نگاهی به طرح تامین آب دومین كلانشهر كشور از كوههای هزارمسجد

تداوم 17 ساله پدیده خشكسالی در خراسان رضوی، وضعیت بحرانی دشت مشهد، افت یك متری سطح آبهای زیرزمینی در این استان و افزایش سالانه نیاز آبی چالشهای پیش روی مسئولان در تامین آب دومین كلانشهر مذهبی جهان به شمار می روند.
نیاز آبی كنونی كلانشهر مشهد 260 میلیون مترمكعب در سال است كه از 420 حلقه چاه و سدهای دوستی، طرق، كارده، ارداك، قناتهای امامیه، قاسم آباد و چشمه اندرخ تامین می شود.
سد دوستی مشترك بین ایران و تركمنستان كه اوایل دهه 1380 بهره برداری شد در ابتدا حدود 70 درصد نیاز آبی شهر مشهد را تامین می كرد اما بخاطر خشكسالی و محدودیتهای آب بالادست سهم آن در تامین آب مشهد طی سالهای گذشته رو به كاهش رفته و اكنون كمتر از 40 درصدی در تامین آب این كلانشهر سهم دارد.
انتقال آب از ارتفاعات هزارمسجد در شمال خراسان رضوی به عنوان یكی از راههای كمك به تامین آب مشهد در سالهای اخیر مورد توجه جدی مسئولان قرار گرفته اما با مخالفتهایی همراه است.
ظرف هفته های اخیر پویشی در مخالفت با انتقال آب از هزارمسجد شكل گرفته كه شعار آن این است 'ما را در پیشگیری از بروز یك فاجعۀ اجتماعی و زیست محیطی در منطقۀ هزار مسجد یاری كنید'.

* ایران طی 100 سال از منابع آبی هزارمسجد بهره نبرده است
معاون طرح و توسعه شركت آب منطقه ای خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: طرح بهره برداری بهینه از منابع آبهای هزارمسجد از برنامه هایی است كه جهت ساماندهی آبهای مرزی رها شده در رودخانه های اطراف در شمال این استان اجرا خواهد شد.
علیرضا طاهری افزود: كوههای هزارمسجد ادامه رشته كوه البرز شرقی است در قسمت شمال آن شهرهای كلات و درگز و روستاهای اطراف قرار دارند. در طرف دیگر آن رودخانه هایی است كه از چشمه های منطقه و سیلاب بارندگی پر آب شده و از طریق شیب كوهها پایین آمده و به كشور همجوار تركمنستان وارد می شود.
وی بر لزوم پایبندی به معاهدات و پروتكلهای حوزه های آبی تاكید و بیان كرد: بخشی از آب این رودخانه ها متعلق به ایران است اما ظرف 100 سال گذشته سهم كمی از آن مورد استفاده كشورمان قرار گرفته است.
معاون شركت آب منطقه ای خراسان رضوی این رودخانه ها را شامل درونگر، شوركال، زنگلانلو، تیرگان، لائین، ایده لیگ، كلات، قره تیكان، چهچهه و چهل كمان برشمرد كه بخشی از آب آنها ناشی از چشمه سارها و بخشی ناشی از سیلاب و ذوب برف است.
وی ادامه داد: بهره برداری بهینه از منابع آبی هزارمسجد شامل 11 طرح است. انتقال آب از كلات به مشهد یكی از این طرحها به شمار می رود.
طاهری گفت: طرح بهره برداری بهینه منابع آبی هزار مسجد شامل زیر پروژه هایی نظیر سد خاكی لطف آباد، سد تیرگان، سد خاكی كلات، خط انتقال و تصفیه خانه آب شرب درگز، بند انحرافی رودخانه درونگر و آب بندانهای ایدلیك و لائین است.

* ساماندهی 70 میلیون مترمكعب آب رها شده در رودخانه ها
معاون طرح و توسعه شركت آب منطقه ای خراسان رضوی در ادامه گفت: اجرای طرح بهره برداری بهینه منابع آبی هزار مسجد در مجموع 70 میلیون مترمكعب آب رها شده را ساماندهی می كند كه 36 میلیون مترمكعب آن برای مشهد و بقیه در مناطق درگز، كلات و روستاهای اطراف مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
وی افزود: در قالب مطالعات سه ساله مسائل زیست محیطی و كشاورزی اجرای این طرح با حضور مسئولان شهرستانهای كلات و درگز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. این طرح فواید مختلفی را برای منطقه بدنبال دارد كه تامین كمبود آب تابستانه كشاورزی از آن جمله است.
طاهری ادامه داد: مردم بدانند ما فقط مسئول تامین آب شهر مشهد نیستم بلكه مسئول آب كل استان خراسان رضوی هستیم لذا تامین آب شرب و صنعت منطقه كلات و درگز نیز بر عهده ما است.

* كاهش 30 درصدی سهم آب سد دوستی
معاون شركت آب منطقه ای خراسان رضوی گفت: برای تامین آب كلانشهر مشهد كه همواره دغدغه وزارت نیرو بوده راهكارهای مختلفی دنبال شده است. با توجه به وضعیت بحرانی دشت مشهد اكنون وقت آن است كه از جای دیگر آب به مشهد انتقال یابد.
وی افزود: هم اكنون 55 درصد آب مشهد از طریق چاهها و بقیه از سدهای دوستی، طرق، ارداك و كارده تامین می شود.
طاهری طول خط انتقال آب از كوههای هزارمسجد را به مشهد 147 كیلومتر ذكر و بیان كرد: موافقتهای اجرای طرح صورت گرفته و منتظر ردیف بودجه برای اجرا هستیم كه در صورت تخصیص اعتبارات لازم این طرح طی سه سال عملیاتی خواهد شد.
وی كل هزینه اجرای طرح را 16 هزار میلیارد ریال عنوان كرد كه بیش از 10 هزار میلیارد ریال از هزینه پیش بینی شده مربوط به پروژه انتقال آب از هزارمسجد به مشهد است.

* تبعات زیست محیطی انتقال آب از هزار مسجد
یكی از فعالان محیط زیست شهرستان كلات نیز به خبرنگار ایرنا گفت: ادامۀ سیاستهای نادرست و اصرار بر اجرای طرحهای انتقال آب بین حوزه ای به جای مدیریت تقاضا و مصرف از دلایل مخالفت كارشناسان، مردم منطقه و تشكلهای زیست محیطی برای انتقال آب از رودخانه های هزارمسجد به مشهد است.
اسماعیل باقریان افزود: با سرمایه گذاری كافی و كارآمد در طرحهای بازچرخانی و مدیریت پساب در مشهد می توان نیازهای آبی این شهر را تامین كرد و دیگر نیاز به انتقال آب بین حوزه ای نخواهد بود.
وی اجرای طرح انتقال آب را موجب ایجاد نارضایتی در جوامع بومی منطقه عنوان و بیان كرد: هزینه های سرسام آور طرح از جمله تامین برق برای ایستگاههای پمپاژ، عدم قطعیت در برآوردهای میزان آب قابل انتقال، تخریب منطقه حفاظت شده در مسیر انتقال و تخریب گسترده و غیرقابل جبران جنگلهای ارس و زیستگاههای حیات وحش در زمان ساخت كانالها و سازه های پروژه از دیگر دلایل مخالفت با انتقال آب از هزارمسجد است.

* مشكل دولت در تامین هزینه طرح انتقال آب از هزارمسجد
نماینده مردم مشهد و كلات در مجلس شورای اسلامی نیز گفت: طرح انتقال آب كوههای هزارمسجد از طرف وزارت نیرو مطرح شده تا بتواند بخشی از آبهای مازاد منطقه را كه حتی مقداری از آن از مرزهای شمالی كشور خارج می شود به مشهد منتقل تا برای تامین آب شرب مصرف شود.
حجت الاسلام نصرالله پژمانفر افزود: این میزان آب كه حدود 40 میلیون مترمكعب در سال آورد می شود می تواند تنها بخشی از نیازهای شهر مشهد را تامین كند و اجرای آن ممكن است تبعاتی نیز داشته باشد.
وی ادامه داد: مخالف انتقال آب به مشهد ازسایر مناطق نیستیم چنانچه طرحهای دیگری نیز از جمله تامین آب از كشورهای همسایه، انتقال آب دریای عمان و مازندران نیز مطرح شده است.
این نماینده مجلس به بودجه چند هزار میلیارد تومانی طرح اشاره و بیان كرد: با توجه به شرایط كنونی دولت تامین این بودجه امكانپذیر نیست و اجرای طرح با مشكل مواجه می شود.
وی گفت: در حوزه آب نگرانیهای زیادی وجود دارد كه نیازمند برنامه واضح و شفاف است و باید در درازمدت به فكر تامین آب شرب مشهد بود.
تلاشهای خبرنگار ما برای گفت و گو و دریافت نظرات مسئولان شهرستان درگز شامل عبدالله حاتمیان نماینده مردم درگز در مجلس شورای اسلامی و مرتضی حمیدی فرماندار این شهر بی نتیجه ماند.
خراسان رضوی یكی از بحرانی ترین استانهای كشور به لحاظ افت آبهای زیرزمینی است بطوری كه منابع زیرزمینی این استان با كسری مخزن یك میلیارد و 200 میلیون مترمكعبی در سال مواجه است. این در حالی است كه چاهها و منابع زیرزمینی سهم 80 درصدی در تامین آب آشامیدنی استان 6 میلیون و 400 هزار نفری خراسان رضوی دارند.
رشته كوه هزارمسجد كه امتداد آن از شمال غرب به سمت جنوب شرق است منطقه كلات نادری را در دامنه سرسبز شمالی، دشت قره قوم تركمنستان را در كوهپایه شمالی، شهرستان درگز را در شمال غربی و دشت مشهد را در جنوب خود دارد.
هزارمسجد در شمال خراسان مرزی طبیعی است كه دشت هموار مشهد را از صحرای سرد و خشك قراقوم جدا می‌كند. بلندترین نقطه این رشته كوه 'قله هزارمسجد' با ارتفاع 3140 متر در شمال غرب مشهد قرار دارد.
خبرنگاران: مریم انجیدنی و ناصر اسدزاده **انتشار: حسین كریم زاده
3027/3221/1858