گسترش سنت های راستین اسلام با تدبیر مدبرانه امام حسن(ع)

جهان اسلام پس از رحلت پیامبر اكرم(ص) آبستن حوادث مختلفی شد و در این میان مسوولیت خطیر و الهی تبلیغ احكام دین بر عهده امامان معصوم(ع) قرار گرفت. امام حسن(ع) به عنوان دومین امام شیعیان پس از شهادت امیرمومنان(ع) به تبلیغ اسلام و آموزه های پیامبر اكرم(ص) پرداخت كه در این مسیر مسلمانان بسیاری وفاداری خود را به ایشان نشان دادند و با آن والامقام بیعت كردند.

معاویه در این میان حاكم شام بود و با ریاكاری می كوشید تا زمام حكومت اسلامی را در دست بگیرد و به همین دلیل توطئه های بسیاری علیه امام حسن مجتبی(ع) انجام می داد تا جایی كه ایشان تنها راه حفظ دین اسلام را پذیرش پیمان صلح معاویه و جلوگیری از جنگ دانست. نپذیرفتن این صلح نامه، از میان رفتن تعداد اندك مسلمانان راستین را در پی داشت و با این اندیشه كه ممكن است اسلام در خطر قرار بگیرد، امام حسن(ع) این صلح نامه را قبول كرد.

دومین امام شیعیان(ع) در سال های امامت خویش با وجود سخت گیری های دستگاه حكومت به هدایت و راهنمایی مردم پرداخت و همواره با مبارزه های پنهانی با خلفای بنی امیه در راه دفاع از حقانیت و گسترش اسلام تلاش كرد. این امام همام با شكیبایی و برخورداری از ویژگی های بخشش و تقوا در دل های مردم آن روزگار جای گرفت و كریم اهل بیت(ع) نامیده شد.

سرانجام معاویه كه تاب روشنگری های امام حسن مجتبی(ع) را نداشت، ایشان را در 28 صفر 50 هجری با تحریك جعده همسر امام(ع) مسموم كرد و به شهادت رساند و پیكر مطهر آن امام والامقام در قبرستان بقیع به خاك سپرده شد.

«علیرضا كاوند بروجردی» عضو هیات علمی و معاون دانشجویی دانشگاه علوم و معارف قرآن كریم و پژوهشگر امور دینی، شرایط سیاسی- اجتماعی، روزگار امام حسن مجتبی(ع) را بحرانی دانست و پذیرش صلح نامه را نشان از درایت ایشان عنوان كرد. در ادامه دیدگاه های وی را در این باره می خوانیم.

** انتقال مركز حكومت اسلامی از مدینه به كوفه
امام علی(ع) با توجه به حوادث مختلفی كه در مكه، مدینه و شام به وجود آمد، تصمیم گرفت تا به كوفه مهاجرت كند زیرا گستره جغرافیایی حكومت از شام تا یمن و از مصر تا حجاز و بخشی از ایران و عراق را در بر می گرفت. مجاهدت های مردم سبب شد امیر مومنان(ع) تصمیم بگیرد تا كوفه را به عنوان مركز حكومت در برابر قدرشناسی مردم انتخاب كند. دومین علت انتخاب این شهر نظارت بر معاویه و كارهای او به شمار می رفت زیرا مسیر كوفه تا شام بسیار كوتاه بود و اینگونه ایشان می خواست معاویه را كنترل كند. به دنبال این موضوع امام حسن(ع) هم در كوفه مستقر شد و پس از شهادت حضرت علی(ع) در 40 هجری، ولایت را بر عهده گرفت و بخش كوتاهی از زندگی خود را در كوفه و سپس در مدینه گذارند. پرورش نیروهای كارآمد، نشر فرهنگ اصیل اسلام، مبارزه با بدعت های معاویه، رسیدگی به نیازمندان و حمایت های سیاسی از اسیران آزاد شده از جمله اهدافی بود كه این امام همام در هجرت خود به مدینه داشت.

** مروری بر اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر امامت امام مجتبی(ع)
با آغاز امامت امام حسن(ع) مشكل ها و اختلاف های بسیاری میان مردم و زمامداران به وجود آمد. پس از جنگ های صفین، جمل و ناكثین و حضور پررنگ دومین امام شیعیان در آن؛ معاویه از هیچ توطئه ای علیه ایشان فروگذاری نكرد و برای سركوب امام(ع) نیرنگ و حیله های فراوانی به كار برد. معاویه در مدت 20 سال حكومت خود بر خلاف اعمال اسلام رفتار می كرد و احكام آن را بر پایه سلیقه شخصی خویش به كار می برد. او هیچگاه به موارد صلح نامه، قرآن و سنت پیامبر(ص) توجه نكرد و همچنین یزید فرزندش را جانشین خود معرفی كرد. چهره حقیقی بنی امیه در زمان امام حسن(ع) برای مردم بر ملا نشده بود اما با قیام امام حسین(ع) چهره پلید وی بر همگان آشكار شد.

** فقدان روحیه جهادی دلیل همراهی نكردن مردم با امام(ع)
مردم كوفه از جنگ خسته بودند و هنگامی كه امام حسن(ع) از آنها خواست كه در مبارزه با معاویه آن بزرگوار را همراهی كنند، سكوت كردند و از این كار امتناع ورزیدند. آنان می خواستند زیر پرچم فردی حاضر شوند كه برای آنها فایده داشته باشد و اینگونه استدلال می كردند كه الان زمان مناسبی برای رویارویی با معاویه نیست. معاویه نیز با استفاده از این فرصت در شهر شایعه كرد كه در اداره حكومت توانمند است. تحلیل سیاسی مردم عراق این بود كه معاویه در ظاهر فرد بدی محسوب می شود اما بسیار بردبار و سیاستمدار به شمار می رود. در این میان معاویه با معامله های ربوی، تعطیلی حدود الهی، تغییر برخی از احكام حج، جعل حدیث و ... به انحراف آموزه های دینی همت می گماشت، به همین علت امام حسن(ع) سكوت در برابر او را جایز نداست اما برخی از مردم جاهل آن دوره نیز تمام این رفتارها را بدون اعتراض و دلیل می پذیرفتند و اینگونه معاویه به تدریج با تبلیغات گسترده، ذهن مردم را به طرف هدف های خود تغییر داد.

** برخورد امام (ع) در برابر جریان سازی معاویه
معاویه به دلیل آنكه مردم با امام حسن مجتبی(ع) بیعت كرده بودند، برای سركوب آنان به عراق حركت كرد. امام(ع) به رویاویی با این مهم همت گماشت و به سپاهیان دستور داد، هر كجا كه به لشگریان معاویه رسیدند، جلوی آنها ایستادگی كنند و جریان امور را به ایشان گزارش دهند تا بی درنگ با سپاه اصلی به آنها ملحق شود اما بر پایه گزارش رسیده مبنی بر اینكه «عبیدالله بن عباس» فرمانده سپاه امام حسن(ع) با دریافت یك میلیون درهم از معاویه، شبانه همراه هشت هزار تن به وی پیوسته است، شرایط تغییر یافت. این موضوع در آن هنگامه بحرانی، در تضعیف روحیه سپاه و تزلزل موقعیت نظامی آنان اثرگذار بود. معاویه تنها به این عمل بسنده نكرد؛ بلكه به منظور ایجاد شكاف، اختلاف و شایعه سازی در میان سپاهیان اسلام به وسیله مزدوران خود، توطئه های فراوان دیگری انجام داد.

** پذیرفتن صلح تحمیلی و نرمش قهرمانانه امام حسن مجتبی(ع)
امام حسن(ع) با مشاهده این رفتارها، صلح نامه را انتخاب كرد. دسیسه های مختلف معاویه به این صورت بود كه با فرستادن افراد معتبر و سرشناس به میان مردم، خود را صلح طلب معرفی كند و همچنین افرادی پشت پرده پیشاپیش قضیه صلح را تبلیغ می ‌كردند تا این موضوع را به امام (ع) تحمیل كنند و بگویند كه هر چه شما دستور دهید معاویه و یارانش قبول دارند. امام حسن(ع) اقدام های بسیاری برای برطرف كردن كارشكنی ها به كار گرفت. آن بزرگوار در ابتدای امر صلح را نپذیرفت اما شرایط موجود و ضرورت حفظ انسجام جامعه سبب شد تا این مهم را قبول كند.

**تبیین سیره امام حسن مجتبی(ع) در جامعه كنونی
اینك نیز می توان از سیره و سنت امام حسن(ع) بهره برد. جوانان نیاز دارند تا با آشنایی سیره و سلوك ائمه معصوم(ع) در مسیر تكامل زندگی حركت كرد. نهادهای فرهنگی در زمینه های مختلف می توانند راه های شناخت امامان معصوم(ع) و اندیشه های ناب الهی را بازگو كنند و به پرسش ها و شبه های افراد پاسخ دهند. امام حسن(ع) از چنان شخصیت اثرگذاری برخوردار بود كه اكنون نیز می توان از سنت و سیره ایشان در تمام مسایل روز جامعه بهره برد.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مریم همتی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9117**2002**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شوید.