سلوك و تهذیب نفس در اندیشه های اخلاقی شهید دستغیب

آیت الله سید عبدالحسین دستغیب در 1292 خورشیدی در شیراز چشم به جهان گشود و با بهره های معنوی و كسب فیض از محضر علمای بزرگ زمانه به چنان درجه ای از دانش و اخلاق دست یافت كه از جمله بهترین الگوهای اخلاقی تهذیب نفس و سیر و سلوك معنوی شد. این عارف پرهیزگار به عنوان نماینده امام خمینی(ره) در استان فارس، عضو مجلس خبرگان و رییس حوزه علمیه، نقش پررنگی در پیشبرد اهداف انقلاب داشت. او بارها زندان و تبعید را به جان خرید اما هرگز دست از تبلیغ دین و حمایت از انقلاب اسلامی برنداشت.

تمام فعالیت‌های انقلابی ضد رژیم پهلوی در استان فارس با هدایت این روحانی بزرگوار انجام می‌شد. اندیشه های ناب اخلاقی، انسانی و ولایی آیت الله دستغیب به اندازه ای نافذ بود كه پس از 36 سال از شهادت او، همچنان پاسخگوی مناسب نیازهای معنوی نسل امروز است.

از جمله تالیفات وی كه تحت تاثیر اندیشه ولایی و اخلاقی او به شمار می رود می توان به «گناهان كبیره در 2جلد، قلب سلیم، حقایقی از قرآن، معراج، ماه خدا، صدیقه كبری، كتاب داستانهای شگفت، هشتاد و دو پرسش، سوره نجم، سیدالشهدا علیه السلام، معاد، صلوه الخاشعین و قلب قرآن» اشاره كرد.

این عالم ربانی سرانجام در20 آذر 1360 خورشیدی در مسیر مسجد برای اقامه نماز جمعه شیراز به وسیله منافقان به شهادت رسید و به سومین شهید محراب ملقب شد.

برای آشنایی بیشتر با اندیشه های اخلاقی آیت الله دستغیب، دیدگاه «ابراهیم فیاضی» پژوهشگر علوم انسانی و عضو هیات علمی دانشگاه تهران را در این باره بررسی می كنیم.

**زندگی سیاسی- اجتماعی آیت الله دستغیب
وی از شاگردان آیت الله قاضی طباطبایی بود كه به عنوان یك فقیه عالیقدر نه تنها در عرفان كه در بیشتر زمینه های اخلاقی به تربیت انسان های خودساخته، اهل مطالعه و متفكر همت می گماشت. پس از نهضت مشروطه و با ورود مدرنیسم به ایران، خلا بزرگی در مسایل دینی ایجاد شد. كاری كه در مكتب آیت الله قاضی روی داد؛ خودسازی و تولید انسان های اندیشمند و متفكر از جمله علامه طباطبایی، شیخ محمد بروجردی و آیت الله دستغیب بود كه همه این افراد بعدها در عرصه خودسازی همراه با علم و اندیشه از نخبگان روزگار شدند.

این روحانی مبارز نوعی جریان خودسازی اخلاقی را پس از كودتای 28 مرداد شروع و در 1332 خورشیدی با آغاز بحث های كلامی، سطح بزرگی از فرهیختگی را در فارس ایجاد كرد. ارایه مباحثی در اسلام كلامی و استدلالی و بحث های علمی، فكری و معرفتی از مهم ترین كارهای او بود. بنابراین در استان فارس به ویژه در سه شهر مهم شیراز، كازرون و جهرم، راه و روش این عالم بزرگ فراگیر شد و مردم پیرو اندیشه های وی شدند، مكتبی كه شامل خودسازی و تزكیه نفس به همراه مطالب علمی و فكری ناظر به بحث های روز به شمار می رفت.

این روحانی، سیره پیامبر اكرم(ص) را الگوی خود قرار داده بود و با حضور در میان مردم به وضعیت آنان رسیدگی می كرد. از مهم ترین سجایای اخلاقی او می توان به مردمی بودن و سیمای گشوده داشتن اشاره داشت و شادابی، لبخند و مهربانی او زبانزد همگان بود، رفتاری كه جامعه آن روزگار را به شدت به این مبارز راه حق علاقه مند كرده بود. به دلیل همین رفتارها، بسیاری از افراد مسایل خود را از وی می پرسیدند و آن شهید بزرگوار با استنتاج های اسلامی به مسایل آنها پاسخ می داد. بحث های علمی، اخلاقی و دینی آیت الله دستغیب، جنبه واقع گرایانه داشت كه ناظر بر اوضاع جامعه به شمار می رفت و برهمین پایه اهالی فارس او را به عنوان مرجع قبول داشتند.

**مروری بر اندیشه های اخلاقی آیت الله دستغیب
اندیشه آیت الله دستغیب به عنوان یك متفكر اسلامی كه مبانی اخلاقی را به طور استدلالی و اقناعی بیان می كرد، دور از افراطی گری بود و با جلوگیری از راه های انحرافی به كنترل خشونت و حفاظت از جامعه می پرداخت. این عالم خود ساخته تاثیر بسیاری بر فارس گذاشت و این استان را از نظر فكری دگرگون ساخت. اینك نیز می توان با توجه بیشتر به روش و تفكر وی جامعه را در مسیر رشد و شكوفایی قرار داد.

** ارایه مفاهیم اخلاقی به صورت نظام مند
آیت الله دستغیب ارایه مفاهیم اخلاقی را به شكل طبقه بندی شده پیش می برد. به عنوان مثال در ارتباط با سیدالشهدا (ع) 30 جلسه درس را به صورت كلاسیك مطرح كرد كه مساله مهم و پیچیده ای به شمار می رفت. تسلط بر مسایل اسلامی، تفسیرهای قرآن، احادیث و بحث های كلامی و سپس بازگو كردن مسایل و بحث های عمیق، به زبان روز برای مردم از ویژگی های برجسته اندیشه های آیت الله دستغیب محسوب می شد كه این خودسازی نفسانی، عمل به خوانده های خویش و ارایه بحث به بیان ساده، بسیار قابل تامل است كه یك انسان چگونه می تواند به چنین مقامی دست یابد. چگونگی بازتولید ساختار فكری و اندیشه های اخلاقی وی می تواند در حوزه های علمیه بررسی شود، هرچند كه این مساله به شكل بنیادی در حال پیگیری است.

**نقش اندیشه های شهید دستغیب در پیروزی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس
تاثیر این شهید بزرگوار در تحول های انقلاب اسلامی بسیار چشمگیر است، به گونه ای كه از 11 شهر مهم ایران كه حكومت نظامی در آن اعلام شده بود، سه شهر در استان فارس قرار داشت. در عمل، یك چهارم انقلاب اسلامی در استان فارس رخ داد كه از تاثیر این روحانی متفكر سرچشمه می گرفت. در دوران جنگ نیز با لباس رزم در میان رزمندگان و سربازان حضور می یافت.

**كاركرد موثر تالیف های شهید دستغیب در جامعه
كتاب های این روحانی مبارز نیز همگی بر مبنای استدلال نوشته شده اند. كتاب «گناهان كبیره» نمونه كاملی از زهد و ترس از خدا است كه توصیه به مطالعه آن در جامعه امروزی می تواند سبب اوج گرفتن عقلانیت در جامعه شود. وی با نگاشتن این اثر به تحولی شگرف پرداخت كه تا به حال نظیر آن نوشته نشده است.

شهید دستغیب علاوه بر بُعد عقلانیت و فلسفه در نگارش كتاب، به داستان نویسی هم همت گمارد و «داستان های شگفت انگیز» را برای آشنایی مردم با داستان خلق كرد. مطالعه آثار وی انسان را متحول می سازد و به لحاظ محتوایی فرد را متعجب می كند. در واقع نگارش چنین كتاب هایی در دهه 30 خورشیدی نشان از برخورداری از رشد فكری ممتاز این عالم داشت. اینك حوزه های علمیه نیز باید داستان نویسی به شیوه شهید دستغیب را آغاز كنند زیرا این مبلغ بزرگ اسلامی، الگوی كامل تبلیغ اسلامی یعنی ناظر به مسایل روز و خودسازی محسوب می شود.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: عشرت كراری**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9428**2002**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شوید.