نقش خانواده در كتابخوان شدن كودك/ سهم اندك كتب تالیفی ویژه كودكان

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، كودكان در هنگام تولد به مانند لوح پاكی می مانند كه هرچه در نخستین سال های زندگی بر این لوح نگاشته شود، بر روح و رفتار آنان حك شده و تا آخرین لحظه زندگی همراهشان خواهد بود. بنابراین، داشتن پدر و مادری آگاه و دارای ویژگی های اخلاقی و فرهنگی متعالی، نقش پررنگی در تربیت كودك و هدایت وی به سمت تعالی خواهد داشت. اگر والدین، افرادی متدین، با اخلاق و اهل مطالعه باشند در بیشتر موارد كودكی به جامعه تحویل خواهند داد كه وی نیز اهل مطالعه خواهد بود و معنویات در روح او كفه سنگین تری خواهد داشت.
الگوپذیری كودكان از والدین به ویژه در اموری مانند فرهنگ كتاب و كتابخوانی، مساله ای است كه در سال های اخیر در میان خانواده های ایرانی رنگ باخته است. اكنون این پرسش مطرح است كه خانواده چگونه می تواند فرزندان را به سوی كتابخوانی سوق داده و از كتاب یك ضرورت فرهنگی بسازند؟ در این زمینه «مریم سادات ظهوریان» جامعه شناس و ناشر به پرسش های پژوهشگر ایرنا درباره نقش والدین در هدایت فرزندان و به طور كلی جامعه به سمت كتابخوانی پاسخ داد.
مشروح اظهارات ظهوریان به قرار زیر است:

** كم توجهی و بی توجهی خانواده ها به كتاب
اگرچه مساله كم توجهی و بی توجهی خانواده ها به كتاب، كلیشه ای به نظر می رسد اما واقعیت این است كه سرانه پایین كتابخوانی در ایران به دلیل مشكلات فرهنگی و زیربنایی در این حوزه است. كتابخوانی رفتاری است كه چون یك ژن، قابل انتقال است. مطالعه و كتابخوانی نیز در شرایطی در افراد نهادینه خواهد شد كه از بزرگترها به كوچكترها همچون ویژگی های وارثت انتقال داده شود. كتابخوان شدن كودكان و حركت آنان به این سو، نیازمند این است كه والدین پیش از تولد آنان به این موضوع توجه كرده و كودكان خود از همان سن جنینی با مقوله كتاب و كتابخوانی آشنا سازند.
متاسفانه ما می بینیم كه پیش از تولد نوزاد و پس از تعیین جنسیت وی ، همه وسایل مورد نیاز و ضروری نوزاد توسط والدین خریداری شده جز كتاب. در آنچه به اصطلاح سیسمونی نامیده می شود كتابی به چشم نمی خورد در حالی كه روانشناسان معتقدند از همان دوره جنینی باید برای كودك شعر و قصه خواند و پس از تولد نیز آنان را با كتاب آشنا كرد. كتاب در فرهنگ سیسمونی جایگاهی ندارد. حتی شاید تا چند سال نخست زندگی فرزند وسایل سرگرمی و حتی اسباب بازی هایی برای او تهیه شود اما به طور حتم كتاب جزو این وسایل نیست. این رفتار باعث می شود تا كودك گمان كند كتاب جزو نیازهای اصلی و ضروری وی نخواهد بود. بنابراین نمی توان از كودك انتظار مطالعه داشت.

** گرایش والدین به كتاب، بسترساز فرهنگ كتابخوانی در جامعه
والدینی كه خود گرایش به كتاب و كتابخوانی نداشته باشند، نمی توانند فرزندان و نسلی كتابخوان تربیت كنند. بنابراین، گرایش پدر و مادر به كتابخوانی نقش برجسته ای در فرهنگ سازی كتابخوانی در جامعه خواهد داشت. بنده به عنوان یك ناشر و غرفه دار در نمایشگاه كتاب می بینم كه خانواده ها زمانی كه به نمایشگاه می آیند، اولویت نخست آنان تفریح است. اگرچه در سال های اخیر تا اندازه ای فرهنگ كتاب و كتابخوانی میان پدران و مادران نسل جوان پررنگ تر شده است اما هنوز اصلی ترین هدف خانواده ها و مراجعان نمایشگاه كتاب تفریح و سرگرمی است.
خرید كتاب و آشنایی با تازه های نشر در مرحله بعدی هدف از حضور در نمایشگاه برای بسیاری از مردم است. به عبارتی، آخرین بودجه ای كه در كیف می ماند به كتاب اختصاص می یابد. اگر خانواده ها در سبد خرید خود كتاب را بگنجانند، به طور حتم فرزندان نیز از پدر و مادر الگوبرداری كرده و آنان نیز تلاش می كنند تا بخشی از پول توجیبی ها یا اندوخته های خود را به كتاب اختصاص دهند. كتاب باید به عنوان یك كالای ضروری و اصلی در خانواده ها درنظرگرفته شود. اگر والدین در اوقات فراغت خود در منزل كتاب به دست بگیرند فرزندان نیز از این رفتار الگو گرفته و به كتابخوانی روی خواهند آورد.

** استفاده از جذابیت های بصری و كلامی در جذب كودكان به مطالعه
جدا از دو عامل اثرگذار آگاه سازی والدین و گرایش آنان به كتابخوانی برای تربیت نسل های كتابخوان، جامعه نیز در اهمیت بخشی به كتاب نقش دارد. نبود كتابخانه های مخصوص كودكان با جذابیت های بصری نیز دیگر چالش پیش روی فرهنگ كتابخوانی در جامعه است. حضور كودكان در چنین فضاهایی و گذراندن اوقات فراغت میان كتاب های متعدد، باعث می شود این فرهنگ در وی نهادینه شده و تا سنین بزرگسالی نیز آن را حفظ كند.
از طرفی كودكان بسیار زود نقش می پذیرند، بنابراین برای آموزش آنان باید از راه آن وارد شد. یعنی با ایجاد جذابیت هایی چون گل و گیاه، رنگ، لباس و غیره مفاهیم را به وی منتقل كرد؛ این آموزش خواه در حوزه قرآن خوانی باشد یا موسیقی یا ورزش. بنابراین استفاده از كتاب در آموزش مفاهیم به كودكان در اعتماد بخشی آنان به این منبع عظیم آگاهی و علاقه مندی موثر خواهد بود. كودك در نیازهای بعدی، خود به خود به سراغ كتاب خواهد رفت و نیازی نیست كه ما وی را مجبور به كتابخوانی كنیم.

** تولید محتوای مناسب، عامل گرایش جامعه به كتاب
به عنوان ناشر باید بگویم كه به غیر از نقش خانواده و جامعه، تولید محتوای مناسب در گرایش افراد به ویژه كودكان و نوجوانان به كتاب عامل موثری است. اگرچه در سه چهار سال اخیر تولید محتوا برای كودكان بهبود یافته است اما مشكل اصلی این است كه به ندرت كتاب های تالیف شده داریم. حتی در كتاب هایی كه دارای نام مولف است، كپی كاری از نمونه خارجی صورت گرفته است. عدم رعایت قانون كپی رایت در ایران باعث این شده كه بسیاری از همكاران این حوزه بدون توجه به رشد آگاهی كودكان، نسبت به تولید محتوا كم توجهی كنند.
به دلیل رشد فناوری و آگاه شدن كودكان، باید محتوای كتاب ها متناسب با رشد آگاهی تهیه شود. اگر ما به دنبال آموزش فرهنگ بومی هستیم باید به تولید محتوا و تالیف بومی بپردازیم نه اینكه كتاب ها تنها با تكیه بر ترجمه تهیه شود. تولید محتوای كنونی پاسخگوی نیازهای كودكان، نوجوانان و جوانان نیست.

** لزوم تعامل سازنده میان نهادها برای رشد فرهنگ كتابخوانی
زمانی كه پای مطالعه و فرهنگ كتابخوانی در جامعه به میان آید، وارد عرصه گسترده تری از خانواده می شویم. یعنی فراتر از خانواده ها، نظام آموزش و پرورش، ناشران، رسانه ها و فضای مجازی باید دست به دست هم داده تا فرهنگ مطالعه در جامعه به ویژه میان كودكان نهادینه شود. همه مسئولیت ها را به گردن كودك و والدین نیاندازیم. باید كاری كرد كه مطالعه جزو فاكتورها و مقوله های اصلی در زندگی افراد قرار داده شود. در این مسیر تلاش های موثری در سال های اخیر صورت گرفته كه امیدبخش و اثرگذار بوده است. این نشان می دهد كه ما می توانیم.
آنچه از اظهارات كارشناسان برمی آید این است كه والدینی در رواج فرهنگ كتابخوانی میان فرزندان موثر خواهند بود كه خود افرادی آگاه و اهل مطالعه باشند. در این صورت كودكان نیز با الگوبرداری از والدین به این مقوله علاقه مند و رفته رفته فرهنگ كتابخوانی در جامعه ترویج خواهد شد. ساده ترین و عملی ترین راه برای تربیت نسل های كتابخوان، فرهنگ سازی میان نسل جوان كنونی به ویژه پدران و مادران جوان است. زیرا آنان نسلی كتابخوان تربیت خواهند كرد. به عبارت بهتر تنها تربیت یك نسلِ كتابخوان متضمن تربیت نسل های آینده خواهد بود.

پژوهشم** 9283**1601**خبرنگار: فرشته ذبیحیان** انتشار: شهناز حسنی
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.