به گزار روز چهارشنه ایرنا، محمد حسن طالبیان رئیس معاون میراث فرهنگی كشور پیشتر به خبرنگار ایرنا گفته بود، به دلیل اینكه هنوز كشوری برای ثبت مشترك یلدا با ما در فهرست میراث ناملموس یونسكو همراهی نكرده و داوطلب نشده، هنوز نتوانسته ایم این میراث معنوی بزرگ ایرانیان را ثبت جهانی برسانیم.
اما این میراث معنوی بزرگ چیست و ریشه اش در كجاست؟
شب یَلدا یا شب چلّه یكی از كهن‌ترین جشن‌های ایرانی است. در این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و بدنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌كرهٔ شمالی، كه مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می‌شود.
یلدا به زمان بین غروب آفتاب از 30 آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) گفته می‌شود.
خانواده‌های ایرانی در شب یلدا، معمولاً شامی فاخر و همچنین انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه را مهیا و دور هم سرو می‌كنند. پس از سرو تنقلات، قصه‌گویی بزرگان خانواده برای دیگر اعضای فامیل و همچنین فال‌گیری با دیوان حافظ رایج است.
** نام یلدار از كجا آمده؟
«یلدا» برگرفته از یك واژهٔ سریانی به معنای زایش است و شب چله هم كه مترادف شب یلداست از آن روست كه چهل روز اول زمستان را «چله بزرگ» و 20 روز بعد از آن را «چله كوچك» نامیده‌اند.
ابوریحان بیرونی از این جشن با نام «میلاد اكبر» نام برده و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته است.
در آثارالباقیه بیرونی، از روز اول دی ماه، با عنوان «خور» نیز یاد شده است. در قانون مسعودی نسخهٔ موزه بریتانیا در لندن، «خُره روز» ثبت شده، اگرچه در برخی منابع دیگر «خرم روز» نامیده شده‌است.
** پیشینه یلدا
شب یلدا كه به عنوان یكی از شب‌های مقدس در ایران باستان مطرح بوده، به‌صورت رسمی در تقویم ایرانیان باستان از سال 502 قبل از میلاد در زمان داریوش یكم به تقویم رسمی ایرانیان باستان راه یافت.
چله و جشن‌هایی كه در این شب برگزار می‌شود، یك سنت باستانی است.
مردم روزگاران دور و گذشته، كه كشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشكیل می‌داد و در طول سال با سپری شدن فصل‌ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند كارها و فعالیت‌های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و كوتاهی روز و شب و جهت و حركت و قرار ستارگان تنظیم كنند.
آنان ملاحظه می‌كردند كه در بعضی ایام و فصول روزها بسیار بلند می‌شود و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می‌توانستند استفاده كنند.
این اعتقاد پدید آمد كه نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیك و موافق بوده و با تاریكی و ظلمت شب در نبرد و كشمكش‌اند. مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی - هند و اروپایی، دریافتند كه كوتاه‌ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب‌ها كوتاه تر می‌شوند، از همین رو آن را شب زایش خورشید (مهر) نامیده و آن را آغاز سال قرار دادند كریسمس مسیحیان نیز ریشه در همین اعتقاد دارد.
برگزاری آیین یلدا از زمان توجه به آن تا كنون، گونه گون گشته و اشكال مختلفی را دیار به دیار تجربه كرده است و با تغییر ادوار و شكل زندگی تغییراتی در آن حاصل شده است؛ و نغز اینجاست كه نكوداشت چنین آیین زیبایی فقط به ما ایرانی ها و حتی به پارسی زبانان محدود نمی شود و بسیارانی با زلف سیاهش زلف گره می زنند.
** یلدار در مسیر ثبت جهانی
آیین شب یلدا در سال 1387 تحت عنوان میراث ناملموس فرهنگی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
فرهاد نظری، مدیركل دفتر ثبت آثار سازمان میراث فرهنگی می گوید: ثبت جهانی شب یلدا در اولویت قرار دارد، بنابراین فراخوانی را مبنی بر درخواست ثبت جهانی شب یلدا به یونسكو فرستاده‌ایم، این فراخوان اكنون روی تارنمای یونسكو قرار دارد تا اگر كشوری تمایل به پیوستن به این پرونده دارد؛ آن را به ما اعلام كند.
یلدا در آینه ادب فارسی هم فراوان بوده و هست طوری كه كمتر نویسنده و شاعر پارسی گویی ست كه از مفاهیم و واژ ه های مرتبط با یلدا در گفتار و نوشتارش بی بهره باشد.
نوشتن و شنفتن از چنین شبی بی گمان، «مهتاب شبی خواهد و آسوده دمی» شاید یك شب به درازای خود یلدا؛ اما به اختصار و فارغ از چیستی و چرایی یلدا می توان گفت در عصری كه دور و دیر همدیگر را در می یابیم به این مناسبت، آنانی را دریابیم كه مطابق سنت نیاكان فرزانه مان، انار محبت دانه دانه و سرخی عشق را مهمان آشیانه كنیم.
فراهنگ ** 3079 ** گزارش: علی اسدی * انتشار: امید غیاثوند
تهران - ایرنا - هنوز نتوانسته ایم به ثبت جهانی اش برسانیم اما جهانی بنشسته در دل های ایرانیان است، سخن از «یلدا» ست كه سحر سحرش به قول حافظ از غصه نجات است و زلف دراز شبش، رشته امید به زندگیست.
