نوجوانی؛ دوره تثبیت هویت و خویشتن باوری

نوجوانان و جوانان دلاور این مرزوبوم با آغاز تجاوز همه جانبه رژیم بعث به مرزهای میهن خود، همدل و یكپارچه به مصاف دشمن شتافتند و قهرمانانه به دفاع از كیان وطن پرداختند. محمد حسین فهمیده یكی از هزاران دانش آموز شهید جنگ تحمیلی است كه فداكاری و ایثار این نوجوان 13 ساله در تاریخ رشادت های دفاع مقدس جاودانه ماند. او در هشتم آبان 1359 خورشیدی در راه عشق به وطن و لبیك به دعوت امام خمینی(ره) با بستن نارنجك به كمر، تانك دشمن را منفجر و از پیشروی آنها جلوگیری و الگویی شایسته از شجاعت و ایثار را برای تمام همسالان خود ترسیم كرد.

شهامت و رشادت این نوجوان سبب شد تا بنیانگذار انقلاب اسلامی در پیامی وی را رهبری 13 ساله بنامند و در این ارتباط فرمودند: «رهبر ما آن طفل 13 ساله ای است كه با قلب كوچك خود كه ارزشش از صدها زبان و قلم ما بزرگتر است با نارنجك خود را زیر تانك دشمن انداخت و آن را منهدم نمود و خود نیز شربت شهادت نوشید.» سالروز شهادت محمد حسین فهمیده اسوه دانش آموزان را به عنوان روز نوجوان و بسیج دانش آموزی نامگذاری كرده اند.

نوجوانی به جهت دگرگونی هایی كه از نظر شخصیتی، فیزیكی و احساسی در شخص ایجاد می كند از حساس ترین، برهه های زندگی افراد به شمار می رود و برای در امان ماندن نوجوان از آسیب های مختلف، توجه ویژه ای را طلب می كند تا این قشر سرنوشت ساز با عبور از شور و هیجانی كه خاص این دوره پر اهمیت است به جوانی و كمال انسانی با شاخصه های آن دست یابند. برای دستیابی به این هدف متعالی، وجود نهادی چون «سازمان بسیج دانش آموزی» به منظور استحكام بخشی به باورها و بینش های عمیق و استوار ضروری به نظر می رسید تا با گسترش فرهنگ بسیج و با برنامه های مدون و ایجاد پایگاه های علمی، توانمندی ها و استعدادهای مختلف دانش آموزان را شكوفا كند و آینده سازان این مرزوبوم را برای دفاعی همه جانبه از انقلاب اسلامی آماده سازد. این سازمان نقش مهمی را در تربیت و آماده سازی نوجوانان برای ترویج فرهنگ ایثار، شجاعت و تقویت معنویت و دینداری دارد.

اهمیت بررسی مسایل نوجوان ها و پیامدهای بی توجهی به یكی از حساس ترین برهه های زندگی انسان، ما را بر آن داشت تا دیدگاه «حسن عماری» روانشناس خانواده و نوجوان را در این ارتباط جویا شویم.

**نوجوانی و تفاوت های آن در جوامع مختلف
نوجوانی در ایران، تعریفی متفاوت نسبت به دیگر كشورها دارد. در جامعه ایرانی سن بالاتری برای استقلال طلبی، جستجوی هویت و یافتن پاسخ برای یك زندگی عادی، نسبت به كشورهای پیشرفته تعریف شده است و شروع این پرسشگری ها و خواسته ها در این قشر دیرتر شروع می شود و این مساله مهم ترین تفاوت نوجوانان ایرانی با همسالان خود در دیگر جوامع است.

**پیامدهای منفی طولانی شدن دوره نوجوانی در ایران
در بیشتر كشورهای در حال توسعه 18 یا 19 سالگی سن جدایی نوجوان از خانواده و شروع زندگی مستقل وی به شمار می رود و این مساله به عنوان یكی از اجبارهای اجتماعی وجود دارد اما نوجوان ایرانی به احساس نیاز برای كسب استقلال دیرتر و كمتر دست می یابد؛ پس سرعت گذار از نوجوانی نسبت به دیگر كشورها كمتر است و به طولانی تر شدن دوره نوجوانی می انجامد و بدین ترتیب حل بحران های نوجوانی نیز دیرتر انجام می شود. به همین دلیل ورود به سن اشتغال، باروری، ازدواج و تثبیت موقعیت با تاخیر صورت می گیرد و این امر به جامعه آسیب می رساند.

**هویت های القایی نوجوان و آسیب های آن
نوجوان در نظام تربیتی ایران به جای این كه به هویت اكتسابی نزدیك شود به هویت های القایی ترغیب می شود. خانواده ها در مقایسه نوجوان خود با همسالان وی، او را به هویت های القا شده سوق می دهند كه این نوع هویت در میان نوجوان های ایرانی زیاد است از آن جمله می توان به مساله كنكور اشاره كرد، استرس های ناشی از دانشگاه رفتن در فضای اجتماعی و فرهنگی جامعه، هویت های القا شده را تقویت می كند.

**تاثیر هویت اكتسابی در بلوغ نوجوان
نوجوان باید برای رسیدن به هویت كسب شده، تلاش كند و در معرض پرسش قرار گیرد. این نوع هویت به چالش كشیدن نوجوان است. امروزه نظام های تربیتی دنیا به سمتی می روند تا چالش های نوجوان ها را زیاد كنند و با قرار دادن آنها در معرض پرسش، شرایط و بستر پاسخگویی را فراهم آورند و فرصت كشف را در اختیار آنان قرار دهند. بدین گونه فرد برای تشكیل خانواده، ازدواج، شغل و نقش آفرینی در جامعه آماده تر خواهد شد اما این فرایند در ایران كمی طولانی تر و عقب افتاده تر دنبال می شود.

**نقش حمایت اجتماعی در شكل گیری هویت نوجوان
نظام تربیتی كه نوجوان ها را به كار گیرد، نمی تواند چندان موفق باشد، بلكه باید نوجوان ها را تشویق كرد تا كار تعریف كنند. به جای این كه در نظام های رسمی قرار گیرند باید در نظام های غیر رسمی گروه های فعالی را تشكیل دهند. نظام تربیتی مطلوب آن است كه با حمایت گروه ها، افراد را تشویق كنند تا با توجه به علاقه مندی های خود در فعالیت هایی مثل سازمان های مردم نهاد كه غیر رسمی هستند، فعال شوند. نوجوان در پاسخ به پرسش ها و نیازهای خود این گروه ها را تشكیل می دهد و بنابراین پاسخگویی آنها خلاقانه تر و به واقعیت نزدیك تر خواهد بود.

**شرایط نوجوانان در جامعه در حال گذار برای تحقق توسعه پایدار
چنانچه سازوكار مناسب و هدفمند یا راهبرد دقیق و مشخصی برای پرورش استعدادهای نوجوانان وجود نداشته باشد نمی توان به هدف های تعیین شده برای دستیابی به توسعه پایدار متناسب با بهره مندی از این قشر امیدوار بود. از آنجایی كه آموزش و پرورش رسالت هدایت تحصیلی و اجتماعی دانش آموزان را برعهده دارد با پایان یافتن این برهه، سازمان و نهاد حمایتی مستقلی برای این منظور در نظر گرفته نشده است و بدین ترتیب عرصه بر نوجوانان سخت می شود چرا كه استقلال لازم را به دست نیاورده اند.

**نقش رسانه ها و شبكه های مجازی در بلوغ نوجوانان
بحث رسانه های جمعی و اعتماد در بهره گیری از آنها بسیار مهم است. نوجوان با تاثیرپذیری از نظام ها و شبكه های مجازی كه گاهی خارج از قواعد استاندارد رسمی هستند در برابر چالش های بسیاری قرار می گیرد و اگر برنامه مدون، هدفمند و راهبردی مشخص برای او تعریف نشود آسیب رسان خواهد بود. هرچند تعریف نوجوانی یعنی گم شدن تا پیدا شدن اما این به آن معنا نیست كه نظام های رسمی هم نوجوان را گم كنند. نوجوانان در جستجوی هویت هستند و ثبات فكری ندارند بنابراین هدفمند كردن رفتارهای آنان به عنوان وظیفه رسانه ها و نظام سیاستگذاری محسوب می شود.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: عشرت كراری**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9428**2059**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.