دریاچه نمك قم در آستانه ناپدید شدن

به گزارش ایرنا، دریاچه نمك پدیده ای در دامان طبیعت است كه برای ادامه حیات خود، احتیاج به مراقبت مستمر دارد و در صورتی كه این نظارت از جانب انسان ها كه بهره برداران اصلی منابع زمین هستند، انجام نشود، به طور حتم این عرصه طبیعی آسیب می بیند و زندگی سایر موجودات پیرامون خود را هم در معرض خطر قرار می دهد.
در سال های اخیر به دلیل تغییر شرایط آب و هوایی كشور و دست اندازی به محیط زیست پیرامون دریاچه نمك از جمله ایجاد سد در مناطق بالادست دریاچه و احداث جاده و خط آهن در دشت های اطراف آن، میزان آب ورودی به دریاچه نمك به نزدیك صفر رسیده و مدت زمان زیادی تا خشك شدن كامل دریاچه نمانده است.
این مساله به معنای شكل گیری بحران محیط زیستی در مناطق مركزی ایران است كه می تواند كانون های جمعیتی، سیاسی و اقتصادی ایجاد شده در این بخش كشور را تهدید كند.
بر مبنای پایش ها، هنوز فرصت حل مساله و جلوگیری از بحرانی شدن وضعیت دریاچه نمك وجود دارد، چراكه اكنون سطح دریاچه نمناك است و می توان با تخصیص حقابه ها و برخی اقدام های پیشگیرانه از خشك شدن كامل آن جلوگیری كرد.

** بحران دریاچه نمك جدی گرفته شود
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم در گفت و گو با ایرنا با اشاره به این كه ورودی به دریاچه نمك قم نزدیك صفر است، افزود: در گذشته از طریق دشت مسیله و رودخانه های قره چای و قمرود حدود یك میلیارد متر مكعب آب وارد دریاچه نمك می شد، اما اكنون این رقم به نزدیك صفر رسیده است.
سید محمدتقی سجادی با بیان این كه باید بحران دریاچه نمك جدی گرفته شود، گفت: اكنون آب ورودی به این دریاچه از سمت قم به صفر رسیده و از سمت شمال هم آب ورودی به دریاچه به میزان بسیار محدود جریان دارد.
وی بیان كرد: در برابر كاهش آب ورودی به دریاچه نمك، فعالیت های سنگین عمرانی همچون احداث آزادراه، خطوط انتقال انرژی و راه آهن در بستر دشت مسیله كه روان آب های آن به دریاچه نمك وارد می شود، شرایط حفظ حیات این دریاچه را سخت تر كرد.
وی ادامه داد: برای اجرای طرح های توسعه ای باید شرایط زیست محیطی را درنظر گرفت، در غیر اینصورت باید منتظر واكنش سخت طبیعت بود؛ در نتیجه برخی فعالیت های انسانی در حوضه آبریز دریاچه نمك، هم اكنون منطقه ای كه روزگاری دارای پوشش گیاهی بود را به بیابان های خشك و كانون های تولید گرد و غبار تبدیل كرده است.
سجادی گفت: مساله دیگری كه در اثر خشك شدن روان آب های بستر دریاچه نمك به وجود آمده است، بازگشت شورآبه ها از بستر دریاچه به سطح دشت های اطراف است.
وی افزود: این اتفاق باعث می شود دشت ها و زمین های كشاورزی اطراف دریاچه به دلیل شور شدن منابع آبی و سطح زمین، دیگر قابلیت كشت گیاه را نداشته باشد و به تدریج تبدیل به بیابان و كانون گرد و غبار شود.
وی ادامه داد: بعد از خشك شدن تدریجی روان آب های دریاچه نمك، بلورهای نمك كه در سطح زمین قرار گرفته در اثر سرما و گرما به تدریج شكسته و خرد می شود و با یك وزش باد به حركت درمی آید و می تواند طوفان های نمكی كه برای سلامت انسان ها بسیار مخرب است را ایجاد كند.
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم گفت: اگر حقابه های اختصاص یافته برای دریاچه نمك به آن وارد نشود، نفوذ گرد و غبارهای نمكی به شهرهای مركزی ایران همچون قم و تهران دور از انتظار نخواهد بود.
وی بیان كرد: در چنین شرایطی باید از هر اقدامی كه به محیط زیست دریاچه نمك آسیب می زند جلوگیری كرد؛ همچنین باید با كاشت گیاهان مقاوم در اطراف دریاچه، پوشش گیاهی محافظ برای جلوگیری از گرد و خاك ایجاد شود.
وی ادامه داد: اجرای عملیات استخراج مواد معدنی از دریاچه نمك می تواند سرعت تبخیر روان آب های آن را تشدید كند و این مساله نجات دریاچه را با سختی بیشتری رو به رو می كند.

** تبدیل قم و تهران به كانون ریزگردهای نمكی
معاون فنی سازمان حفاظت محیط زیست استان قم نیز در گفت وگو با ایرنا بیان كرد: 200 هزار هكتار پهنه نمكی دریاچه نمك درصورت تخصیص نیافتن حقابه ها و استفاده بی رویه از منابع آبی موجود، با انتشار گسترده گرد و غبار، قم را به خوزستانی دیگر تبدیل كند.
سید احمد شفیعی افزود: حوضه آبریز دریاچه نمك بیش از نیم قرن است بر اساس برخی فعالیت های انسانی دچار آسیب شده و اگر این روند ادامه یابد در آینده نزدیك مهمترین كانون های سیاسی، اجتماعی و صنعتی كشور كه درقلب ایران قرار دارد با بحران انتشار گرد و غبار ناشی از خشك شدن دریاچه نمك رو به رو می شود.
وی بیان كرد: گرد و خاك ناشی از خشك شدن دریاچه نمك به طور حتم تهران را مورد آسیب های جدی قرار می دهد، چراكه این دریاچه 2 برابر شهر تهران وسعت دارد و فاصله آن با پایتخت كشور به اندازه ای نیست كه گرد و خاك به آنجا نفوذ نكند.
وی ادامه داد: دریاچه نمك در گذشته از رودخانه های بسیاری همچون قمرود و قره چای تغذیه می كرده است، اما اكنون با خشك شدن این منابع آبی در اثر پدیده های طبیعی و دخالت انسان ها در محیط زیست، این دریاچه به سمت خشك شدن پیش می رود، اما خوشبختانه هنوز تا خشك شدن كامل فاصله دارد و می توان برای رفع بحران آن چاره ای اندیشید.
شفیعی گفت: گرد و غبار از نظر جنس و اندازه دارای انواع گوناگون است؛ برخی از آنان كه ریزگرد نامیده می شود كوچكتر از دو و نیم میكرون می باشد كه تا چند هزار متر ارتفاع پیدا می كند، برخی دیگر از ذرات نمك تشكیل می شود و آسیب های فراوانی به سلامتی انسان وارد می كند، همچنین انواع دیگری از گرد و غبار را می توان در این دسته بندی جای داد كه هركدام به نحوی محیط زیست را آلوده می كند.
وی با اشاره به این كه بحران دریاچه نمك هنوز در گام های نخست است، افزود: بر اثر خشك شدن قسمت هایی از دریاچه نمك برخی از انواع گرد و خاك در این منطقه به وجود آمده است اما هنوز ذرات بسیار خطرناك ازدریاچه منتشر نمی شود و فرصت برای اصلاح وضعیت این حوضه آبریز وجود دارد، اما اگر در این مساله كوتاهی شود، قم و شهرهای اطراف دریاچه از جمله تهران به خوزستانی دیگر تبدیل می شود.
وی بیان كرد: با وجود برداشت بیش از یك میلیارد متر مكعبی از ذخایر آبی دریاچه نمك در سال های اخیر، این دریاچه هنوز نفس می كشد و سطح آن مرطوب است و ریزگردهای نمكی از دل آن بلند نشده است، اگر این ریزگردها در آسمان منتشر و با آلودگی های شیمیایی موجود در هوا تركیب شود باید گفت سلامت انسان ها و سایر موجودات زنده به شدت در معرض خطر قرار می گیرد.
معاون سازمان حفاظت محیط زیست قم گفت: دریاچه نمك 15 برابر مساحت شهر قم وسعت دارد و گرد و غبار ناشی از خشك شدن آن كه در جهت وزش بادهای غالب استان به خصوص در فصل تابستان منتشر می شود، آسیب جدی برای محیط زیست و سلامت شهروندان قمی به همراه خواهد داشت.
وی افزود: گرد و غبار ایجاد شده از دریاچه نمك می تواند توفان های نمكی در ایران مركزی به راه بیندازد و شهرهای مختلف كشور را به كانون های بحران زیست محیطی تبدیل كند.
وی ادامه داد: پس از تبیین مساله و آگاهی مسئولان و مردم از عمق بحران، اكنون لازم است رسانه ها، چرایی اجرا نشدن مصوبه شورای عالی آب كشور در خصوص تعیین 154 میلیون متر مكعب حقابه دریاچه نمك را بررسی كنند.
شفیعی گفت: در گام بعدی، بخش كشاورزی به عنوان بزرگترین مصرف كننده منابع آبی حوضه آبریز دریاچه نمك باید به طور عملی در مسیر كاهش مصرف آب و به كارگیری روش های نوین آبیاری گام بردارد، اگر در مصرف آب این بخش تنها 10 درصد صرفه جویی شود، بحران دریاچه نمك در مسیر حل شدن قرار می گیرد.
وی بیان كرد: خشك شدن دریاچه نمك در گام نخست به زیان بخش كشاورزی استان های اطراف این حوضه آبریز از جمله قم است، چراكه زمین های كشاورزی شور و غیر قابل كشت می شود، بنابراین همكاری كشاورزان با برنامه های احیای دریاچه نمك به نفع ایشان و چرخه تولید و اشتغال استان است.

** حقابه دریاچه نمك از خشكی آن جلوگیری می كند
مدیركل مدیریت بحران استان قم نیز در گفت وگو با خبرنگار ایرنا بیان داشت: كاهش بارندگی در اثر خشكسالی های پی درپی، حفر چاه های عمیق برای بهره برداران از منابع زیر زمینی و برداشت بی رویه از منابع آبی از جمله مهمترین عواملی است كه خطر خشك شدن دریاچه نمك را تشدید می كند.
محسن اوروجی بیان كرد: مطالعات و پایش وضعیت دریاچه نمك و دشت های اطراف آن به طور مستمر انجام می شود تا با راهكاری عملی از وقوع بحران زیست محیطی در استان قم و مناطق مركزی ایران، جلوگیری شود.
وی ادامه داد: پایین رفتن سطح منابع آبی دریاچه نمك موجب پیشروی آب های شور شده است كه این پدیده نیز آسیب های فراوانی به محیط زیست وارد می كند.
اوروجی گفت: حوضه آبخیز ایران مركزی كه استان قم نیز در آن واقع شده است با كمبود جدی منابع آبی مواجه است، برای حل این مشكل باید حقابه های اختصاص یافته به این منطقه تامین و وارد این حوضه آبخیز شود؛ در همین رابطه وزارت نیرو 154 میلیون مترمكعب آب به حوضه آبخیز رودخانه قمرود اختصاص داده است كه با ورود این حجم از آب به منطقه بسیاری از مشكلات زیست محیطی برطرف و تا حدی از روند خشك شدن دریاچه نمك جلوگیری می شود.
وی افزود: اگر منابع آبی و سفره های زیرزمینی حوضه دریاچه نمك خشك شود، گرد و خاك ناشی از آن، تمام استان های مركزی ایران همچون قم، تهران، اصفهان و مركزی را درگیر مشكل های زیست محیطی می كند.

** افزایش نواحی بیابانی قم بخش قابل توجهی از كشور را درگیر می كند
همچنین سید مهدی صادقی استاندار قم در گفت وگویی با اشاره به قرار گرفتن قم در مركز كشور و مجاورت 6 استان، بیان كرد: افزایش نواحی بیابان در این استان بخش قابل توجهی از كشور را درگیر خواهد كرد.
وی با بیان این كه قم به لحاظ مساحت بیابان های مستعد تولید گرد و غبار رتبه نخست كشور را دارد، افزود: عدم توجه به حق آبه های زیست محیطی می تواند قم و سایر استان های همجوار از جمله تهران را با بحران مواجه سازد.
وی با اشاره به افزایش 50 برابر گرد و غبار در استان قم طی دهه های اخیر خاطرنشان كرد: بازگشت استان به شرایط پایدار زیست محیطی نیازمند توجه ویژه مسئولان در تراز ملی است.
صادقی با تاكید بر ضرورت تخصیص اعتبارات و اجرای برنامه های مقابله با بیابان زایی در استان قم گفت: برای جلوگیری از شرایطی كه غیرقابل بازگشت خواهد بود باید هرچه سریعتر برنامه های هماهنگ، دقیق و كارشناسی برای مقابله با گرد و غبار اجرایی شود.
وی ادامه داد: در تخصیص حقابه تالاب ها و رودخانه های قم به این استان اجحاف شده است و این مساله باید با جدیت پیگیری شود.

** بیش از180 هزار هكتار از كف نمكی دریاچه نمك مستعد بحران ریزگرد
مدیركل حفاظت محیط زیست قم نیز در گفت و گویی با اشاره به كمبود شدید منابع آبی، قطع حقابه ها و خشكسالی گسترده در استان قم، گفت: باید راهكارهای برطرف كردن مشكلات و چالش های زیست محیطی استان را به خوبی شناسایی كرد و برای عملیاتی كردن آن ها از همه امكانات و ظرفیت دستگاه های اجرایی از جمله اعتبارات لازم، بهره مند شد.
تورج همتی، استفاده از فاضلاب های تصفیه شده استان تهران را بهترین جایگزین برای حقابه های رودخانه های قم برای احیای دریاچه نمك و دشت مسیله و مقابله با معضل گرد و غبار دانست و افزود: برنامه ریزی ها و تصمیم گیری ها در حوزه محیط زیست باید بر اساس آمایش سرزمینی و بایدها و نبایدهای زیست محیطی بوده و مرزبندی های سیاسی و جغرافیایی در آن نقشی نداشته باشد.
دشت مسیله یكی از مراكز كویری جنگلی قم به شمار می رود كه بیشتر از 10 هزار هكتار وسعت دارد.
وی ادامه داد: با ایجاد سدهای مختلف آبی، دریاچه نمك و تالاب های قم با مشكل خشكسالی روبرو هستند و حقابه های استان قم در سال ‌های اخیر به ‌شدت كاهش ‌یافته و این امر باعث شده است قم به كانون بحران زیست محیطی تبدیل شود.
مدیركل حفاظت محیط زیست استان قم گفت: در حال حاضر بیش از 180 هزار هكتار از كف نمكی دریاچه نمك مستعد بحران ریز گرد در كشور است و سایر تالاب ها نیز در وضعیت مناسبی به سر نمی برند ضمن این كه بسیاری از مراتع و جنگل‌ های كویری نیز در معرض نابودی قرارگرفته و شاهد فرونشست دشت ‌های قم هستیم.

** بحران دریاچه نمك بسیار فراتر از دریاچه ارومیه است
احمد امیرآبادی، نماینده قم در مجلس شورای اسلامی نیز در گفت وگویی اظهاركرد: بحران دریاچه نمك بسیار فراتر از دریاچه ارومیه است و در صورت توجه نكردن به آن بیش از 25 درصد جمعیت كشور و از جمله پایتخت با معضل گرد و غبار مواجه می شوند.
این مساله نشان می دهد، مردم و مسئولان نگران آینده دریاچه نمك هستند، چراكه اگر اكنون از وقوع این بحران جلوگیری نشود، در آینده تخصیص اعتبارات كلان هم موجب حیات دوباره دریاچه نمك نخواهد شد.
طبیعت یك موجود زنده است كه در برابر هر عملی از خود واكنش نشان می دهد، بنابراین لازم است نگاه های منفعت جویانه به منابع موجود در دریاچه نمك، تمام شود و انجمن های دوستداران محیط زیست تمام تلاش خود را برای احیای دوباره دریاچه نمك به كار گیرند و در این راه از ظرفیت رسانه ها برای آگاه ساختن هرچه بیشتر مردم و مسئولان از نتیجه این بحران ملی، استفاده كنند.
دریاچه نمك در ناحیه شرقی استان قم و درحد فاصل سه استان قم، سمنان و اصفهان قرار گرفته و بزرگترین دریاچه فصلی و فراشور كشور است كه حدود 200 هزار هكتار وسعت داشته و یك سوم آن در محدوده جغرافیایی استان قم قرار گرفته است و دارای ساختار زمین شناختی كم نظیر شامل پوسته نمكی و حاشیه باتلاقی است.
این دریاچه كه در دهه های گذشته از طریق رودخانه های كرج، جاجرود، شور، قمرود و قره چای كاملا پرآب بوده است، اكنون با قطع حقابه ها، خشكسالی مستمر و برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی كه باعث پیشروی آب های فراشور در سفره های زیرزمینی به سمت دشت ها و نابودی پوشش گیاهی و اكوسیستم منطقه شده، به یكی از كانون های فعال القاء ریزگردها در منطقه تبدیل شده است.
استان قم با مساحت حدود 11 هزار كیلومتر مربع در حاشیه كویر، در مركز كشور ایران و در جنوب استان تهران، شمال استان اصفهان، شرق استان مركزی و غرب استان سمنان واقع شده‌است. این استان در یك منطقه خشك و نیمه‌خشك واقع شده است و آب و هوای گرم و خشك دارد. جنوب و غرب استان پوشیده از كوه‌های مرتفع است و آب و هوای معتدل دارد. مناطق شرقی، مركزی و شمالی استان نیز پوشیده از بیابان‌های وسیع است كه بزرگ‌ترین آن‌ها دشت مسیله است.
به گفته مسئولان و كارشناسان، 400 هزار هكتار از مساحت این استان استعداد بیابانی شدن دارد و در آستانه بیابانی شدن است.
7405/ 1175 گزارش: سید محمد ابراهیم جنابان ** انتشار دهنده: رضا علیمحمدی