مرگ خاموش یا بی صدا به مسمومیت با منواكسید كربن یا همان گازگرفتگی گفته می شود كه هرساله با فرارسیدن فصل سرما و افزایش استفاده از انواع وسایل حرارتی افزایش پیدا می كند. اینك در آستانه روزهای سرد بار دیگر قاتل نامریی به انتظار افرادی نشسته است كه توجه چندانی به اصول ایمنی در نصب سیستم های گرمایشی خود ندارند. این مساله یعنی هشدار، وضعیت اضطراری و آماده باش كه باید مردم و مسوولان برای به حداقل رساندن چنین رخدادی راه چاره اتخاذ كنند و با بالا بردن ضریب اطمینان وسایل گرمایشی و رعایت توصیه های ایمنی از بروز این حوادث جلوگیری به عمل آورند.
مسمومیت با گاز منوكسید كربن، در ۱۰ سال گذشته جان هفت هزار و ۶۵۷ تن را در كشور گرفته است؛ مرگ های خاموشی كه حاصل بی احتیاطی و بی توجهی به هشدارها محسوب می شوند. در پنج سال اخیر، تهران به طور ثابت در مرگ و میر ناشی از گازگرفتگی، همواره رتبه نخست را داشته، به طوری كه یك چهارم فوتی ها مربوط به گازگرفتگی در این استان است.
در راستای آگاهی از وضعیت و شرایط وقوع این حادثه تلخ در بیشتر نقاط كشور با بهره گیری از دیدگاه های «جواد نوفرستی» مدیرعامل انجمن جامعه ایمن و رییس كارگروه كشوری پیشگیری از مرگ های خاموش، به بررسی علل و عوامل شكل گیری این واقعه و راهكارهای مقابله با آن می پردازیم.
** ارتباط مونوكسید كربن و گازگرفتگی
اگر تجهیزات و دستگاه‌های سوخت فسیلی همچون بخاری گازی و نفتی، آبگرمكن و موتور یك خودرو، سالم باشند و به میزان مجاز و بدون خطر مونوكسیدكربن تولید كنند، این مقدار از سوخت با استفاده از دستگاه تهویه هوا و دودكش های سالم به خارج از محیط بسته هدایت خواهند شد اما اگر در هر یك از این لوازم همچون دودكش، تهویه هوا و وسایل حرارتی مانند بخاری، آبگرمكن، شومینه و اجاق گازها؛ اختلالی در سوخت كامل آن روی دهد، گاز مونوكسیدكربن تولید و در محیط اطراف پخش خواهد شد و در صورت استشمام افراد وارد سیستم تنفسی می شود و با ایجاد علایمی شبیه به بیماری آنفلوآنزا فرد را مسموم می كند. در این مرحله این گاز به دلیل میل تركیبی بالا با هموگلوبین خون به سرعت در گلبول قرمز جذب خواهد شد و در نهایت فرد مسموم احساس كرختی و خواب آلودگی می‌كند و اگر شخص مسموم را از محل آلوده دور نكرد و به او هوای تازه نرساند، فرد بدون آنكه متوجه مسمومیت خود شود، به گازگرفتگی دچار خواهد شد و در اثر خفگی، جان خویش را از دست خواهد داد.
** چگونگی وقوع گازگرفتگی
به طور طبیعی در خون هر انسانی حدود پنج درصد مونوكسیدكربن وجود دارد اما اگر این مقدار به20 درصد برسد، فرد دچار مسمومیت شدید می شود و در بیش از 30 درصد شدت ضربان قلب افزایش می یابد. همچنین در غلظت‌های بیش از 40 درصد نیز اختلالات حركتی، سرگیجه، كاهش حافظه و ناتوانی در حركت اندام ها به وجود می آید و در نهایت فرد از میان خواهد رفت كه به همین دلیل گازگرفتگی مونوكسیدكربن به مرگ خاموش نیز مشهور است. از دیگر نشانه‌های مسمومیت با مونوكسیدكربن می توان به این نكته اشاره كرد كه در صورت بازگشت فرد مسموم به محیط آلوده به این گاز، دچار همان حال قبلی خواهد شد.
** آمار مرگ و میر ناشی از گازگرفتگی
در تمام ماه های سال حوادث گازگرفتگی وجود دارد اما با آغاز فصل سرما و افزایش استفاده از لوازم حرارتی در بیش از 20 میلیون واحد مسكونی و محیط های كاری بسته، مسمومیت گازگرفتگی افزایش می یابد. بر پایه گزارش آماری 70 درصد حوادث ناشی از مسمومیت با مونوكسید كربن مربوط به پنج ماه پایانی سال است. آمار 10 سال اخیر نشان می دهد كه در چهار ماه پایان سال به طور متوسط در هر ماه حدود 100 تا 150 تن در اثر گازگرفتگی جان باخته اند. به طوركلی شروع حوادث ناشی از گازگرفتگی در آبان ماه به دلیل راه اندازی وسایل گرمایشی بدون كنترل كردن دودكش ها و مرحله دوم در دی ماه به دلیل بارش برف و افزایش سرما و استفاده از بخاری ها ناایمن رخ می دهد. با توجه به آمارهای رسمی سازمان پزشكی قانونی در 1395 خورشیدی، 836 تن بر اثر گازگرفتی جان خویش را از دست داده اند كه نسبت به 1394 خورشیدی رشد 34 درصدی داشته و تعداد 256تن یعنی 30 درصد این مرگ و میر مربوط به استشمام گاز طبیعی بوده است و 70 درصد دیگر در اثر استفاده ناصحیح از سوخت های فسیلی مثل گاز مایع، نفت، زغال، زغال سنگ و ... در منزل، محل كار، چادر مسافرتی، داخل خودرو و به دلیل مسمومیت ناشی از نشت گاز مونوكسید كربن و مسمومیت گازگرفتگی جان باخته اند.
** دودكش های ناایمن، بزرگترین عامل مرگ و میر با مونوكسیدكربن
با وجود اینكه تهویه هوا و نقص فنی وسایل حرارتی (مختص مشتركان گازشهری) نیز سهمی از مرگ و میر ناشی از گازگرفتگی را به خود اختصاص داده اند اما برپایه آمار اعلام شده بیش از 70 تا 72 درصد از مرگ و میر سالیانه ناشی از گازگرفتگی مربوط به ناایمن بودن دودكش ها به شمار می رود. مونوكسیدكربن از هوا سبك تر است و به طرف بالا حركت می كند و در صورت مسدود بودن مسیر دودكش ها بازپس خورده و به علت بی رنگ و بی بو بودن در محوطه سربسته حبس و به تدریج افراد را مسموم و در نهایت به كام مرگ خواهد برد. متاسفانه بسیاری از مردم به دلیل ناآگاهی از استانداردها، دودكش های نازك خارطومی را در مسیر ارتباط وسیله حرارتی و دودكش قرار می دهند كه بسیار بحران ساز و خطرناك است.
** راهكارهای مبارزه با گازگرفتگی
به منظور اطمینان از خروج دود و گازهای سمی از مسیر دودكش ها، كلاهك دودكش وسایل گرمایشی در پشت بام‌ها باید به شكل H باشد تا از خاموش شدن شعله بخاری در اثر جا به جایی جریانات هوا(وزش باد) و انتشار گاز سمی مونوكسیدكربن در محیط جلوگیری شود. هر وسیله گازسوز باید دارای یك دودكش مستقل و منتهی به فضای بیرون باشد و انتهای تمامی دودكش ها بایستی حداقل یك متر از سطح بام و حداقل یك متر از دیوار كناری بام فاصله داشته باشد. بخاری‌های بدون دودكش به علت تولید و پخش گاز سمی مونوكسید كربن برای محیط های بسته به ویژه محل زندگی و اتاق های خواب مناسب نیستند. توجه به داغ بودن لوله بخاری یكی از راه های آزمایش سلامت دودكش برای پیشگیری از مسمومیت های ناشی از گاز گرفتگی به شمار می رود.
برای اطمینان از مسدود نبودن مسیر دودكش با روشن كردن شعله آتش و قرار دادن آن در برابر محفظه ورودی دودكش می توان از جریان مكنده دودكش اطمینان حاصل كرد. بدین ترتیب كه شعله آتش به دلیل ایجاد گرما به طرف بالا حركت می كند و با قرار دادن در برابر ورودی محفظه دودكش، شعله آتش به طرف دودكش كشیده خواهد شد كه نشان دهنده سلامت محل خروجی دود از دودكش محسوب می شود و در صورتی كه شعله آتش ثابت بماند، به معنای مسدود بودن مسیر دودكش است و باید برای برطرف كردن آن اقدام های لازم انجام شود. یكی دیگر از راه های اطمینان از سلامت مسیردودكش استفاده از یك آینه به شمار می رود، بدین صورت كه پیش از روشن كردن و راه اندازی بخاری و هر وسیله گاز سوز دیگری از باز بودن دودكش مطمئن شد. یعنی با استفاده از یك آینه كوچك از داخل منزل آینه را داخل دودكش برد و زاویه را جوری تنظیم كرد كه بتوان آسمان را دید اگر آسمان مشاهده شد، دودكش باز است و در غیر این صورت بایستی به دنبال ایراد بود.
** هماهنگ كردن تلاش های سازمانی برای مبارزه با مرگ خاموش
برگزاری نشست های مشترك با سازمان های متولی این مزیت را خواهد داشت كه می توان به یك هم اندیشی مشترك برای مبارزه با این معضل رسید تا با پتانسیل های موجود در هر دستگاه اجرایی به افزایش توانمندی های لازم به منظور استفاده حداكثری و بهینه از امكانات موجود پرداخته شود. اینك با انجام دادن فعالیت های فرهنگی برای اصلاح و آموزش شیوه های درست مصرف گازهای طبیعی و البته صرف هزینه های چشمگیر به وسیله شركت ملی گاز از بسیاری از این حوادث كاسته شده است اما به دلیل مسوولیت های اجتماعی و تعهدهای ملی، قانونی و اخلاقی تمامی وزارتخانه ها، نهادها و سازمان های مربوط باید تصمیم های اجرایی و اقدام های گسترده تری برای برطرف كردن كامل این معضل اتخاذ كنند.
شركت ملی گاز در پیام های ایمنی خود از مصرف نكردن دودكش های حلبی ساز، خرطومی و كلاهك های گرد غیراستاندارد هشدارهای لازم را ارایه می كند كه ضروری است نسبت به این موضوع برخوردهای قانونی را انجام داد. رسانه ها به ویژه رسانه ملی به عنوان یك مطالبه گر نقشی پررنگ و فعال تری در پیگیری از دستگاه های مسوول در مسیر كاهش حوادث ناشی از گازگرفتگی را باید ایفا كند.
*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مریم همتی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9117**1699**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شوید.
تهران- ایرنا- بی توجهی به استانداردهای لازم و رعایت نكردن اصول ایمنی در استفاده از وسایل گاز سوز سهم زیادی در افزایش مرگ و میر ناشی از گازگرفتگی به دنبال خواهد داشت. در این میان با تدبیر و آگاهی بخشی افراد جامعه می توان ضمن افزایش ضریب اطمینان از منابع گرمایشی، مرگ های خاموش را به كم ترین میزان ممكن رساند.
