هفته دوم نوامبر (هفته سوم آبان) با دو مناسبت جهاني با موضوع علم و ضرورت ترويج آن گره خورده است.
نخست، روز جهاني علم در خدمت صلح و توسعه /World Science Day for Peace and Development كه هر ساله 10 نوامبر (19 آبان) گرامي داشته مي شود. اين روز اولين بار سال 2002 و به همت سازمان علمي و فرهنگي ملل متحد (يونسكو) برگزار شد و بر اهميت نقش علم در جامعه تاكيد دارد و نياز براي تعامل با جامعه و مردم در مورد موضوعات علمي روزمره را برمي شمرد.
مناسبت ديگر اين هفته كه كمرنگ تر به آن پرداخته مي شود، هفته جهاني علم و صلح/ international week of peace and science است كه اولين بار در سال 1986 به عنوان بخشي از مراسم سال جهاني صلح در برنامه ها گنجانده شد و مجمع عمومي سازمان ملل متحد مصوبه 46/31 را در دسامبر 1988 تصويب كرد، به موجب آن هفته جهاني علم و صلح در هفته اي برگزار مي شود كه 11 نوامبر (19 يا 20 آبان) يكي از روزهاي آن است و امسال اين هفته از 9 تا 14 نوامبر (19 تا 24 آبان) تعيين شده است.
اما يكي از مهم ترين موضوعات مرتبط با هر دو مناسبت، به ترويج علم و ضرورت اشاعه موضوعات و نگرش علمي در ميان مردم جامعه برمي گردد كه رسانه نقش مهمي در اين زمينه دارد. در اين ميان، دشواري هايي پيش روي ماموريت رسانه ها در بازنمايي و طرح موضوعات علمي وجود دارد.
***سياست زدگي جامعه و رسانه؛ اولين مانع پرداختن به موضوعات علمي
سردبير ماهنامه نجوم و سردبير گروه دانش روزنامه جام جم معتقد است: رسانه ها طي دهه هاي اخير موجب سياست زدگي جامعه و تغيير ذايقه مخاطب شده اند و اكنون ديگر خوانندگان علاقه اي به موضوعات علمي ندارند.
كاظم كوكرم با نادرست دانستن رويكرد بسياري از رسانه ها نسبت به انتخاب تيتر و عكس يك با توجه صرف به مسائل سياسي، روز چهارشنبه به خبرنگار علمي ايرنا گفت: دنياي علم و اتفاقات و پيشرفت هاي جذاب آن جاي كار فراوان دارد و مي تواند در روزنامه ها مطرح شود. اما روزنامه نگارهاي علمي محدودي داريم كه بتوانند موضوعات پيچيده و اكتشافات علمي را واكاوي كرده و با زبان ساده و در عين حال دقيق و وفادار به مفهوم علم بيان كنند.
وي افزود: بيشتر روزنامه ها به انعكاس نظر چهرههاي سياسي مي پردازند زيرا احساس مي كنند مخاطب بيشتر از آن استقبال خواهد كرد، يا منافع روزنامه بيشتر تأمين خواهد شد، در حالي كه تكرر انتشار اين نوع اخبار به ارائه غذاي سريع آماده اي شبيه است كه مصرف بلندمدت آن ذايقه و سليقه مخاطب را به شكل بدي تغيير و سليقه و انتظار او از كاركرد رسانه را تنزل ميدهد.
اين روزنامه نگار حوزه علم معتقد است: با وجود فعاليت شبكه هاي اجتماعي، مردم همچنان دنبال شنيدن خبرهاي تازه هستند، ولي دوست دارند فراتر از آنچه در شبكههاي اجتماعي ميخوانند، زواياي پنهان و گزارش هاي تفصيلي و تفسير خبرها را در نشريات بخوانند. دقيقا مواردي كه در شبكه هاي اجتماعي مجالي براي پرداختن به آن نيست؛ اما مي بينيم روزنامه ها بيشتر همان خبرهاي منتشر شده در شبكه هاي اجتماعي را روز بعد منتشر مي كنند و كمتر خبري از تفسير و تحليل و ارائه آمارها و نمودارهاي دقيق و تأملبرانگيز است.
***كمبود روزنامه نگاران مسلط و دستمزد كم؛ مانعي فراتر از قد رسانه ها
افزون بر اين، كمبود روزنامه نگار مسلط به موضوعات علمي مانع بزرگي است، اين در حالي است كه به باور مدير مركز آموزش و پژوهش مؤسسه همشهري، نظام فعلي دانشگاهي ما نمي تواند پاسخگوي نيازهاي روزنامه نگاري حرفه اي در حوزه هاي مختلف علمي باشد؛ از اين رو نيازمند برنامه ريزي هاي آموزشي در اين زمينه هستيم.
حسن نمكدوست تهراني مي گويد: دانش آموخته هاي رشته علوم ارتباطات در دانشگاه ها مهارت و تخصص كافي براي روزنامه نگاري علمي ندارند؛ اين افراد در مورد اصول كلي خبر اطلاعاتي دارند اما به عنوان مثال نمي توانند يك نشست تخصصي علمي را پوشش دهند.
بر همين اساس، وي پيشنهاد مي دهد: بايد دوره هاي كارشناسي ارشد روزنامه نگاري حرفه اي طراحي شود تا علاقمندان به روزنامه نگاري كه در مقطع كارداني رشته هاي علوم (طبيعي) تحصيل كرده اند، در دوره كارشناسي ارشد، روزنامه نگاري بخوانند و در اين زمينه مهارت كسب كنند.
استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي نيز در مورد ترويج علم و نقش رسانه ها در اين زمينه به خبرنگار علمي ايرنا گفت: ترويج علم يك منظومه است و نبود توازن در كار رسانه اي، ترويج علم را مختل مي كند؛ به اين ترتيب نيازمند نوعي آموزش حرفه اي و روزنامه نگاري حرفه اي معطوف به علم هستيم.
هادي خانيكي افزود: روزنامه نگاران علم از طرفي كساني هستند كه مقوله هاي خاص علمي را مي فهمند و از طرف ديگر نگرش علمي دارند و براي نمونه اگر روزنامه نگاري به آسيب هاي احتماعي مي پردازد و نگرش علمي دارد؛ به سمت نوعي روزنامه نگاري راه حل گرا و تحقيقي مي رود تا اينكه اسير جنجال ها و روزنامه نگاري زرد شود.
وي ادامه داد: در اين سطح دو نوع كمبود داريم؛ كمبود روزنامه نگاران متخصص كه به حوزه علم بپردازند و كمبود نگرش علمي در ميان همه روزنامه نگاران حرفه اي.
كوكرم نيز دستمزد ناچيز خبرنگاران علمي را از دلايل استقبال نشدن از اين حوزه در رسانه ها مي داند و مي گويد: به دليل شرايط موجود، نيروي متخصص كم داريم و به همان تعداد محدود هم نمي توانيم حقوق مناسب بدهيم، بنابراين تعدادي از آنها به مرور به مشاغل ديگر مي روند و افرادي كه مي مانند گاهي آنقدر با خلق و خوي دنياي كارمندي عجين مي شوند كه به تدريج اثرگذاري خود را به عنوان يك روزنامهنگار هوشيار از دست ميدهند.
***رسيدن به يك زبان ساده براي موضوعات علمي
در صورتي كه رسانه ها به سوي بازنمايي علم رو آورند و خبرنگاراني هم باشند كه رنج خبررساني و گزارش نويسي در حوزه هاي علمي را بدون چشمداشت و دستمزد كافي بپذيرند؛ يقينا يكي از معضلات در مرحله بعد، رسيدن به زباني است كه مخاطب با آن به آساني ارتباط برقرار كند.
هادي خانيكي معتقد است: اين موضوع كه هر كس پيچيده حرف بزند تا عموم متوجه نشوند، موفقتر است تجربه ناموفقي است؛ برجسته ترين دانشمندان امروز جهان كساني هستند كه وارد شبكه هاي خبري و كانال ها شدند و خود به سوالات مخاطبان پاسخ مي دهند و مثلا يكي از تجربه هاي موفق برايان مك گيل در اين زمينه با برنامه فلسفه براي همه بود.
وي با تاكيد بر اينكه فناوريهاي جديد اجازه نداده كسي در آكادميها محبوس بماند، افزود: اين نوع داد و ستد و تعامل عمومي باعث شده در ميان انواع و اقسام مخاطرات روزنامهنگاري مانند روزنامهنگاري زرد، نوعي ژورناليست علمي مطرح شود، ضمن آن كه سادگي و جذابيت و ظرفيتي كه در رسانه نهفته است، در كنار علم قرار ميگيرد.
دبير تحريريه ماهنامه ساروس در مورد فعاليت هاي اين ماهنامه نيز مي گويد: ماهنامه به صورت الكترونيكي و با زبان ساده و رايگان در اختيار علاقمندان قرار مي گيرد.
طليعه محمدي در مورد دشواري هاي آگاهي رساني در موضوعات علمي براي مردم عادي توضيح داد: گروه ساروس فعاليت هاي ترويج علم ديگري هم مانند گراميداشت روز نجوم دارد كه در اين روزها ميان مردم مي رويم و موضوعات جالب نجوم را به زبان ساده توضيح مي دهيم به همين دليل دارد.
عضو شوراي مركزي گروه ترويج علم ساروس افزود: بيان موضوعات علمي براي عموم دشوار است ولي با توجه به اينكه در زمينه ترويج علم فعاليت هاي زيادي داشته ايم؛ توانسته ايم با ارتباطات حضور مطالب مجله را به زبان مردم نزديك كنيم. به طور كلي موضوعات خيلي تخصصي را در مجله نمي آوريم و تا جايي كه بتوانيم با زبان ساده بيان مي كنيم.
***ضرورت تشكيل نهاد صنفي روزنامه نگاران علمي و آموزش هاي مستمر
در حاليكه چندي پيش خبر تاسيس كرسي ارتباطات علم و فناوري با موافقت و مشاركت يونسكو، براي نخستين بار در دانشكده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي منتشر شد و حتي رييس دفتر مطالعات و برنامهريزي رسانه ها نيز همزمان با برگزاري نمايشگاه مطبوعات آن را تاييد كرد؛ به نطر مي رسد تا اجرايي شدن كامل اين امر و پذيرش دانشجو و ورود دانش آموخته هاي اين رشته به جامعه بايد براي بازنمايي بهتر و بيشتر علم در رسانه ها چاره اي انديشيد.
نمكدوست تهراني معتقد است: نبود تشكل صنفي براي روزنامهنگاران علمي يكي از مشكلات است و اگر فردي در اين زمينه كار مي كند، بر اساس علايق و تجربيات شخصي خود به اين نوع فعاليت پرداخته است.
بنابراين تسهيم تجربيات مي تواند مرحله مهمي در افزايش اطلاعات و ارتقاي سطح كاري خبرنگاران علمي باشد؛ ضمن اينكه نهادهاي دولتي و مردم نهاد مرتبط از همين مسير مي توانند آموزش هاي لازم را به خبرنگاران علمي علاقمند ارائه كنند.
گام ديگري كه به ذهن مي رسد حمايت بيشتر نهادهاي متولي مانند معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري، معاون پژوهشي و فناوري وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، موزه علوم و فناوري و ...از خبرنگاران حوزه هاي علمي و راه اندازي رسانه هاي عمومي نوشتاري علمي است كه با زبان ساده و جذاب اين موضوعات را براي مردم بيان كنند.
علمي**9157
منصوره شوشتري**انتشار: محتشمي پور
براي اطلاع از اخبار متنوع علمي و فناوري، با كانال علمي ايرنا در تلگرام همراه شويد:
irnaelm@
https://telegram.me
تهران- ايرنا- در شرايط عادي، توجه به موضوعات علمي در رسانه هاي عمومي كشور به دلايل مختلف كمرنگ است، وضعيتي كه تشكيل يك صنف براي روزنامه نگاران علمي، آموزش هاي مستمر و روان سازي زبان عمومي انتقال علم از جمله راهكارهاي پيشنهادي كارشناسان براي رفع آن است.