامی از قلم بیافتد، تلاش كردند موسیقی هایی تولید شود كه بتواند احساسات رزمندگان را برانگیزد، احساس غرور و مقاومت به آنها دهد و آمادگیشان را چند برابر كند تا بتوانند با انگیزه های بیشتری از كشور دفاع كنند و با دشمن بجنگند.

** اهمیت استراتژیك موسیقی در دوران دفاع مقدس
موسیقی در دوران دفاع مقدس اهمیتی استراتژیك داشت و حتی در تشویق مردم برای پشتیبانی از دفاع مقدس نقش ایفا می كرد و خانواده ها، همسران، مادران و خواهران رزمندگان انگیزه می یافتند كه در همان دوران، من برای هر كدام از این بزرگواران آهنگ های مختلفی خواندم.
موسیقی در مقاطع مختلف نقش والایی در تهییج، تشویق، احساس غرور و مقاومت ملی داشت. وقتی انقلاب ما به وقوع پیوست این مساله از همان زمان شكل گرفت، حتی سرودهایی كه اوایل انقلاب ساخته و پخش می شد، چنین حالتی داشت، چرا كه از همان شكل گیری انقلاب، ما در مقابل دشمنان، حالت دفاعی داشتیم. آن زمان ما در جریان كار بودیم، وقایع مختلفی رخ داد و ما شهیدان بسیاری را دادیم، سرودی را برایتان می خوانم: «ما از برای حفظ دین می جنگیم، كی طالب جنگیم؟»
در واقع دفاع مقدس ما از همان اوایل انقلاب شكل گرفت و هنرمندان ما در عرصه موسیقی دفاع مقدس به میدان آمدند و اثرات بسیار ماندگاری ساختند و به جرات می توان گفت كه پایه گذار این كار حضرت امام (ره) بودند. وقتی ایشان به كشور تشریف آوردند آن سرودهای اوایل انقلاب، ورود امام (ره) به فرودگاه مهرآباد، همچون «خمینی ای امام»، «برخیزید» و «ای بانگ آزادی» ساخته شد، این سروده ها به قدری قوی است كه به آنها گوش فرا می دهید، حس حماسی و دفاع مقدس به مخاطب دست می دهد. مفهوم، شعر، محتوا، ریتم و ملودی آهنگ نیز این حس را تداعی می كند.
در دفاع مقدس دیدیم كه تا چه حد موسیقی موثر بود، چه موسیقی بیكلام و چه باكلام، همه را تهییج می كرد، احساس آمادگی و ابراز غرور می داد و گوش به فرمان می كرد. می خواهم با این سخنان اثرگذاری را برایتان بگویم. اول موسیقی پخش می شد، سپس كلام می آمد، گوینده سخن می گفت و صحبت از پیروزی ها می شد، مثلا اگر موسیقی در مواقع پیروزی ها پخش می شد، بدون اینكه گوینده بگوید همه متوجه پیروزی می شدند و سپس گوینده مشخصات و مكان آن را اعلام می كرد.
موسیقی دفاع مقدس ما توجه همه را جلب می كرد و توانست در تاثیر بر ملت و پشتیبانی آنها از رزمندگان در جبهه ها موفق عمل كند.

** دلال های هنری روی كار آمدند
- ایرنا: آیا اكنون موسیقی ما با آن دوران پیوند دارد؟

- گلریز: این پیوند كمرنگ است. وقتی مساله ای تا این حد اهمیت دارد و می تواند مورد توجه یك ملت از همه اقشار قرار گیرد، چرا باید به فراموشی سپرده شود. دشمنان این مرز و بوم هنگامی كه دیدند نمی توانند با جنگ مستقیم حریف ملت ایران شوند، به جنگ نرم یا همان هجمه فرهنگ مبتذل روی آوردند، عرصه فرهنگی انقلابی و اسلامی ما را مورد هدف قرار دادند و سرمایه های كلانی در این راه خرج كردند. هم از طریق رسانه های خود و هم از طریق عوامل داخلی و خارجی خود وارد عمل شدند كه من نام آنها را دلال های هنری گذاشته ام.
می خواهم به مثالی در این زمینه اشاره كنم، ممكن است برای شما این مساله جالب باشد، پیش از انقلاب، شركت های آمریكایی فعال بود كه در مهمانی ها و برنامه های مختلف كه برنامه سازان، آهنگسازان، خواننده ها و هنرمندان حضور داشتند، آنها را شكار كرده و با آنها قرارداد می بستند. روی آنها سرمایه گذاری می كردند. آنها خواننده را با معرفی به برنامه های پربیننده تلویزیون، رادیو و مجله های پرمخاطب در عرض دو سه ماه به شهرت می رساندند و از آنها در راه اهداف پوچ خود بهره برداری می كردند.
پس از پیروزی جمهوری اسلامی ایران بر رژیم صدام و كشورهای استكباری در دفاع مقدس، آنها جنگ نرم را راه انداختند و تا اندازه ای موفق شدند.
در حال حاضر اگر نگاهی به عرصه موسیقی ایران بیاندازید، می بینید كه موسیقی دفاع مقدس كمرنگ شده و افت كرده است. به جای آن، موسیقی كه نامش را «اجق وجق» گذاشته ام جایگزین شده است، این موسیقی ها نه محتوا، نه شعر، نه مفهوم، نه آهنگ و نه ریتم دارد، اصلا معلوم نیست دارای چه كیفیت و ویژگی است؟ و جالب اینكه برخی از اینها از صدا و سیما پخش می شود و مجوز هم دریافت می كند. این موسیقی جایگزین موسیقی حماسی و دفاع مقدسی شده كه وقتی بدان گوش فرا می دهید، به پرمحتوا بودن و تنظیم خوب آن پی می برید.

** ضربه مهلك بر پیكر موسیقی دفاع مقدس
به نظر من مسوولان فرهنگی و رسانه ای ما بازی خوردند و تحت تاثیر تبلیغات مسموم دشمنان این مرز و بوم قرار گرفتند، امروز متاسفانه توجه به موسیقی حماسی ما، در مقابل این موسیقی ها صفر است، به جز مواقع خاصی همچون سوم خرداد روز آزادسازی خرمشهر.
آهنگ هایی كه از خودروهای جوانان پخش می شود را توجه كنید، این موسیقی ها همه گیر شده، تقصیر هم ندارند، این افت و گسستگی ناشی از آن است كه مسوولان این حوزه، همچون مراكز موسیقی نهادهای مختلف نظیر صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و حوزه هنری، از موسیقی حماسی و دفاع مقدس غفلت كرده اند، این نوع موسیقی را همگان دوست دارند چرا كه موسیقی ملی است.
در همین راستا بگویم هنگامی كه كنسرت هایی در خارج كشور برای ایرانیان مقیم داشتیم، در حسن ختام سرودی درباره ایران می خواندیم، همه با هر سلیقه ای می ایستادند، همخوانی می كردند و اشك شوق می ریختند. می خواهم بگویم كه این ناشی از كوتاهی مسوولان فرهنگی ما در عرصه موسیقی است.
امروز اگر بخواهیم موسیقی حماسی و ارزشی در قالب دفاع مقدس ساخته شود، كسی اهمیت نمی دهد و سرمایه گذاری نمی شود. این ضربه بسیار مهلكی است كه بر پیكر موسیقی دفاع مقدس ما زده می شود و موسیقی مبتذل به ذهن جوانان ما رسوخ می كند.

** شهید حججی انقلاب دومی را در ایران به وجود آورد
-ایرنا: امروز شرایط موسیقی دفاع مقدس چگونه است؟ چه كار باید كرد كه موسیقی دفاع مقدس در مقطع كنونی شنیده و زمزمه شود؟

- گلریز: موسیقی دفاع مقدس اكنون به شدت مورد بی توجهی است، در حالیكه این نوع موسیقی نقش بسیار بزرگی در كشور ایفا كرد، باید بدانیم كه امروز هم به نوعی در دفاع مقدس بسر می بریم و جوانان و رزمندگان ما خارج از مرزهای ایران در حال دفاع هستند.
در مورد شهید حججی بگویم، به نظرم او انقلاب دومی را در كشور به پا كرد. وحدت و انسجامی كه در بین مردم و اقشار مختلف به وجود آمد با هیچ اقدامی، ممكن نیست. این واقعه بزرگی را در كشور ما به وجود آورد. می توانستیم حداقل در عرصه موسیقی یك یا چند آثار ماندگار در مورد این شهید بسازیم، چرا از این موقعیت مغتنم استفاده نكردیم، چرا مسوولان رسانه ای و فرهنگی ما در این خصوص كوتاهی كردند، در چنین موضوع مهمی كه احساسات همگانی را برانگیخت، بی توجهی شد.
در گذشته هر اتفاقی در عرصه دفاع مقدس یا ملی می افتاد، یك یا چند اثر ماندگار می ساختیم و پشتیبانی هم می شدیم اما اكنون پشتیبانی وجود ندارد و یكی از دلایل آن به همان جنگ نرمی كه گفتم بازمی گردد.
به یك مثال دیگر اشاره كنم، در حوزه موسیقی آیینی و عاشورای به جز چند اثر محدود، چه اثری ساخته شده كه ماندگار باشد. مگر نهضت عاشورای حسینی، جنگ با ظلم و ظالم نبود؟، مگر دفاع مقدس ما نیز همین نبود؟

** موسیقی مبتذل به مداحی نیز سرایت كرده است
- ایرنا: مداح ها در این مقوله قرار نمی گیرند؟

- گلریز: چه سوال خوبی پرسیدید، اتفاقا باید بگویم كه همین موسیقی مبتذل به مداحی ما نیز سرایت كرده است، همین آهنگ هایی كه روی مداحی قرار می دهند، آهنگ های خارجی و غیره است، آیا این شان امام حسین(ع) است، این آهنگ ها را بر روی مداحی ها قرار می دهند و در محافل، مجالس و تلویزیون پخش می شود؟ پدر من مداح بود وقتی می خواست مدحی از ائمه اطهار(س)، حضرت ابوالفضل (ع) و حضرت علی اكبر (ع) بخواند، از شجاعت او می خواند.
در دستگاه چهارگاه می خوانم: «اكبر به میدان می رود یارا، لیلا به دنبال سرش گریان، فغان و واویلا، زین ماتم عظما»؛ به ملودی دقت كنید، مو بر تن آدمی سیخ می شود، دیگه كار را به جایی رسانده اند كه رهبر معظم انقلاب نیز اعتراض كرده اند. ایشان چقدر تاكید كردند كه از آهنگ های خوب استفاده كنید، روضه ای كه اول از شجاعت حضرت ابوالفضل (ع) بگوید، از آزادگی، ایثار و فداكاری، آهنگ هایی بر روی این روضه گذاشته می شود كه مناسب و تداعی كننده این روایت برای مخاطب نیست، وقتی از امام حسین (ع) یا امامان معصوم علیهما السلام، از دلاوری، مردانگی، مروت و جوانمردی آنها می گوییم باید از ملودی های زیبا و مناسب استفاده كنیم.
یا وقتی به مجالس مداحی می رویم، تعدادی روی استیجی ایستاده اند كه فقط صدای سین كلمه امام حسین (ع) را می شنویم و بیس آن نیز به گونه ای است كه فقط «سین» گفته می شد، با آن نور پردازی ای هم كه می شود، تنها چیزی كه به نظر نمی آید مصیبت امام حسین (ع) است. این واقعا باعث تاسف است. وقتی هم كه با آنها صحبت می كنید، می گویند جوانان ما این را می خواهند یا مسوولان فرهنگی نیز پاسخ می دهند ما باید این آهنگ ها را تولید كنیم كه جوانان به دنبال موسیقی دیگران نروند.
نمونه اش خود من هستم، ما تا چه میزان، در آن دوران فعال بودیم البته من كه از پا ننشسته ام، به ارگان های مختلف مراجعه می كنم و آهنگ های ماندگار را به آنها پیشنهاد می كنم، آثاری نیز درباره شهید همدانی، شهید باكری و شهید تهرانی مقدم خوانده ام، آیا اینها از صدا و سیما پخش شده است در حالی كه این آثار با سرمایه گذاری خانواده های بزرگوار یا وابستگان این شهیدان تولید شده است؟

- ایرنا: برای شهید حججی كه خودتان می گویید دومین انقلاب را در كشور به پا كرد، نمی خوانید؟

- گلریز: سرمایه ندارم، وقتی بخواهیم كاری ماندگار تولید كنیم، هزینه هنگفتی نیاز است، آمادگی دارم برای شهید حججی به صورت افتخاری بخوانم، بارها نیز به ارشاد و صدا و سیما اعلام كردم، هر جا رفتم گفته ام كه افتخاری می خوانم اما شما سرمایه اش را تامین كنید. منظورم از من، من نوعی است، خواننده های دیگری هم هستند كه می توانند این آثار را خلق كنند.
یكی دو سال پیش شنیدم كه می گفتند هزینه این كنسرت هایی كه من نام آنها را اجق وجق گذاشته ام، 260 میلیارد تومان شده است، سلیقه های جوانان ما را تغییر داده اند، در حالی كه هیچ جای دنیا اینگونه نیست و همه به موسیقی ملی و جنگ خود احترام می گذارند. ما به پتانسیل مهمی كه می تواند به این زیبایی و باشكوهی اثر گذار باشد، بی توجهیم.

** تشكیل كارگروه فرهنگ ملی موسیقی حماسی
چند روز پیش از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با من تماس گرفتند كه می خواهیم كارگروهی با عنوان «گفتمان فرهنگ ملی موسیقی حماسی» تشكیل دهیم. در نخستین جلسه این كارگروه كه با حضور هنرمندان فعال آن دوران برگزار شد، تشكر كردیم كه پس از سالیان طولانی این مساله اتفاق افتاد.
موضوع دیگری را نیز برایتان بگویم؛ اواخر دوره دولت آقای حسینی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت، دبیر موسیقی مقاومت بودم، ما هر سال چند جشنواره برگزار می كردیم. یكی از این جشنواره ها «جشنواره موسیقی مقاومت» بود كه سه شب در دو سئانس در برج میلاد برگزار شد. پیشنهاد شد كه از 10 خواننده پاپ برای اجرای موسیقی دفاع مقدس دعوت كنیم. گفتیم اگر قرار است چند آهنگ بخوانید برخی از آنها مربوط به دفاع مقدس، ایران، شهید و جانباز باشد. همگی پذیرفتند و اجرا كردند كه بسیار هم مورد استقبال قرار گرفت.
پس از این برنامه بود كه رسانه های آمریكایی واكنش نشان دادند كه در ایران خواننده ها را تطمیع كرده و به زور متوسل می شوند تا موسیقی دفاع مقدس اجرا كنند اما آنها نمی دانستند كه ایرانیان موسیقی حماسی را دوست دارند. وقتی می گویی آهنگی در مورد ایران می خوانم، نگفته مردم دست می زنند و فریاد شادی سر می دهند. چرا ما از این پتانسیل استفاده نمی كنیم.
ببینید این موسیقی چگونه روی مداحی، روضه، مرثیه و همه چیز ما اثر گذاشته حتی روی ظاهر و پوشش ما تاثیر داشته است. كسانی كه این موسیقی را اجرا می كنند مشهور می شوند و جوانان نیز از پوشش، رفتار و زندگی آنها الگو می گیرند. اگر به موسیقی حماسی پرداخته نشود، موسیقی های مبتذل جایگزین می شود و به تمام مسایل فرهنگی ما رسوخ پیدا می كند و عواقب بسیاری در پی خواهد داشت. دفاع مقدس ما ادامه دارد تا ظهور حضرت مهدی (عج).
فراهنگ**9012 ** گفت و گو از: زهرا امیری؛ خبرنگار موسیقی*انتشار:امیركاردان راد