در ادامه اين مطلب مي خوانيم: حالا در شرايطي كه منابع آب كشور به دليل مصرف بي رويه و خارج از استاندارد به يغما رفته و كشور را با بحران پيچيده‌اي روبه‌رو كرده است، ١١درصد منابع آب موجود هم به دليل آلودگي به پساب هاي صنعتي و كودهاي شيميايي غيراستاندارد و فاضلاب از دسترس خارج شده است. اتفاقي كه موجب شده است بهره‌برداري از همين منابع موجود آب را هم بسيار پرهزينه كند.
هدايت فهمي كارشناس منابع آبي وزارت نيرو با اشاره به اين كه ميزان نيترات موجود در آب براساس استانداردهاي جهاني بايد ٥٠ميلي‌گرم در هر ليتر باشد، به «شهروند» مي‌گويد: هزينه تصفيه آب هاي آلوده به نيترات بسيار بالاست و به تجهيزات پيشرفته‌‌اي نياز دارد. او كه معتقد است نبود شبكه فاضلاب و همچنين كاهش كمي منابع آبي زيرزميني منجر به بالارفتن شاخص نيترات در آنها شده، ايجاد شبكه فاضلاب و مديريت كيفيت آب از طريق ايجاد شبكه فاضلاب به‌صرفه‌تر از تصفيه مجدد اين منابع است.
اما در شرايطي كارشناسان ايجاد شبكه فاضلاب در شهرهايي همچون تهران را الزامي مي‌دانند كه محمد پرورش مديرعامل شركت آب و فاضلاب تهران همين چند وقت پيش اعلام كرده بود كه شهرهاي استان تهران منابعي براي اجراي طرح‌هاي فاضلاب و احداث تصفيه‌خانه ندارند. او همچنين تأكيد كرده بود كه اگر دولت بخواهد براي اجراي شبكه فاضلاب و احداث تصفيه‌خانه هزينه كند، به دليل كمبودها و نبود بودجه ممكن است اين موضوع 30سال طول بكشد.
** نيترات پايين آب پشت سدها
البته بالابودن نيترات تنها به سفره هاي زيرزميني محدود نمي شود. هرچند كه آب پشت سدها، حجم نيترات كمي دارند كه براي مصرف انساني بسيار مناسب است، اما به واسطه حفر چاه‌هاي عميق ميزان نيترات موجود در آب‌ها بالا رفته كه آب چاه با سد تلفيق شده و درحال حاضر نيترات موجود در آب تهران بالاست. در شرايطي كه منابع آبي زيرزميني ايران با كاهش چشمگيري مواجه شده، نبود شبكه فاضلاب مزيد بر علت شده است. كارشناس منابع آبي وزارت نيرو تأكيد مي‌كند كه در شهرهاي شبكه فاضلاب در آنها به صورت چاه هاي جذبي است و سيستم فاضلاب در آنها به صورت كامل مديريت نمي‌شود. احتمال آلوده شدن سفره‌هاي زيرزميني به نيترات در آنها بسيار بالاست.
** برداشت بي‌رويه نيترات آب را افزايش داد
مصرف بي‌رويه و كاهش منابع آبي يكي از علل كليدي براي نيتراته‌شدن آب است. بيش از ٢٥درصد از مصرف آب در ايران بي‌رويه است. اين بدان معناست كه ٢٥درصد برداشت آب از چاه‌ها، رودخانه‌ها و درياچه‌ها بيش از ميزان جايگزيني آن است. ايران درحال حاضر ازجمله كشورهايي است كه در آن نرخ برداشت آب از منابع آب زيرزميني بسيار بالاست. برآورد مي‌شود كه عرضه آب هاي زيرزميني معادل ٥٥درصد آب مصرفي است. هدايت فهمي كارشناس منابع آبي در اين‌باره مي‌گويد: برداشت بي‌رويه از منابع آب زيرزميني همچنين سبب شده است كه سطح منابع آب زيرزميني پايين برود، زمين ها فروكش كند و كيفيت آب مصرفي كاهش يابد. طبيعي است كه وقتي ميزان ذخاير آبي كاهش مي‌يابد، ميزان املاح و نيترات هم در آن افزايش يابد.
** ٢٥درصد فاضلاب‌هاي كشور تصفيه مي‌شود
بيش از نيمي از جمعيت مراكز بزرگ درحال رشد شهري ايران به سيستم فاضلاب متصل نيستند و تنها ٢٥درصد فاضلاب‌ها تصفيه و بازيابي مي‌شود. بيش از ٧٠درصد جمعيت ايران در مناطق شهري ساكن‌اند و افزايش مهاجرت به شهرها بدان معناست كه اين نسبت افزايش خواهد يافت. اين امر چالش‌هاي عظيمي در مقابل سيستم‌هاي توزيع آب و فاضلاب قرار مي‌دهد. به رغم اصلاحاتي كه اخيرا صورت گرفته، كمتر از نيمي از جمعيت شهري كشور به سيستم فاضلاب شهري متصل اند و همه فاضلاب جمع آوري‌شده هم تصفيه و بازيابي نمي‌شود.
فهمي كارشناس مديريت منابع آب وزارت نيرو اعلام كرده است: درحال حاضر بين ٤٣ تا ٤٦درصد جمعيت شهري تحت پوشش شبكه فاضلاب قرار دارد. هرچند كه اجراي اين طرح در شهرهايي همچون تهران و اصفهان از پيشرفت بسيار خوبي برخوردار بوده است. به گفته او، تهران ٩هزار كيلومتر شبكه فاضلاب دارد كه تاكنون براي ٦٥٠٠كيلومتر آن شبكه فاضلاب ايجاد شده و به عبارتي ٦٥درصد جمعيت تهران تحت پوشش شبكه فاضلاب قرار دارد. اين بدان معناست كه حداقل ٣٥درصد فاضلاب به صورت تصفيه‌نشده به محيط‌زيست برمي‌گردد.
**11درصد منابع آبي كشور نيتراته شده است
«١١درصد از حجم منابع آبي كشور به دليل نيتراته‌شدن طي ١٠سال گذشته از مدار مصرف خارج شده است.» مديركل دفتر نظارت بر بهداشت و كيفيت آب شركت مهندسي آب و فاضلاب گفت: نيترات و فلزات سنگين ازجمله پارامترهاي شيميايي آب هستند كه ميزان آنها با هدف تأمين سلامت مردم به‌طور مستمر در منابع آبي مورد اندازه‌گيري قرار مي‌گيرد.
كوشيار اعظم واقفي كه در حاشيه همايش مديران و كارشناسان كنترل كيفي و آزمايشگاه‌هاي شركت‌هاي آب و فاضلاب شهري و روستايي كشور در مشهد سخن مي‌گفت، ادامه داد: اگر ميزان نيترات از حد مجاز بالاتر باشد، خطرات و عوارض مختلف براي سلامتي افراد جامعه در پي دارد.
به گفته او، آزمايشگاه‌هاي زير پوشش شركت آب و فاضلاب توان اندازه‌گيري پارامترهاي شيميايي آب را دارند. اين پارامترها به صورت فصلي، ٦ماهه يا سالانه مورد بررسي قرار مي‌گيرند. واقفي همچنين پارامترهاي آب را شامل دو دسته ميكروبي و شيميايي ذكر و بيان كرد: هم‌اكنون مطلوبيت پارامترهاي ميكروبي در شبكه‌هاي آب كشور بالاتر از ٩٥درصد است. در شهرها اين رقم به بالاتر از ٩٩درصد مي‌رسد و اين عدد براساس استانداردهاي جهاني از شرايط بسيار خوب ايران حكايت مي‌كند.
** نيترات چيست؟
وجود املاح در آب شرب طبيعي است، اما بايد اين املاح براساس شاخص هاي تعيين شده سازمان بهداشت جهاني كنترل شود. نيترات بدون رنگ، بو و طعم است. در آب‌هاي آشاميدني بدون آزمايش قابل تشخيص نيست. بنابراين بايد آب مصرفي گروه سني كودكان، زنان باردار، مادران شيرده و سالمندان آزمايش و نيترات آن كنترل بيشتري شود. به طور طبيعي نيترات درحد غلظت كمتر از حد مجاز، در آب هاي آشاميدني و آب‌هاي زيرزميني وجود دارد. آزمايش اوليه براي تعيين ميزان نيترات منابع آب ضروري است. در اين زمان هر نوع فعاليتي در نزديك چاه‌هاي آب مي‌تواند سبب آلودگي آب شود.
در صورت وجود منابع نقطه اي آلوده كننده مانند محل زندگي دام‌ها و محل دفع فاضلاب در مجاورت چاه‌هاي خانگي، لازم است حداقل سالي يك‌بار آزمايش نيترات انجام و با پايش كيفي آن تغييرات غلظت نيترات بررسي شود. در صورتي كه چاه در معرض منابع غير‌نقطه‌اي مانند كاربرد كودهاي كشاورزي قرار گرفته باشد، پايش كيفي براي بررسي تغييرات غلظت نيترات كمتر مورد نياز است. نيتريت، نيترات، آمونياك، (TKN) و اگر كود يا فضولات حيواني در اطراف منابع آب پراكنده شده باشد، بايد هرچه سريع تر نسبت به جمع آوري و دفع آن اقدام و آب چاه (منبع آب) آزمايش شود.
خطر اوليه نيترات در آب‌هاي آشاميدني زماني اتفاق مي‌افتد كه در دستگاه گوارش فرم نيترات به نيتريت تبديل شود. نيتريت باعث اكسيدشدن آهن موجود در هموگلوبين گلبول هاي قرمز مي‌شود و درنهايت نمي‌تواند اكسيژن را با خود حمل كند، به اين حالت متهموگلوبينميا مي‌گويند. در صورت نبود اكسيژن، باعث مردن برخي سلول هاي بدن يا كبودي پوست مي‌شود. در افراد بالاي يك‌سال، توانايي سريع تبديل متهموگلوبين به هموگلوبين وجود دارد و به‌رغم سطح بالاي نيترات و نيتريت، مقدار متهموگلوبين در سلول هاي قرمز خون كمتر باقي مي‌ماند، به هرحال در كودكان زير ٦ماه، سيستم آنزيمي آنها به دليل عدم تكامل، توانايي كاهش متهموگلوبين به هموگلوبين را ندارد و متهموگلوبينميا اتفاق مي‌افتد، چون ممكن است در مدت زمان طولاني مصرف آب هاي داراي نيترات بالا، اثرات مزمن بر جاي بگذارد، بايد كنترل بيشتري در مورد آن صورت گيرد.
خطر بروز سرطان در آب ها يا غذاهايي كه نيترات و نيتريت داشته‌اند، گزارش شده است، احتمالا نيترات در بدن با آمين‌ها يا آميدها واكنش نشان داده و نيتروز آمين تشكيل مي‌شود كه عامل شناخته‌شده سرطان است. قبل از تشكيل نيتروزآمين، نيترات بايد به نيتريت تبديل شود. نيترات به سه روش تقطير، اسمز معكوس، تبادل يوني از آب جدا مي‌شود. نيترات در آب هاي آشاميدني به ويژه براي كودكان مي‌تواند مشكل‌ساز باشد. آزمايش آب تنها راهي است كه غلظت نيترات را تعيين مي‌كند و بر اساس نتيجه آن مي توان حد قابل قبول يا غير‌قابل قبول استاندارد را تعيين كرد. براي جلوگيري از آلودگي نيترات در آب هاي آشاميدني، راهكار اصلي همان انتخاب محل مناسب براي حفر چاه و بهسازي آن است.
*منبع: روزنامه شهروند؛1396،8،4
**گروه اطلاع رساني**9117**9131**انتشاردهنده: شهربانو جمعه
تهران- ايرنا- روزنامه شهروند درباره پساب هاي صنعتي، كودهاي شيميايي غيراستاندارد و فاضلاب ها كه منابع آب زيرزميني را آلوده مي كنند به ارايه گزارشي پرداخت و آورد:«١١درصد منابع آبي كشور در ١٠ساله گذشته به دليل نيتراته شدن از مدار خارج شدند.» اين نكته اي است كه كوشيار اعظم واقفي مديركل دفتر نظارت بر كيفيت شركت مهندسي آب و فاضلاب اعلام كرده است.
