در ادامه اين گزارش آمده است: اين در حالي است كه در استان گيلان اغلب جسد فوك‌ها مشاهده مي‌شود. درضمن در جزيره آشوراده و كشورهاي حاشيه شمالي درياي خزر فوك‌هاي زنده بيشتر مشاهده مي‌شوند.
30 سال پيش جمعيت فوك‌هاي خزري يك‌ميليون تخمين‌زده مي‌شد. هم اكنون به دلايل مختلف همچون صدور مجوز قانوني شكار از سوي كشور روسيه و گرفتاري فوك‌ها در تور ماهيگيران روزبه‌روز از جمعيت آنها كاسته مي‌شود. از سوي ديگر به دليل تخليه فاضلاب در دريا از سوي كشور ما و ديگر كشورهاي همسايه خزر روند آلودگي‌ها تشديد مي‌شود. از ديگر عوامل تخريب زيست بوم درياي خزر مي‌توان به دفن زباله‌هاي اتمي از سوي كشور روسيه اشاره كرد. همچنين كشور آذربايجان به دليل فرسودگي سكوهاي نفتي در آلودگي آب خزر نقش دارد. همين نارسايي‌ها در به خطر افتادن زيست بوم درياي شمال تاثيرگذار است.
**افزايش تلفات فوك خزري در سواحل گيلان
نبود مديريت صحيح دفع پساب‌هاي شهري، كشاورزي، صنعتي و همچنين آلودگي‌هاي نفتي نسل فوك خزر را همانند ديگر آبزيان در معرض تهديد قرار داده است. مسئول مركز درماني و تحقيقاتي فوك خزري با اعلام اينكه هفت لاشه فوك خزري در دو‌ماهه گذشته در سواحل ايراني درياي خزر پيدا شده است، گفت: «از ميان اين هفت لاشه چهار لاشه در استان گيلان كشف شده‌اند كه اين مساله به عدم آگاهي ماهيگيران بومي اين استان مربوط است.»
امير صياد شيرازي با يادآوري اين نكته كه مركز درماني و تحقيقاتي فوك خزري در سال‌هاي گذشته از مسئولان محيط‌زيست اين استان خواسته بود كه شرايط آموزش ماهيگيران گيلاني را فراهم كنند، افزود: «ما با مخالفت مسئولان استاني مواجه شديم و نتيجه اين عدم آموزش را امروز در تلف شدن فوك‌ها مي‌بينيم.» او ادامه داد: «عمده دليل مرگ فوك‌هاي خزري در ايران گير افتادن در تورهاي ماهيگيري است و چهار لاشه فوك خزري كه در دو ماه گذشته پيدا شدند، نيز به همين منوال و با ضرباتي كه به سرشان وارد شده بود، مرده‌اند.»
همچنين در روزهاي اخير هم عضو مجمع نمايندگان استان گيلان ورود فاضلاب صنعتي و خانگي و افزايش آلودگي دريا و برداشت بي‌رويه منابع تغذيه‌اي را در كاهش جمعيت اين گونه در معرض انقراض موثر دانست. منوچهر جمالي درباره انقراض نسل فوك خزر هشدار داد و گفت: «افزايش آلودگي درياي خزر، ورود فاضلاب صنعتي و خانگي، آلودگي نفتي، سموم كشاورزي، برداشت و صيد بي‌رويه منابع آبزيان مورد تغذيه فوك‌ها از جمله صيد بي‌رويه ماهي كيلكا و كاهش ذخاير از جمله عوامل موثر در كاهش جمعيت فوك‌هاي خزر و ساير آبزيان است.»
**حفاظت از فوك‌ها با ارتقاي دانش جوامع محلي
يك فعال محيط‌زيست درباره وضعيت فوك‌ها در درياي خزر به خبرنگار «آرمان» مي‌گويد: در سال‌هاي اخير حساسيت‌ها نسبت به محيط‌زيست و به‌طور ويژه گونه فوك خزري افزايش يافته است، تا جايي كه در روزهاي اخير خبري مبني بر اينكه دولت روسيه موظف شده تا پايان سال 2018 از كشتار فوك‌ها جلوگيري كند، منتشر شد. از سوي ديگر به‌دليل برداشت‌هاي بي‌رويه هر پنج كشور حاشيه درياي خزر ذخاير اين دريا در چهار دهه اخير به شدت كاهش يافته است. براي مثال به دليل فعاليت شناورها و صيد، از ميزان كيلكا به عنوان يكي از منابع تغذيه‌اي فوك‌ها كاسته شده است. بي‌شك وقتي منبع اصلي تغذيه‌اي از يك جانور گرفته مي‌شود به سمت ساير آبزيان رفته و به‌دليل اينكه كيلكا ماهيان سرشار از پروتئين هستند و ساير ماهي‌ها اين مزيت را كمتر دارند، ماهي بيشتري بايد صيد كنند كه به ميزان آن آلودگي موجود در بدن ماهيان نيز به فوك‌ها منتقل مي‌شود و جمعيت آن مورد تهديد قرار مي‌گيرد.
ماهان مهرو مي‌افزايد: يكي از راه‌هاي جلوگيري از كشتار فوك‌ها فعاليت‌هاي فرهنگي در جوامع روستايي و در بين صيادان براي ارتقاي دانش آنها نسبت به فوك خزري و چگونگي برخورد اصولي با اين جانور است. در اين شرايط مي‌توان از ظرفيت انجمن‌هاي مردم نهاد براي افزايش آگاهي جوامع محلي استفاده كرد. به گفته او فوك خزري تنها پستاندار درياي خزر است و اين گونه در معرض خطر انقراض از ارزش ويژه‌اي در محيط‌زيست برخوردار است. اين فعال محيط‌زيست تاكيد مي‌كند: براي اقدامات فرهنگي بايد جوامع ماهيگير را نسبت به حفاظت از فوك‌ها و منابع تغذيه‌اي آن آگاه كرد، چون صيادها بر اين باورند كه فوك‌ها ماهي‌ها را مي‌خورند و به نوعي رقيب آنها محسوب مي‌شوند. اين در حالي است كه فوك‌ها در تنظيم سلامت اكوسيستم نقش حياتي دارند. به‌طور معمول فوك‌ها ماهي بيمار و غير چالاك را شكار ميكنند.
مهرو درباره اقدامات انجام شده براي حفاظت از فوك‌ها مي‌افزايد: بايد سازمان حفاظت محيط‌زيست براي فوك‌ها برنامه حفاظتي تعريف و طراحي كند. اگر از سوي اين سازمان گشت دريايي نيز لحاظ شود، از مشكلات زيست بوم درياي خزر و گير افتادن فوك‌ها در تورهاي ماهيگيري كاسته مي‌شود. براي مثال پناهگاه حيات وحش ميانكاله و جزيره آشوراده در استان مازندران و گلستان و سواحل پارك ملي بوجاق تا عمق شش متري دريا و در امتداد خط ساحلي تا بندر انزلي در استان گيلان بيشترين نقاطي است كه فوك خزري چه به صورت زنده يا جسد مشاهده مي‌شود و بخش‌هاي زيادي از اين اراضي تحت مديريت سازمان حفاظت محيط‌زيست است، اما تاكنون اين سازمان گشت يگان حفاظت دريايي تشكيل نداده است. همچنين از راهكارهاي اصلي براي جلوگيري از مرگ و مير فوك‌هاي جلوگيري از انتشار آلودگي و فاضلاب به درياي خزر است.
او توجه به كلينيك امداد و نجات فوك خزري را از ديگر اقدامات براي حفاظت از اين جانور مي‌داند و مي‌افزايد: در شمال ايران و در جزيره آشوراده يك مركز توسط افراد داوطلب براي نجات فوك‌ها تحت عنوان مركز امداد و نجات فوك خزري «لني هارت» تشكيل شده و نياز است در نقاطي كه فوك‌ها مشاهده مي‌شوند مراكز امداد تشكيل شود. با وجود كلينيك تخصصي و آموزش مي‌توان با آگاهي‌رساني به جوامع محلي حاشيه سواحل افراد را درباره چگونگي و حفاظت از فوك درياي خزر آگاه كرد. اگر افراد محلي حضور فوك‌هاي زنده را به سازمان حفاظت محيط‌زيست اطلاع دهند مي‌توان از مرگ و مير آنها جلوگيري كرد و حتي در صورت مشاهده جسد فوك‌ها با اطلاع به موقع پيش از فاسد شدن جسد مي‌توان با نمونه‌برداري دلايل مرگ و مير فوك‌ها را مطالعه كرد و تشخيص داد.
اين فعال محيط‌زيست مي‌گويد: يكي از ويژگي‌هاي فوك اين است كه به‌دليل بدن دوكي‌شكل هنگام خروج از دريا زياد از ساحل فاصله نمي‌گيرد تا در صورت احساس خطر به دريا وارد شود؛ بنابراين نبايد به آن استرس وارد كرد. براي مثال چندي پيش يك فوك خزري در سواحل بندر انزلي زنده پيدا شد، اما به‌دليل عدم آگاهي لازم توسط فرد كمك‌كننده با كشيدن دم به دريا هدايت شد كه حيوان به‌دليل وجود بيماري و استرس وارد شده از اين اقدام از بين رفت.
**آموزش ماهيگيران براي نگهداري از فوك دريايي
امروزه تنها گروهي كه مي‌توانند به ادامه حيات فوك‌ها در آب‌هاي خزر در ايران كمك كنند، ماهيگيران هستند. از سوي ديگر عمده‌ترين تهديد اين پستاندار نشت نفت در درياي خزر است. بر اساس بررسي‌هاي انجام شده ميزان آلاينده‌ها در اين دريا هر سال بالاتر مي‌رود و اين آلودگي باعث ضعيف‌تر شدن سيستم ايمني فوك خزري مي‌شود.
**ورود فاضلاب به درياي خزر
تاكنون ساماندهي فاضلاب‌هاي شهري مناطق دريايي شمال كشور به نتيجه نرسيده است. بسياري از شهرهاي دنيا به‌طور كامل در حاشيه دريا قرار داشته و براي جلوگيري از آلودگي دريا تدابير و راهكارهاي پيشگيرانه‌اي را اتخاذ كرده‌اند، اما ساماندهي فاضلاب‌هاي شهري مناطق دريايي شمال كشور تاكنون به نتيجه نرسيده است. بايد دانست كه ورود فاضلاب‌هاي صنعتي و خانگي به درياي خزر از مهم‌ترين عوامل موثر در انقراض نسل آبزيان به‌ويژه فوك است. از سوي ديگر همسايگي پنج كشور حاشيه درياچه خزر هرگونه تصميم‌گيري براي ساماندهي اين درياچه را با چالش مواجه كرده است. با بررسي اقدامات انجام شده بايد گفت كه همكاري و هماهنگي موثر ميان كشورهاي همسايه براي مديريت آلودگي اين دريا ديده نمي‌شود.
به صورت جدي نياز است وزارت امور خارجه با تدابيري ديپلماتيك و هوشمندانه معضل آلودگي درياي خزر را با همكاري كشورهاي همسايه برطرف كند. اين در حالي است كه كنوانسيون حفاظت از محيط‌زيست درياي خزر با حضور نمايندگان محيط‌زيست پنج كشور حاشيه درياي خزر جلساتي را برگزار مي‌كند، اما لازم است كه اين جلسات بيشتر شود و تمامي كشورها ملزم به منع صيد بي‌رويه آبزياني شوند كه نسل آنها در خطر انقراض قرار دارد.
**زيست‌بوم شمال كشور و خطرات زيست‌محيطي
اين روزها طبيعت منحصر به فرد شمال كشور از شرايط مناسبي برخوردار نيست. اين خطه در اثر آلودگي ناشي از منابع مختلف فعاليت‌هاي انساني از جمله تخليه مواد مضر، خطرناك، مواد زائد و ساير آلودگي‌هاي ناشي از منابع دريايي و منابع مستقر در خشكي، نگراني كشورهاي حاشيه اين پهنه آبي را برانگيخت و اين مساله موجب شد قوانين و مقررات هر كشور براي خزر به رسميت شناخته شود و برنامه مشتركي نيز در قالب برنامه محيط‌زيست درياي خزر با حمايت سازمان‌هاي بين‌المللي شكل گيرد. حال در اين شرايط، اينكه پنج كشور همسايه به چه ميزان نسبت به تعهدات پايبند هستند نيازمند بررسي است.
*منبع: روزنامه آرمان؛ 1396،9،11
**گروه اطلاع رساني**2059**2002 انتشاردهنده: فاطمه قنادقرصي
تهران- ايرنا- روزنامه آرمان در گزارشي، نوشت: هر از چند گاهي جسد فوك‌ها در كنار ساحل درياي خزر مشاهده مي‌شود. بيشترين مشاهدات از فوك خزري در جزيره آشوراده، سواحل حيات وحش ميانكاله، محدوده پارك كيانشهر و ساحل بندر انزلي است.
