كودك همسری، آرزوهای كودكانه در مسلخ دنیای بزرگسالی

او را از زندگی خیالی بیرون كشیده و به ورطه زندگی واقعی می اندازند كه تا سال ها بعد هم نمی تواند آن را درك كند.
كودكی هشت ساله بود كه به ازدواج مردی 29 ساله درآمد و امروز با زخم های بسیار بر روح و جان خود، بارها تلاش كرده خود را از این زندگی جانكاه برهاند اما هر بار ترس تكرار این سرنوشت تلخ برای دخترش كه امروز هفت ساله است ، روح و جانش را می خراشد.
اینك او 17 ساله است با دو فرزند، مشقت های بسیار تحمل كرده و بیش از مردش برای پایداری این زندگی كوشیده اما اینك بیماری ها و دردهای بسیار سیمای زنی 40 ساله را بر چهره او نشانده كه دیگر تاب این شرایط را ندارد.
می گوید: مادرم كه كلفتی می كرد می خواست با دادن من به این مرد، یك نان خور كمتر داشته باشد، مردی كه از او و سن كم او هیچ چیزی جز بهره كشی نمی دانست.
اما مادر می گوید: وقتی صفیه را شوهر دادم؛ هشت، 9 ساله بود، من برای او و دو پسرم هم مادر بودم و هم پدر، چون پدرش قبل از تولد صفیه، به جرم حمل مواد مخدر به زندان افتاده بود.
وی با بیان اینكه خرج و مخارجشان هم برایم سنگین بود، افزود: وقتی آن مرد، كه كارگری ساده بود، او را از من مطالبه كرد 'من هم گفتم باشه ببرش'، اما او را مفت دادم !
او افزود: 'دوست داشتم قیمتش بالا باشه زیرا اینجا هر چی دختر جوون تر باشه پولشم بیشتره بین 100 (هزار) تومان تا یكی، 2 میلیون تومان فرق می كنه، اما من دخترم را به او مفت دادم چون می خواستم خوشبخت شود و زندگی خود را داشته باشد.
ازدواج، سنتی مقدس است اما مطابق ماده 1041 قانون اصلاح موادی از قانون مدنی مصوب 14 آبان ماه سال 1370 و تبصره آن 'عقد نكاح دختر قبل از رسیدن به سن 13 سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن 15 سال تمام شمسی منوط به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح است'.
اما بعد از این سال ها هنوز كم نیستند مناطقی از كشور كه این قانون را نادیده می گیرند و ضمن آنكه خیلی ها بر روی سن قانونی ازدواج هم حرف و حدیث هایی دارند.
امروز علی رغم ورود فناوری های نو به زندگی مردمان، حتی در برخی مناطق از این فناوری ها برای القا و اثبات دیدگاه های سنتی و جاهلی بهره می گیرند چنانكه در كتاب 'طنین سكوت' نوشته 'كامیل احمدی' در بررسی ازدواج كودكان ایران، به برخی از آنها اشاره شده است.
به نوشته این كتاب، مردی 40 ساله از اهالی یكی از روستاهای غرب كشور می گوید: 'اینجا همه زود ازدواج می كنند، حتی وقتی عروسهای ما باردار می شوند و جنسیت بچه از طریق سونوگرافی مشخص می شود اگر بچه دختر باشد در شكم مادر او را نامزد و ناف بر می كنیم'.
هر چند این سنت و افرادی كه بدان پایبندند بسیار كم اند اما هنوز هم اتفاق می افتد، ضمن آنكه ازدواج دختران در سنین پایین كه از آن با عنوان ازدواج كودكان یاد می شود در نقاط متعددی از كشور حتی در شهرها دیده می شود.
مدیرعامل كانون زنان حقوقدان سورا و وكیل دادگستری می گوید: در واقع سن قانونی ازدواج در ایران برای دختران 13 سال و برای پسران 15 سال است و ازدواج دختر كمتر از13 سال و پسر كمتر از 15 سال منوط به اذن ولی به شرط مصلحت با تشخیص دادگاه صالحه است.
مرضیه محبی می افزاید: ماده 1041 تكلیف را روشن و سن قانونی ازدواج را تعیین كرده است، از یك سو نكاح خردسالان را جائز ندانسته اما از دیگر سو برای ازدواج در سن كمتر از 13 نیز سختگیری نكرده است و تنها اجازه ولی و مصلحت دادگاه را كافی دانسته است.
در واقع لزوم اخذ مجوز دادگاه برای ازدواج كودكان از سال 1381 وارد قوانین كشور شد تا پیش از آن تشخیص مصلحت فقط به عهده ولی كودك بود ضمن آنكه هم اكنون هم مجازاتی برای عدم كسب مجوز از دادگاه تعیین نشده است و اگر هم هست بسیار ضعیف است.
محبی افزود: كنوانسیون 'منع خشونت علیه زنان' هم افراد زیر 18 سال را كودك تلقی می كند و كسانی را كه قبل از رسیدن به این سن ازدواج كنند كودك محسوب می كند كه با این حساب اصلاح قوانین مدنی در موضوع ازدواج كودكان هم خود ضرورتی جدی است.
كودك همسری در برخی استان های خاص نمود بیشتری دارد و در دختران بیش از 2 برابر میانگین این ازدواج ها در پسران است.
البته این ازدواج ها محدود به كشور ما نیست و بر اساس آمارهای رسمی، در كشورهای در حال توسعه از هر سه دختر یك نفر در سن كودكی ازدواج می كند.
امروز برآوردها حاكی از آن است كه 700 میلیون زن در جهان در سن كودكی ازدواج كرده اند.
در این میان بیشترین شیوع ازدواج كودكان مربوط به 20 كشور از جمله نیجر، چاد و بنگلادش، مالی، سودان و آفریقای جنوبی است و بر اساس آمارها در ایران هم شمار دخترانی كه قبل از رسیدن به 18 سالگی ازدواج كرده اند 17 درصد است.

* پنج تا 6 درصد دختران قبل از 15 سالگی ازدواج می كنند
اگرچه آمارها حاكی از آن است كه بعد از انقلاب ازدواج كودكان روند كاهشی به خود گرفته اما بر اساس آمارهای منتشره از سوی معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری بین پنج تا 6 درصد دختران قبل از رسیدن به 15 سالگی و حدود نیم درصد پسران قبل از این سن ازدواج می كنند.
بر این اساس در سال 90، 39 هزار و 609 مورد (4.5 درصد) از ازدواج ها مربوط به كودكان 10 تا 14 سال بوده و این رقم در سال 91 به 40 هزار و 464 مورد و در سال ۹۲ نیز با روند افزایشی به ۵.۳ درصد رسیده است.
بر اساس اعلام سازمان ثبت احوال، در سال 93 این آمار به بالاترین میزان در پنج سال اخیر، یعنی 40 هزار و 228 مورد رسیده كه ۵.۶ درصد ازدواج های آن سال را شامل می شود.
سال 94 نیز كودكانی كه پیش از پایان دوران كودكی وارد زندگی زناشویی شده اند 36 هزار و 938 نفر، معادل 5.4 درصد بوده است.

*خراسان رضوی ركورددار كودك همسری
استان خراسان رضوی با ثبت 6 هزار و 800 مورد ازدواج كودكان در سال 94، رتبه نخست كشور را دارد كه این رقم در سال 91 رقمی معادل 12 هزار مورد بوده و طی تمام این سال ها استان ركورددار ازدواج كودكان بوده و این جلوداری همچنان ادامه دارد.
به گفته مدیركل ثبت احوال خراسان رضوی، این آمار در دختران دو برابر پسران است چنانكه در سال 94 تعداد ازدواج كودكان دختر زیر 14 سال 6 هزار و 309 مورد و پسران زیر 14 سال سه هزار و 808 مورد بوده است.
این آمارها تنها مواردی است كه در دفاتر رسمی ازدواج و طلاق استان ثبت شده است و چه بسیار ازدواج هایی كه به دلیل سن پایین وعدم امكان ثبت آنها در حد صیغه و عقد موقت می ماند تا افراد به سن قانونی برسند.
از سویی خراسان رضوی دارای شرایط خاص دیگری است كه آمار واقعی این ازدواج ها را بالاتر هم می برد.
حضور 320 هزار تن از اتباع خارجی كه تنها 150 هزار نفر آنان دارای مجوز هستند و بقیه به دلیل غیرمجاز بودن امكان ثبت ازدواج ها را ندارند و عمده ازدواج ها در آنها در سنین پایین اتفاق می افتد و بسیارند اتباع خارجی كه با دختران خردسال ایرانی ازدواج غیررسمی دارند.
از سویی جمعیت روستایی حدود 30 درصدی استان كه عموما در مناطق محروم سكونت دارند و نیز وجود اهل سنت و قومیت های متعدد به موضوع ازدواج كودكان دامن زده است.
ازدواج هایی كه آثار سوء فراوانی اعم از جسمی، روحی و روانی در این كودكان بویژه دختران برجای می گذارد.
از سویی متوسط طلاق در این ازدواج ها بسیار بیشتر از سایر ازدواج های در سنین قانونی است.

*نقش پررنگ باورها، هنجارها، آداب و رسوم فرهنگی تا اقتصاد در كودك همسری
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی و جامعه شناس در این رابطه به خبرنگار ایرنا می گوید: علت این ازدواج ها سبك سنتی زندگی و همسرگزینی در جامعه ماست چنانكه در استان های بزرگ و برخی مناطق خاص این ازدواج ها را یك سنت می دانند و بر اساس رسوم دیرینه بهنجار تلقی می شود.
شیرین احمدنیا افزود: هر چند در دو، سه دهه اخیر این دیدگاه تا حد زیادی تغییر كرده اما هنوز نزد بسیاری از افراد جامعه این گفته آشناست كه 'دختر كه رسید به بیست، باید به حالش گریست'.
وی اظهار كرد: در واقع بخشی از دلایل وجود این پدیده، ریشه های فرهنگی است كه خانواده ها نگران ماندن دختر در خانه و به اصطلاح عامیانه، 'ترشیده شدن' او و مانند آن بوده اند.
وی با بیان اینكه در جامعه ما ازدواج كاركرد خاصی داشته و دارد، گفت: پیوند زناشویی در كنار آنكه پیوندهای سیاسی و اجتماعی را تقویت می كرده، به عنوان یك تدبیر اقتصادی نیز، به ویژه در سنین پایین در مورد دختران جوان، مورد توجه بوده است.
وی اظهار كرد: نیازهای جنسی حول و حوش بلوغ نیز در این امر نقش دارد، با این تصور كه در سن بلوغ كه این نیازها شدت می یابد ازدواج تدبیری برای مقابله با خطر روابط جنسی پیش از ازدواج و احتمال تعرضات جنسی و انحراف نوجوان است.
وی عامل موثر دیگر در این پدیده را فقر و فشارهای اقتصادی دانست و گفت: در بسیاری از مناطق محروم به دلیل درگیری با فقر، با انگیزه كاهش یك نان خور، تن به ازدواج های زودهنگام داده می شود.
بحران های اقتصادی و بروز جنگها نیز از عوامل تاثیرگذار شناسایی می شود. در مواردی، خانواده های كم درآمد، حاضر می شوند به نام ازدواج در واقع دختر بچه هایشان را عملا به فروش برسانند.
وی عنوان كرد: هنوز هم بخشی از این دیدگاه ها در جامعه ما با قوت و قدرت عمل می كند و تغییر این دیدگاه ها نیاز به كار زیادی دارد.

*آسیب ازدواج كودكان بر روی دختران گسترده است
یك مردم شناس و پژوهشگر اجتماعی هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینكه آمارهای موجود در دسترس ما در ایران عموما متغیر بوده و خیلی مشخص و دقیق نیست، گفت: بررسی بر روی هفت استان دارای بیشترین آمار ازدواج كودكان نشان داد 13.7 درصد ازدواج ها در مناطق شهری و حدود 20 درصد در مناطق روستایی در سنین زیر 18 انجام می شود كه سن كودكی است.
كامیل احمدی، كه خود نویسنده كتاب بررسی ازدواج كودكان با عنوان 'طنین سكوت' در سال 96 است، افزود: آسیب های این ازدواج ها بر روی این كودكان بویژه دختران زیاد است در عین حال پسربچه های زیادی هم قربانی این سنت آسیب زا می شوند هر چند بویژه از نظر جنسی و روانی آسیب ها كمتر است اما فشارهای اقتصادی و اجتماعی بر آنها نیز اعمال می شود.
وی با بیان اینكه در دهه های گذشته این مساله نه تنها در كشور ما كه در سطح جامعه جهانی تا حدود زیادی تعدیل شده، گفت: آمار ازدواج كودكان روند كاهشی دارد و آیین ها و قوانین ازدواج در كشورهای پیشرفته تا حدی اصلاح شده در عین آنكه قوانین دیگری چون روابط جنسی آزاد و غیره در كنار آن قرار گرفته است.

*صیغه راه فرار از قانون در ازدواج كودكان
این پژوهشگر اجتماعی اظهار كرد: در كشور ما هم این ازدواج ها كاهش نشان می دهد اما تبصره های دیگری از جمله صیغه را شاهدیم كه خود راهی برای فرار از قانون و موانع این نوع ازدواج ها است.
احمدی عنوان كرد: به عنوان مثال صیغه های محرمیت كه بعد از ناف بری و نامزدی میان خانواده ها رایج است از نمونه های بارز كودك همسری به شمار می آید.
وی افزود: در برخی از استانها رایج است كه ازدواج های پایین تر از سن قانونی توسط عاقد محلی به صورت دست نوشته و یا پشت جلد قرآن خانگی نوشته و جاری می شود.
وی با بیان اینكه این ازدواجها همراه با ازدواجهای دو همسری در آمارهای رسمی و دولتی وجود ندارد، افزود: ازدواج هایی كه طی این سال ها در حاشیه مرزهای خراسان رضوی و نیز سیستان و بلوچستان با افغان ها و بلوچ ها به صورت پنهانی انجام شده و می شود نیز در هیچ جایی ثبت نمی شود كه از جمله این موارد است.
وی گفت: چه بسیار مردانی در سنین بالا كه از این حقه ها استفاده می كنند و صیغه های محرمیت را با دخترانی كه با آنها ناف بر و یا نامزد شده اند می خوانند كه عمده این دختران هم از خانواده های فقیر هستند.
وی ادامه داد: زمانی كه این ازدواج به هم می خورد تبعات زیانبار آن گریبان گیر دختر می شود و آن زمان پدیده كودك بیوگی را شاهدیم.
این پژوهشگر افزود: كودك بیوگی حاصل این ازدواج هاست و اكنون تعداد زیادی از كودكان تك سرپرست و یا كودكان سرپرست بچه را داریم كه نتیجه این ازدواج هاست.
كامیل احمدی گفت: پدیده دیگر در كشور و برخی استان ها در كنار اصلاح مواردی از قوانین ازدواج، با عنوان خرید سن نمود یافته كه نظارت كمتری از سوی قوه قضاییه در این حوزه اعمال می شود و قاضی هایی وجود دارند كه از راه های مختلف ضابطه و رابطه، مشكل سن پایین را توجیه می كنند.
وی ادامه داد: اما در بسیاری از شهرستان ها همچنان، ازدواج دختران 13 ساله و قبل از آن رایج و گرفتن مجوز برای این نوع ازدواج ها آسان است.
وی اظهار كرد: حتی امروز برخی سیاست های جمعیتی و بخش های مذهبی، نهادها و دستگاه های مرتبط از جمله صدا و سیما، به شیوه های مستقیم وغیرمستقیم ازدواج زودهنگام آن هم نه در سنین دبیرستان بلكه در راهنمایی را ترویج می كنند.
احمدی گفت: امروز بخشی از قوانین دخیل در كودك همسری علاوه بر قوانین مدنی، ریشه در مسائل اعتقادی دارد كه گوش شنوا هم برای این مباحث بسیار زیاد است و نمود آن در روستاها بسیار بیشتر است.
وی افزود: در این میان هنجارهای اجتماعی و واهمه خانواده ها از هر نوع رفتار نابهنجار و خلاف عرف جامعه از دیگر عوامل دخیل در كودك همسری است و وجود تلفنهای همراه در دست نسل جوان و ترس از عدم قدرت و كنترل بر روابط آنها و ورود به روابط جنسی قبل ازدواج، عامل موثر دیگری بر ترویج این ازدواج هاست.
وی اظهار كرد: ازدواج در سنین پایین در خراسان رضوی در برخی روستاهای مرزی و حومه شهرها زیاد است و بر اساس فرهنگ و هنجار خود معتقدند اگر این ازدواج در سن خاصی (زیر 14، 15 سالگی) انجام نشود دیگر شوهر برای دخترشان نخواهد بود و در واقع فشار اجتماعی بر این امر موثر است.
وی با استناد به تحقیقات خود گفت: كم سوادی خانواده هم بر این امر اثر دارد و 83 درصد نمونه های بررسی شده دارای سواد كمتر، تمایل بیشتری به ازدواج زودرس داشتند.
اینكه این ازدواج ها با چه عنوان و دلیل و توجیهی انجام می شود به كنار، اما به اعتقاد كارشناسان امر گستره تبعات و آسیب های این ازدواج ها قابل توجه و دارای ابعاد مختلف است .

*گستره وسیع تبعات ازدواج زودهنگام بر كودكان
دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است: ازدواج زودهنگام در واقع تبعات اجتماعی، فرهنگی، روانی، فردی و اقتصادی زیادی بویژه بر دختران دارد.
دكتر احمدنیا افزود: محرومیت دختر از ادامه تحصیل وعدم شكوفایی استعدادهای بالقوه و محرومیت از فرصت اشتغال و كسب مهارت و درآمد و به تبع آن افزایش فقر و نیز محروم شدن از امتیازات و حمایت اجتماعی ناشی از كار، كاهش اعتماد و عزت نفس، تداوم شرایط وابستگی مالی و عدم استقلال رای و افزایش نسبت خشونت خانوادگی و انزوای كودكان از این جمله است.
وی عنوان كرد: ازدواج كودكان تبعاتی هم برای جامعه دارد از جمله آنكه زنان به عنوان نیمی از نیروی انسانی بالقوه جامعه به این روش طرد شده و مورد ظلم قرار می گیرند و سهم آنان در پیشرفت انسانی جامعه خدشه دار می شود.
وی با تاكید بر اینكه آثار سوء این ازدواج ها بویژه بر روی دختران بسیار سنگین است، افزود: حاملگی این دختران نوجوان در عمل به سلامت آنان لطمه جدی وارد می كند ضمن آنكه میزان آسیب پذیری این نوجوانان در برابر بیماری های مقاربتی، ایدز و اچ.آی.وی در جریان ازدواج دایم یا موقت بسیار بالاتر می رود.

* به خطر افتادن سلامت جنسی و باروری دختران در ازدواج های سنین پایین
یك مردم شناس هم در این رابطه گفت: در نتیجه ازدواج كودكان، سلامت جنسی و باروری دختران هم به شدت تحت‌ تاثیر قرار می‌گیرد.
كامیل احمدی افزود: این دختران از نظر جسمی و فیزیكی شرایط مناسبی برای ارتباط جنسی و نیز زایمان ندارند كه این وضعیت عوارض زیادی برای آنان ایجاد می كند و حاملگی عاملی برای به خطر افتادن سلامت مادر و فرزند است.
وی با اشاره به وضعیت سلامت جنسی نامطلوب در این زنان گفت: نتایج تحقیق میدانی بر روی هفت استان دارای بالاترین آمار ازدواج كودكان، نشان می دهد كه اطلاعات زنان درباره سلامت جنسی و باروری و اعتماد‌ به ‌نفس آنها نسبت به بدن و میل جنسی‌ شان، ناچیز است.
به گفته وی، ٢١,٢ ‌درصد از زنان متاهل در این تحقیق گفته بودند مجبور به رابطه جنسی با شوهرانشان هستند و تعداد كمی از آنها توانایی این را داشتند كه با شوهرشان در مورد نداشتن تمایل به برقراری رابطه جنسی صحبت كنند زیرا تصورشان بر آن بود كه آمیزش جنسی به‌طور اجتناب‌ناپذیر، بخشی از وظایف زناشویی آنهاست.
وی گفت: بر این اساس واكنش آنها به این آمیزش اجباری، 42.9 درصد ناراحتی، 28.6 درصد نفرت و 28.6 درصد هم خشم بود.
اما علاوه بر این امر بارداری هم بر مسائل و عوارض این زنان كم سن و سال می افزاید و عوارض جبران ناپذیری در پی دارد.

*مرگ و میر مادران كم سن هنگام حاملگی 5 برابر بیش از زنان بالغ
یك متخصص زنان، زایمان و نازایی می گوید: مرگ و میر دخترانی كه در سنین كودكی ازدواج كرده و حامله می شوند، چهار تا پنج برابر بیش از افرادی است كه در سن بلوغ و قانونی باردار می شوند واین خود نوعی قتل است.
دكتر حوریه شمشیری با بیان اینكه در واقع این افراد با این ازدواج ها و حاملگی ها به سمت مرگ سوق داده می شوند، افزود: كسی كه وارد دوره بزرگسالی می شود چهار، پنج خصوصیت را كسب می كنند كه دختران با سن پایین آنها را ندارند؛ برای زندگی زناشویی بلوغ روانی و عاطفی ضروری است و این دختران فاقد آن هستند.
وی گفت : نخستین و یكی از اصلی ترین خصوصیات بالغ شدن، شكل یافتن و كامل شدن بدن افراد از نظر فیزیكی است كه آمادگی بارداری را در آنها ایجاد می كند.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی گفت: كامل شدن این صفات بلوغ چندین سال طول می كشد تا بدن از نظر اسكلت و استخوان بندی برای زایمان و حاملگی آماده شود.
وی اظهار كرد: در واقع دختر در ازدواج های زودهنگام، زمانی كه لگن شرایط مناسب ندارد و استخوان بندی در همان وضعیت كودكی است وادار به حاملگی می شود.
وی افزود : در عین حال دستگاه ژنیتال آمادگی روابط زناشویی ندارد ضمن آنكه این دختر به دلیل خردسالی نمی تواند با كسی كه ازدواج كرده در زمینه مسائل جنسی و رفتارهای پر خطر گفت و گو كند و در پی آن خطر ابتلا به بارداری های بی برنامه و ناخواسته و پرخطر و بیماری های مقاربتی و ایدز افزایش می یابد.
وی با بیان اینكه معمولا خانواده ها هم درهمان سال اول ازدواج این دختران 14، 15 ساله و حتی كمتر تاكید و اصرار بر حاملگی دارند، افزود: یك سوم این دختران كه ازدواج زودرس دارند در سال اول حامله می شوند آن هم در شرایطی كه از نظر ساختار بدنی خوب رشد نكرده اند، حال در این شرایط جنین هم با او در رشد و استفاده از املاح و مواد غذایی شریك می شود.
وی اظهار كرد: امروز اگر می بینیم اكثر زنان میانسال ما دچار مشكلات جسمی هستند، ناشی از این نوع بارداری های زودهنگام است چرا كه زیربنای سلامت زنان در سال های میانسالی و به بعد را رفتارهای دوران كودكی و نوجوانی شان شكل می دهد.
وی ادامه داد: یك سوم این دختران با خطرپذیری بالا زایمان كرده دوباره سال بعد حامله می شوند كه این، خطری بزرگتر است و درصورت حاملگی نوجوانان احتمال زایمان زودرس و یا مرگ جنین در درون رحم وجود دارد.
این پزشك زنان تصریح كرد: وقتی از نظر شرعی ما در برابر هر آسیبی به بدن خود، حتی زخمی شدن انگشت ، مسئول هستیم، چگونه این عوارض را بر او تحمیل می كنیم و چه كسی مصلحت را تعیین می كند؟
دكتر شمشیری اظهار كرد: كانال زناشویی این دختران دچار زخم های فراوان می شود، حاملگی این دختران پرخطر و درصد سقط زیاد و احتمال مرگ مادر و مشكل نوزاد وجود دارد ضمن آنكه نسل بعدی متولد از این زنان هم بیمار خواهند بود كه همه از جمله خطرات و عوارض این نوع ازدواج ها است.
وی گفت: آنان رابطه زناشویی اجباری دارند و بسیاری از آنان پروسه باروری را به هیچ وجه نمی توانند تحمل كنند ضمن آنكه به خدمات بهداشتی و درمانی مناسب هم دسترسی ندارند و اجازه مراجعه به پزشك هم معمولا از سوی خانواده به آنان داده نمی شود.
وی تصریح كرد: این نوع ازدواج ها و تحمیل این شرایط به دختران كم سن و سال و قرار دادن آنان در معرض این آسیب ها معضلی جدی است زیرا در طولانی مدت عوارض بسیاری برای آنان از جمله بی اختیاری ادرار و مدفوع، شل شدگی رحم و پارگی اندام های داخلی جنسی و مانند آن درپی دارد.
وی با بیان اینكه از نظر روحی، روانی هم این دختران دچار عدم تطابق هستند، افزود: فشار اجتماعی و روانی كه به آنها وارد می شود تا در عین كودكی، نقش همسر و مادر را بازی كنند بر ناسالمی آنان دامن می زند.
وی گفت: در واقع هم سلامت، تحصیلات و آینده را از آنان می دزدند و هم هیچ آموزشی در زمینه مهارت های زندگی به آنان داده نشده است.
دكتر شمشیری افزود: وقت مناسب ازدواج نیازمند تكمیل بلوغ جسمی است تا 25 سالگی رشد استخوانی دختران ادامه دارد اگر این دختر از نظر جسمی تكامل لازم را یافته و تمام منابع بدنی وی تامین شود او در طولانی مدت یك انسان موثر خواهد بود به پزشك مراجعه نمی كند، بیمار نمی شود و باری بر خود، خانواده و جامعه تحمیل نمی كند.

*افزایش طلاق در ازدواج كودكان
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: در كنارهمه این مسائل امروز با مسائل جدیدی نظیر 'كودكان بیوه' و 'كودكان مطلقه' مواجهیم كه آمار آن هم رو به رشد است.
احمدنیا گفت: دخترانی كه در خردسالی ازدواج می‌كنند، به دلیل این كه معمولا ازدواجی با معیارهای مناسب هم در موردشان رخ نداده است، بیشتر احتمال می‌رود در سنین پایین هم طلاق بگیرند یا دچار شرایط بیوه شدن باشند.
آنان به دلیل نرسیدن به بلوغ اجتماعی، چیزی از زندگی مشترك و همسرداری و فرزندآوری نمی دانند و بعد از ازدواج هم عمده آنها از ادامه تحصیل و پیگیری علایق خود باز می مانند.
معاون پیشگیری بهزیستی خراسان رضوی كه خود روانشناس هم هست می گوید: كسانی كه بیشتر به حوزه زوج درمانی مراجعه می كنند عموما كسانی اند كه ازدواج هایی در سنین پایین تر داشته و ازدواج شان آگاهانه نبوده است.
مسعود هنربخش با اشاره به بیان مقام معظم رهبری كه ازدواج ها باید آگاهانه و به هنگام باشد، گفت: ازدواج كودكان خود آسیب و تروما است كه می تواند تبعات زیادی داشته و اختلال ایجاد كند كه اختلالات روانی، اضطراب و استرس، وسواس و خودكشی از جمله آنهاست.
وی گفت: ازدواج زودهنگام، طلاق زودهنگام را هم در پی دارد، و امروز كار به جایی رسیده كه دیگر از مراجعان نمی پرسم چند سال، بلكه سوال آن است چند ماه از ازدواجتان می گذرد؟
وی اظهار كرد: وقتی ما ابزارهای لازم برای زندگی را به فرزندان خود منتقل نكرده و آنان به سن پختگی برای ازدواج نمی رسند باید منتظر باشیم سریعتر هم آسیب ببینند.
وی ادامه داد: وقتی یك زن در سنین پایین باردار می شود، از نظر جسمی آسیب می بیند و از نظر روانی هم واقعا چیزی ندارد كه به بچه بدهد در این شرایط چگونه توقع داریم خانواده سالمی داشته باشیم؟
وی افزود: امروز تبعات و پیامدهای ازدواج زودهنگام دامنگیر بهزیستی است و فرزندان معلول و مشكل دار و نیز دچار آسیب های اجتماعی و روانی عموما معلول این ازدواج هاست .

* توانمندی مردم و ارتقای فرهنگی، راهكاری برای كاهش این پدیده و آسیب های آن
معاون بهزیستی خراسان رضوی با بیان اینكه بخشی از این شرایط به دلیل فقر فرهنگی و دانشی افراد و خانواده هاست گفت: باید در زمینه آگاه سازی خانواده ها و مردم و كاهش این پدیده و تبعات آن وارد عمل شده و بیش از همه از ظرفیت تشكل های مردمی فعال بهره بگیریم.
هنربخش عنوان كرد: باید افراد بومی و محلی را در مناطق مختلف توانمند ساخت تا آموزش های مربوطه را به مردم بدهند.
وی افزود: از سویی باید آسیب دیدگان این ازدواج ها را در قالب تشكلی منسجم درآورده و در این حوزه، چون برخی از تشكل هایی كه در حوزه مواد مخدر عملكرد موثری داشته اند، وارد عرصه كنیم .

* تقویت حمایت های اجتماعی و غربالگری نوجوانان از نظر بهداشت و سلامت
یك پزشك متخصص زنان هم گفت: انسان یك موجود فیزیكی، روانی و اجتماعی است و باید برای این شرایط آماده شود.
دكتر شمشیری اظهار كرد: از نظر پزشكی باید غربالگری بیماریها در نوجوانان و واكسیناسیون آن ها گسترش یابد و انجام واكسن زگیل تناسلی كه آمار آن هم زیاد است در جامعه شروع شود و برای افرادی كه ازدواج می كنند و معاینات دوره ای انجام گیرد.
وی افزایش مهارت ها و اطلاعات علمی و جنسی افراد را ضروری خواند و گفت: تقویت حمایت های اجتماعی، ادامه تحصیل و فعال كردن گروه های اجتماعی مختلفی كه می توانند از این همسران كوچك و كودك حمایت كنند، اهمیت زیادی دارد.
وی با بیان اینكه 'استمطاع' كه در مباحث زناشویی از نظر دینی به كار برده می شود به مفهوم بهره برداری است و امروز برای اصلاح این شرایط باید این كلمات نیز اصلاح شود زیرا این زن یا دختر یك انسان است و ما چه حقی برای بهره برداری داریم؟
وی اظهار كرد: امروز باید از علم در تقویت مباحث شرعی استفاده شده و به روز شود، مباحثی كه در كنار سایر هنجارها منجر به آن شده تا 17 درصد دختران زیر 18 سال ما ازدواج كرده باشند و تا آخر عمر معلولیت های جسمی، روانی و اجتماعی را با خود همراه داشته باشند.
یك وكیل دادگستری هم گفت: این ازدواج ها باعث تداوم بی پایان حركت چرخۀ خشونت و تولید فقر و تهیدستی و آسیبهای اجتماعی می شود و دستاوردهای توسعه و پایداری آن را به مخاطره می افكند .
مرضیه محبی افزود: اگر قرار است به توسعه پایدار بیندیشیم، باید برای توقف ازدواج كودكان به طور جدی اقدام كنیم اما اصلاح قانون تنها راه نیست چنانكه در گذشته، جامعه در مقابل قانون حمایت خانواده سال 1353 كه سن ازدواج برای دختران را 18 سال مقرر كرده بود، موضع گیری كرده و آن را نپذیرفت .
وی عنوان كرد: امروز علاوه بر اصلاح قانون، باید بستر اجتماعی لازم برای مقابله با این پدیده را فراهم كرد، برخی اقداماتی كه در این زمینه باید صورت بگیرد شامل تصویب مقررات برای حمایت اجتماعی از كودكان ، پایش تحصیل اجباری دختران و فراهم آوردن امكانات آن برای خانواده های تهیدست است.
وی ادامه داد: امن كردن فضاهای شهری و حذف موانع امنیتی كه خانواده ها را ناچار به پذیرش ازدواج دختران خردسال می كند، فرهنگ سازی و آموزش خانواده ها، جلب نظر و رای مراجع مذهبی و ضرورت اجتناب ناپذیر مداخله آنان برای حل این معضل، سیاست گذاری اجتماعی برای دستیابی به عدالت جنسیتی و تغییر و اصلاح فرهنگ مبتنی بر جنسیت از جمله این مباحث است.
وی افزود: در این میان، مشاركت جامعۀ مدنی و سازمان های مردم نهاد ضروری است و جز با تلاش بی وقفۀ همۀ عناصر اجتماعی درگیر، پرداختن به این معضل اجتماعی، ممكن و میسر نیست .
استاد دانشگاه علامه طباطبایی هم معتقد است: مقابله با این پدیده امروز نیازمند مبارزه با فقر اعم از فقر مادی و فرهنگی است و ابزار این امر هم آموزش و ارتقای آگاهی خانواده و والدین نسبت به مسئولیت شان در قبال فرزندان است.
شیرین احمد نیا افزود: هدف باید توانمندسازی كودكان و نوجوانان و رسیدن به مرحله ای باشد كه مسئولیت انتخاب همسر در كنار هدایت و راهنمایی خانواده، برعهده خودشان باشد و بلوغ لازم روانی اجتماعی و اختیار عمل داشته باشند.
وی اصلاح برخی قوانین و نیز اصلاح رویه های فرهنگی همسرگزینی، به گونه ای كه منافع فرد و نه صرفا گروه و خانواده را تامین كند، از دیگر این ضرورت ها خواند.
وی ادامه داد: توجه به ضرورت رسیدن فرد اعم از دختر و پسر به بلوغ جسمانی و روانی بویژه سلامت اجتماعی كه در روابط زناشویی بسیار اهمیت دارد از دیگر مباحث مهم است كه افراد بدانند در چهارچوب زندگی زناشویی متقابل چه وظایف و حقوقی دارند.
وی عنوان كرد: در چهارچوب فرآیند ازدواج و فرزندآوری و فرزندپروری افراد باید به حقوق خود و خانواده آگاه شوند.
وی گفت: امروز ازدواج كودكان و در مرحله بعد حاملگی آنان دو موضوعی است كه سلامت آنها بویژه دختران را تحت تاثیر قرار می دهد و به تبع آن سقط جنین های غیرعمدی و عمدی، مرگ و میر مادران كه الان هم قابل توجه است خود معضلی مهم است.
یك مردم شناس و پژوهشگر اجتماعی هم به عنوان راهكار، اقدام سریع دستگهای دولتی از قبیل بهزیستی برای حمایت از این آسیب دیده ها، آموزش و پرورش برای ورود به حوزه آموزش دانش آموزان و بویژه والدین را ضروری دانست.
كامیل احمدی افزود: قوه قضاییه برای اصلاح قوانین موجود و حمایت دولتمردان و مسئولان نظام برای بالا بردن سن ازدواج در این موارد و همكاری رهبران محلی برای ترویج در روستاها و سازمانهای مردم نهاد در ارتباط مستقیم با مردم و مهمتر از همه بهره گیری و بومی سازی تجربیات جهانی و شروع طرحی ملی برای بستر سازی فرهنگی هم برخی دیگر از اقدامات لازم در این حوزه است.
در واقع امروز كار فرهنگی، توسعه حمایت های اجتماعی و فرهنگی در مناطقی كه پدیده ازدواج زودهنگام رواج و شیوع دارد، آموزش های بهداشتی و علمی و مهارت زندگی به نوجوانان و جوانان و اصلاح رویه های قانونی از جمله ضرورت ها در این حوزه است.
خبرنگار: فاطمه یوسفی ** انتشار دهنده: علی اصغر ایزدی
1906/5132