تعزيه در لغت به معناي سوگواري و تسليت است اما مقصود از تعزيه خواني در فرهنگ ايرانيان نوعي سوگواري در قالب اجراي تئاتري ريشه دار و فولكلوريك درباره شهادت امام حسين(ع) و يارانش مي باشد كه محاصره اهل بيت نبي مكرم اسلام و شهادت حماسي و مظلومانه حضرت اباعبدالله(ع) و نزديكانش را در صحراي كربلا بازنمايي مي كند.
تعزيه خواني به شكل امروزي از زمان قاجار در ايران رونق يافت و از آن زمان تاكنون ماهيت مذهبي خود را از دست نداده است. هر سال با رسيدن ماههاي محرم و صفر تعزيه گردانان به فراخور اوضاع و احوال زمانه در تكيه هاي شهري و روستايي به اجرا مي پردازند و هر يك در شكل و شمايل يكي از قهرمانان عاشورا يا قاتلان خاندان اباعبدالله الحسين(ع) تراژدي غمبار كربلا را بازگو مي كنند.
تعزيه خواني در طول سالهاي گذشته رشد كيفي مناسبي پيدا كرد و هنرمندان بهتر از گذشته توانستند تاثيرات معنوي خود را در قالب بازنمايي صحنه عاشورا بر مردم داشته باشند اما تعزيه مانند تئاتر نتوانست حمايتهاي متوليان امر را به نحو مطلوب داشته باشد.
* اظهارات يك تعزيه خوان
يكي از تعزيه خوانان قديمي مشهد به خبرنگار ايرنا گفت: 65 ساله هستم و حدود 30 سال است كه در گروه تعزيه خواني حضور پيدا كرده و در قالب يكي از شخصيتهاي واقعه عاشورا ايفاي نقش مي كنم.
برات محمد دلبري افزود: مجلس شهادت امام حسين(ع) هفت ساعت است و 28 نفر در اين مجلس نقش ايفا مي كنند. حداكثر 40 يا 50 نفر در گروه امام حسين(ع) و گروه مخالف براي فضاسازي عاشوار در تعزيه ساماندهي مي شوند.
وي ادامه داد: هنر تعزيه خواني در خانواده من موروثي است. پدرم و پدربزرگم تعزيه خوان بودند و او نيز تعزيه خواني را از پدرش ياد گرفته بود و همين طور پشت در پشت هنر تعزيه خواني به من رسيده است.
اين تعزيه خوان قديمي گفت: هر هفته روزهاي جامعه در گلزار شهداي بهشت رضا مشهد نمايش تعزيه را به همراه ساير همكارانم اجرا مي كنم. اجراي من به سبب ارادت قلبي است كه به امام حسين(ع) دارم. هدف اصلي تعزيه خواني فقط زنده ماندن مجلس سوگواري اباعبدالله الحسين(ع) است تا جوانان از ما بياموزند و آنان به فرزندانشان ياد دهند و همين طور نسل به نسل تا ظهور امام زمان(عج) اين مجلس باقي بماند.
وي افزود: در روزهاي پنجشنبه و جمعه هر هفته در خانه ام براي نوجوانان علاقه مند كلاسهاي آموزشي برگزار مي كنم و به آنان نيز تعزيه را مي آموزم. نسخه متن تعزيه كه آن را اجرا مي كنيم نسخه اي است كه اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي ارائه كرده و ما نيز دقيقا مطابق با آن تعزيه را اجرا مي كنيم و در مطالب هيچ دخل و تصرفي نداريم اما نسخه هاي تعزيه خواني امروز با نسخه هاي قديمي به لحاظ سبك و شعر آن كاملا متفاوت است.
دلبري ادامه داد: گروه تعزيه خوانان عمدتا بر اساس ارادتي كه به امام حسين(ع) دارند به بازنمايي واقعه عاشورا مي پردازند و حق الزحمه اي نمي گيرند اما بعضا برخي نهادها مانند شهرداري از تعزيه خوانان دعوت مي كند كه در مكاني خاص برنامه اجرا كنند و در قبال اجراي برنامه مبلغي نيز پرداخت مي كند.
وي گفت: امسال شهرداري مشهد هيچ دعوتي از گروه تعزيه خوانان براي اجراي عمومي نداشت، از سوي ديگر مسئولان نيز حمايتي از تعزيه خوانان و رونق اين هنر آييني ندارند.
* پيگيري مطالبات و ساماندهي تعزيه خوانان در خراسان رضوي
معاون هنري سينمايي اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي خراسان رضوي به خبرنگار ايرنا گفت: براي ساماندهي تعزيه خواني و حمايت از تعزيه خوانان اقداماتي از سوي اين اداره كل انجام شده كه در حال تكميل است.
افشين تحفه گر افزود: پارسال به منظور پيگيري مطالبات تعزيه خوانان و ساماندهي اين هنر نمايشي در خراسان رضوي 'كانون نمايشهاي آييني و تعزيه' در انجمن هنرهاي نمايشي استان راه اندازي شد تا امور صنفي، كيفي سازي و برنامه ريزي براي ارائه بهتر اين هنر را پيگيري كند.
وي ادامه داد: تعزيه يكي از نمايشهاي مذهبي است كه به صورت خودجوش از سوي مردم اجرام مي شود و بطور طبيعي نيازي به دخالت دستگاههاي اجرايي در اين بخش نيست. ما نيز به عنوان متوليان بخش هنر تلاش مي كنيم تعزيه خواني را از مداخلات دستگاههاي اجرايي دور نگهداريم.
معاون اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي خراسان رضوي گفت: با اين حال اداره كل در زمينه در اختيار گذاشتن فضا براي تمرين تعزيه خوانان، هماهنگي قبل از تمرين و اجراي تعزيه، بهره گيري از اساتيد خبره براي هنري تر شدن تعزيه و برگزاري دوره هاي آموزشي كوتاه مدت براي تعزيه خوانان اقدام كرده است.
وي افزود: ايجاد هماهنگي براي حضور حداكثري مردم در اجراهاي تعزيه خوانان در شهرستانهاي مختلف از ديگر اقداماتي است كه از سوي اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي خراسان رضوي و ادارات تابعه آن در شهرستانها پيگيري مي شود.
تحفه گرد ادامه داد: پيشنهاداتي از سوي شهرستانها براي برگزاري سوگواره تعزيه به اين نهاد ارسال مي شود كه پس از بررسي در شوراي اداري تئاتر مجوز لازم براي برگزاري آنها ارائه مي شود.
وي در مورد حق الزحمه تعزيه خوانان هم گفت: امروزه در تئاتر ديگر چيزي به عنوان حق الزحمه وجود ندارد زيرا تئاتر مخاطب خود را پيدا كرده و تماشاي آن در سبد خانوار جاي گرفته است. مردم با رفتن به سالنهاي نمايش و پرداخت هزينه بليت به درآمدزايي هنرمندان كمك مي كنند.
معاون هنري سينمايي اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي خراسان رضوي افزود: تعزيه نيز هميشه مخاطب خود را داشته اما نوع حمايتها از اين گونه هنر نمايشي متفاوت است. اين حمايت از طريق كانون نمايشهاي آييني و تعزيه استان از گروه هاي تعزيه خوان انجام مي شود.
وي ادامه داد: شناسايي گروههاي تعزيه خوان و صدور شناسنامه كاري براي آنها در حال انجام است و ايجاد كانون نمايشهاي آييني و تعزيه در انجمن نمايش استان يكي از راه هايي است كه ارتباط بين تعزيه گردانان و تعزيه خوانان را برقرار كرده و ساماندهي آنان را آسان مي كند.
* سابقه 150 ساله تعزيه خواني در مشهد
رئيس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي مشهد نيز به خبرنگار ايرنا گفت: اين شهر يكي از قويترين گروههاي تعزيه خوان محرم را در كشور دارد زيرا سابقه تعزيه خواني در مشهد به 150 سال پيش بازمي گردد.
محمدكاظم دبيري افزود: نخستين تعزيه پس از شهادت امام حسين(ع) بيشتر به صورت مرثيه خواني بوده اما تعزيه خواني كه صورت نمايشي مرثيه است در دوران صفوي در ايران باب شد و سپس اين الگوي نمايشي ايران در كشورهاي ديگر نيز رايج شد.
وي ادامه داد: در تعزيه خواني بخشهايي از واقعه عاشورا توسط بازيگران تئاتر در صحنه يا به صورت نمايش خياباني اجرا مي شود. در مجموع اين بازخواني نوعي سوگواري براي سيدالشهدا(ع) به شمار مي رود.
رئيس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي مشهد گفت: سالهاست كه تعزيه خواني در مشهد به شكل نمايشي اجرا مي شود و هر سال گروههاي قويتري به صورت سازمان يافته و علمي در اين زمينه فعاليت دارند بگونه اي كه برخي گروهها موسسه اي نيز براي فعاليتهاي خود تشكيل داده اند كه از جمله آنها موسسه طلايه داران است كه به همان شكل و شيوه سنتي تعزيه امام حسين(ع) را اجرا مي كند.
وي افزود: ماه محرم امسال 11 گروه تعزيه خواني در مشهد از اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي براي اجرا مجوز گرفته اند و در دهه نخست محرم اجراي تعزيه داشتند.
دبيري ادامه داد: همچنين امسال به دليل معرفي مشهد به عنوان پايتخت فرهنگي جهان اسلام تعزيه خواني امام حسين(ع) در قالب سوگواره عاشورايي همزمان با ايام ماه صفر با همكاري كشورهاي همسايه و شيعه نشين برگزار مي شود.
وي گفت: سوگواره عاشورايي 10 سال پيش در مشهد برگزار شده بود و امسال با همكاري دبيرخانه ستاد رويداد مشهد 2017 درصدديم اين سوگواره را با همكاري گروههاي نمايشي تعزيه خوان مشهد و برخي كشورهاي ديگر اجرا كنيم.
* تعزيه خواني شكل و قوام لازم را ندارد
مسئول كانون نمايشهاي آييني و تعزيه خراسان رضوي به خبرنگار ايرنا گفت: تعزيه خواني در اين استان به ويژه در مشهد هنوز به شكل و قوام لازم دست نيافته است. اين مهم از كمكاري تعزيه خوانان و نيز مسئولان نشات مي گيرد.
سيدمحمد كاظمي افزود: خراسان رضوي در هنر تعزيه خواني جايگاه برتر كشور را داشته و مهد اين هنر است اما اكنون وضعيت هنرهاي آييني به ويژه تعزيه در اين استان مناسب نيست.
وي ادامه داد: براي كمك به نمايشهاي آييني و تعزيه خواني، پس از همايشي كه اسفند پارسال به منظور بررسي وضعيت تعزيه خواني و نقال خواني در مشهد برگزار شد كانون نمايشهاي آييني و تعزيه خراسان رضوي با هدف احيا تعزيه، نقالي و پرده خواني در استان راه اندازي شد.
مسئول كانون نمايشهاي آييني و تعزيه خراسان رضوي گفت: از زمان راه اندازي اين كانون تاكنون چندين طرح به منظور شناسايي گروههاي فعال تعزيه خواني، شناسنامه دار كردن گروههاي شايسته، اختصاص مكاني ويژه براي تعزيه خواني در شهرها به ويژه مشهد، حمايت مالي از تعزيه خوانان، بيمه آنها و حمايت از تعزيه خواني در قالب يك هنر نمايشي تهيه و به مسئولان ارائه شده است.
وي افزود: از زمان ارائه اين طرحها هنوز تصميمي از سوي مسئولان براي كمك به تعزيه خواني و رفع دغدغه هنرمندان اين عرصه گرفته نشده و اقدامي انجام نگرفته است. دو نشست با حضور مسئولان براي سوگواره محرم برگزار و تصميماتي در آن گرفته شد اما تا اين لحظه هنوز اتفاق قابل توجهي در حوزه تعزيه خواني به وقوع نپيوسته است.
كاظمي ادامه داد: مشهد پايتخت معنوي ايران است و در سال 2017 نيز به عنوان پايتخت فرهنگي جهان اسلام معرفي شده لذا بايد به هنرهاي آييني و ريشه دار در اين شهر بهاي بيشتري داده شود. مشابه كانون نمايشهاي آييني و تعزيه خراسان رضوي در اصفهان تشكيل شده و كارهاي مرتبط با تعزيه از صدور مجوز تا بررسي كمي و كيفي اجرا و حمايتهاي مختلف از تعزيه خوانان را پيگيري كرده و به نتيجه مي رساند.
وي گفت: تعزيه خواني در خراسان رضوي دچار اشكال است زيرا مانند تئاتر بازبيني از اجراها صورت نمي گيرد تا از نظر كيفي مورد سنجش قرار گيرد. افرادي وارد كار تعزيه خواني مي شوند كه بعضا صلاحيت لازم را ندارند در حالي كه تعزيه نوعي تئاتر است اما از ابزارهاي حمايتي تئاتر برخوردار نيست.
مسئول كانون نمايشهاي آييني و تعزيه خراسان رضوي افزود: افراد تحصيلكرده، باتجربه و هنرمندان شاعر زيادي در حوزه تعزيه خواني اين استان وجود دارند كه بايد از وجود آنها براي ارتقا سطح كيفي تعزيه بهترين بهره را گرفت.
وي ادامه داد: هيچ پيوست فرهنگي براي تعزيه وجود ندارد. همه فعاليتها پيرامون تعزيه به صورت موردي انجام مي گيرد و تعزيه خواني از ساختار قوي به منظور برخورداري از فضاي مناسب، ابزارهاي حمايتي و تامين مالي بهره مند نيست.
كاظمي گفت: براي تئاتر بليت فروشي انجام مي شود تا هزينه هاي آن تامين شود. همچنين جشنواره اي براي تئاتر تعريف شده تا كارهاي خوب در اين زمينه ديده و هنرمندان شناسايي و تكريم شوند اما اين شرايط براي تعزيه فراهم نيست.
وي افزود: اجراي چند گروه تعزيه خوان در بهشت رضاي مشهد كه از مردم پول جمع مي كنند ذهنيت افراد را نسبت به كاركرد نمايشهاي آييني تغيير مي دهد و اين مهم ناشي از فقدان حمايتهاي لازم از تعزيه خواني است.
مسئول كانون نمايشهاي آييني و تعزيه خراسان رضوي ادامه داد: رئيس انجمن هنرهاي نمايشي استان چند سال پيش نسبت به جمع آوري مستندات تعزيه و شناسايي گروههاي فعال اقدام كرد اما شناسايي و ثبت اين گروهها به معناي شناسنامه دار كردن و ساماندهي تعزيه خوانان نيست. ساماندهي زماني معنا پيدا مي كند كه اين گروهها به صورت نظام مند و برنامه ريزي شده با تامين همه زيرساختهاي لازم در ايام سوگواري اجراي تعزيه را به صورت تاثيرگذار داشته باشند.
وي گفت: سه گروه تعزيه خوان در مشهد و چندين گروه نيز در شهرستانهاي سبزوار، نيشابور و كاشمر فعاليت دارند و براي عموم مردم شناخته شده اند.
كاظمي يكي از مهمترين مشكلات تعزيه خوانان را در مشهد نبود مكان براي اجرا و نبود درآمد ذكر و بيان كرد: سالنهاي تئاتر به اجراي تئاتر اختصاص دارند، تعزيه خوانان نمي توانند از مردم پولي دريافت كنند و از سوي ديگر توان مالي براي ارتقا كيفي و كمي تعزيه را هم ندارند.
وي پيشنهاد كرد نشستي بين مسئولان و تعزيه خوانان برگزار شود تا مطالبات تعزيه خوانان بررسي و محقق گردد.
گزارشگر: ميترا عبداللهي **انتشار: حسين كريم زاده
7489/1858
مشهد- ايرنا- تعزيه خواني هنرآيين مذهبي مولود مذهب تشيع و عشق به اباعبدالله الحسين(ع) در ايران است كه از ديرباز در قالب شبيه خواني واقعه عاشورا به اجرا در آمده اما در پشت صحنه اين نمايش تعزيه گردانان نيز سخنهايي براي گفتن دارند.
