جعفر طاهری روز سه شنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا علت اصلی این فرونشستها را برداشت بی رویه و بیش از حد آب از منابع زیرزمینی و كسری سفره های آب زیرزمینی در اثر تداوم بلندمدت پدیده خشكسالی ذكر كرد.
وی ادامه داد: برداشتهای بی رویه از منابع آبهای زیرزسطحی كه طی سالهای اخیر، امروز تاثیرات منفی خود را بر روی زیرساختها، جاده ها، دشتها و خطوط انتقال انرژی نشان می دهد.
مدیركل زمین شناسی و اكتشافات معدنی منطقه شمال شرق گفت: اكنون به دلیل انتقال آب از سد دوستی به دشت مشهد فرونشست زمین در قسمت مركزی این دشت متوقف شده اما قسمتهای غرب و شمال غرب همین دشت در معرض خطر است.
وی در خصوص مكان وقوع فرونشستها و علت بروز آنها ادامه داد: مكان وقوع این فرونشستها به همراه عوارض سطحی بیشتر در دشتهای كشاورزی واقع در اطراف شهرها و روستاها و معمولا در حاشیه دشتها است.
طاهری افزود: در برخی نقاط نیز مسیر عبور قناتهای بایر به صورت شكاف طولی مشاهده می شود اما نشست یكنواخت بدون عوارض سطحی در مركز دشتها اتفاق افتاده كه شواهد آن با بیرون زدن لوله جدار چاههای بهره برداری آب نمایان است.
* میزان خسارتها
مدیركل زمین شناسی و اكتشافات معدنی شمال شرق گفت: معمولا رقم دقیقی را نمی توان برای خسارت ناشی از فرونشستها تعیین كرد زیرا عمده خسارت پنهان است. هم اینك پدیده فرونشست خسارتهایی برای زیرساختهای اصلی مانند خطوط ریلی و جاده ای، مخابرات، نفت، گاز و برق در دشتهای نیشابور و خواف و برای مناطق مسكونی در دشتهای بردسكن، جوین و مشهد داشته است.
طاهری افزود: از جمله مهمترین موارد پرخطر فرونشست را در خراسان می توان ایجاد شكاف عمود بر مسیر خط آهن مشهد - تهران در محل روستای بشرو در شهرستان نیشابور و جاده خواف - سلامی نام برد.
* عواقب مخرب فرونشستها بر زیرساختها
وی ادامه داد: پدیده فرونشست می تواند در درازمدت سبب ایجاد خسارتهایی در زیرساختهای اصلی مانند خطوط انتقال ریلی، جاده ای و انتقال انرژی شود.
مدیركل زمین شناسی و اكتشافات معدنی منطقه شمال شرق گفت: وقوع شكست، كژی و ریزش ناگهانی در مسیر هریك از این زیرساختها علاوه بر خسارتهای مالی فراوان تلفات انسانی و عواقب اجتماعی بسیار خطرناك در پی دارد. از سوی دیگر با گسترش نشستها عملا ایجاد هرنوع زیرساخت جدید غیرممكن و یا با هزینه های زیاد بهسازی همراه خواهد بود.
* اقدامات در خصوص فرونشستها در خراسان رضوی
وی افزود: تاكنون هیچگونه مطالعه نظام مند و فراگیر بر روی دشتهای بحرانی و مستعد فرونشست به جز تعدادی از فعالیتها و پژوهشهای دانشجویی انجام نشده است.
طاهری ادامه داد: مبنای شناسایی دشتهای بحرانی كنونی در خراسان رضوی گزارشهای مسئولان شهرستانها بوده كه در موارد زیادی عوارض سطحی ناشی از نشست نمایان و اعلام شده است.
وی گفت: به محض اعلام گزارشهای فرمانداریها و بخشداریها مبنی بر ایجاد ترك یا فروچاله در بخشهایی از دشتهای بحرانی خراسان رضوی به اداره كل بحران استانداری، اداره مدیریت بحران و پدافند غیرعامل و یا اداره كل راه و شهرسازی استان و تهیه گزارش در این خصوص، كارشناسان اداره مخاطرات زمین شناختی به محل اعزام می شوند.
مدیركل زمین شناسی و اكتشافات معدنی منطقه شمال شرق افزود: این كارشناسان ضمن بررسی میدانی عوارض به وجود آمده، جمع آوری اطلاعات آبهای زیرزمینی و سوابق قبلی فرونشست در این مكانها گزارشی تهیه و در اختیار مسئولان ذیربط قرار می دهند.
وی ادامه داد: از این رو انجام مطالعات جامع و نظام مند در راستای برآورد میزان فرونشست و پایش وضعیت دشتها ضروری به نظر می رسد كه متأسفانه این مطالعات انجام نگرفته است.
طاهری گفت: در همین رابطه و طبق مصوبه كارگروه مخاطرات زلزله و لغزش لایه ای زمین پارسال، این اداره كل ملزم به تهیه طرح پیشنهادی پایش فرونشست در دشتهای خراسان رضوی شد.
وی افزود: تهیه طرح بلافاصله در دستور كار گروه فنی در این اداره كل قرار گرفت و در كمترین زمان ممكن این طرح تهیه و برای كار به صورت پایلوت در پنج دشت نیشابور، مشهد، خواف و تربت حیدریه و بردسكن به مسئولان مربوطه ارسال شد اما تاكنون هیچ اقدامی در این خصوص انجام نشده است.
مدیركل زمین شناسی و اكتشافات معدنی منطقه شمال شرق ادامه داد: در این طرح ابتدا پنج دشت بحرانی در مدت زمان 6 ماه با روش پردازش داده های راداری از لحاظ میزان نشست سالیانه مورد ارزیابی قرار گرفت و سپس پهنه بندی مناطق پرخطر برای اعمال تدابیر پیشگیرانه در اختیار شركت آب منطقه ای و سازمان جهاد كشاورزی قرار داده می شود.
وی گفت: در مرحله بعد همه دشتهای خراسان رضوی پهنه بندی و در مرحله تكمیلی طرح نیز طی یك برنامه پنج ساله همه دشتهای استان به سامانه جی.پی.اس سه فركانسه برای پایش دائمی فرونشست مجهز می شوند.
* راهكارهای جلوگیری از افزایش فرونشستها
مدیركل زمین شناسی و اكتشافات معدنی منطقه شمال شرق گفت: از مهمترین اقداماتی كه باید به صورت فوری در دستور كار قرار گیرد انجام مطالعات سریع در زمینه بررسی وضعیت همه دشتهای استان از لحاظ نشست و پهنه بندی دشتها با توجه به میزان نشست، وجود سازه های حیاتی، سكونتگاههای انسانی و زیرساختها است.
طاهری افزود: این پهنه بندی می تواند مبنای اقدامات پیشگیرانه در گسترش فرونشستها از طریق مدیریت برداشت آب در نقاط بحرانی و ایجاد سازه های جدید در مناطق كم خطر باشد. اگر در سالهای گذشته میزان نشست بررسی و پایش می شد اقدامات كنترلی چه بسا خیلی زودتر در دستور كار قرار می گرفت و تاخیر در اتخاذ حمایت از طرح پایش فرونشست دشتها به معنی مرگ تدریجی آبخوانها و تداوم اجتناب ناپذیر خطرات به زیرساختها می باشد.
اداره كل زمین شناسی و اكتشافات معدنی منطقه شمال شرق كشور به مركزیت مشهد بررسیهای زمین شناسی و اكتشافات معدنی استانهای خراسان رضوی، خراسان شمالی و خراسان جنوبی را بر عهده دارد.
خبرنگار: میترا عبداللهی **انتشار: حسین كریم زاده
7489/1858
مشهد- ایرنا- مدیركل زمین شناسی و اكتشافات معدنی منطقه شمال شرق گفت: شواهد و بررسیهای میدانی كارشناسان این اداره كل نشان می دهد پدیده فرونشست زمین در دشتهای هفت شهرستان نیشابور، مشهد، بردسكن، خواف، كاشمر ،سبزوار و جوین در این استان ایجاد شده است.
