صنایع دستی و هنرهای سنتی از جمله مواردی هستند كه در دوره های مختلف به اقتضای نیاز و ضرورت زندگی ایجاد و توسعه یافته و در طول قرون با حفظ سنت های اصیل، مراحل شكل گیری خود را طی كرده و با اعتقادات، بینش، اندیشه، آداب و رسوم، محیط زندگی و شیوه معیشت مردم درهم آمیخته است.
از گذشته های دور تولیدات متنوع از هنرهای دستی صنعتگران ایرانی در نقاط مختلف كشور رواج داشته كه برخی از آنها به دلیل عدم حمایت و به حاشیه رفتن، محدود به پستوهای خانه های قدیمی شده اند.
هم اكنون رشته های گیوه دوزی، جاجیم بافی، شرع بافی، چلنگری، صحافی سنتی، برك بافی، قفل سازی، علامت سازی و دباغی سنتی در خراسان رضوی منسوخ شده و صنایع چادر شب بافی، پوستین دوزی، رنگرزی گیاهی، احجام سنتی، آینه كاری، نمد مالی، مسگری، چارق دوزی و گره چینی نیز در شرف نابودی است.
این در حالی است كه تمام هنرهای منسوخ شده یا در شرف فراموشی صنایع دستی قابلیت و توان تعریف كاربری و مصرف جدید را دارند و با این اقدام می توان از نابودی آنها جلوگیری كرد.
در این میان آموزش و هدایت نسل جوان به سوی فراگیری این هنرها و ایجاد خلاقیت و نوآوری در تعریف كاربری های جدید برای آنها ضروری است.
* تغییر كاربری راه نجات رشته های فراموش شده صنایع دستی
معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی در این زمینه گفت: با توجه به نقش صنایع دستی در زندگی و امور روزانه مردم در گذشته، همچنان می توان این نقش را با تعاریف و تدابیر جدید زنده و ماندگار نگه داشت.
محمد مطیع افزود: نوآوری و تعریف كاربری جدید با هدف كاربردی كردن محصولات و صنایع دستی مهمترین مسئله ای است كه در این صنایع باید در نظر گرفته شود.
وی اظهار كرد: از مهمترین محورهای كاری و تعریف شده در این معاونت بررسی راه های جدید برای جلوگیری از فراموشی برخی هنرهای دستی است و تلاش می شود با این راهبردها صنایع دستی را نجات داد.
وی گفت: در كنار تعاریف و كاربری جدید برای صنایع و هنرهای سنتی باید از هنرمندان این رشته ها كه معدود و انگشت شمار هستند نیز حمایت شود.
مطیع افزود: در این راستا آموزش به عنوان سیاست اصلی و اولیه مد نظر است و نسل جوان به خوبی می تواند با فراگیری هنرهای دستی و ایجاد خلاقیت در این زمینه نقش آفرینی موثر داشته باشد.
وی با بیان اینكه خراسان رضوی دارای 22 رشته بومی و دارای مزیت صنایع دستی است، اظهار كرد: سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی، سنگ تراشی (حجاری سنتی)، قلم زنی روی سنگ، ابریشم بافی، نوار بافی، زیورآلات سنتی، پوستین دوزی، ارغوان بافی، كاشی سنتی و گلدوزی از جمله این رشته هاست.
وی گفت: هنرهای سنتی و صنایع دستی بگونه ای عجیب و تاثیرگذار موجب ایجاد آرامش و امنیت خاطر در افراد می شود بنابراین علت مهم گرایش جمعی به زندگی سنتی و هنرهای دستی از سوی گردشگران همین نكته است.
مطیع تاكید كرد: بسیاری از هنرهای سنتی قدیمی و حتی منسوخ شده را با حمایت و تغییر كاربری می توان جان تازه و دوباره داد.
*سوغات، كاربرد جدید برای توسعه صنایع دستی
مدیر كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز گفت: با توجه به ورود میلیونها زائر و گردشگر داخلی و خارجی به این استان، تعریف كاربردهای جدید برای صنایع دستی و معرفی آنان به عنوان سوغات می تواند راه خوبی برای ترویج این هنرها باشد.
محمد رحیم رهنما با اشاره به جایگاه فرهنگی هنرهای دستی و سنتی افزود: كاربردهای نوین و جدید هنرهایی مانند مسگری، نمد مالی، رنگرزی و چادر شب بافی، فراوان و متعدد خواهد بود و می تواند موجب استقبال گردشگران شود.
وی اظهار كرد: صنایع دستی در كنار همه كاربردهایی كه دارد می تواند به عنوان سوغات، پیام رسان ابعاد فرهنگی سفر برای گردشگران داخلی و خارجی باشد زیرا بخشی از سفر و گردشگری همراه با هدیه و سوغات است كه نه تنها تاثیر اقتصادی قابل توجهی در بر دارد بلكه صنایع دستی را به پیام رسان فرهنگی تبدیل می كند.
وی گفت: بخشی از موفقیت فعالیت های اقتصادی شهر با توجه درست و دقیق به اقتصاد گردشگری و اقتصاد سفر محقق می شود.
رهنما تاكید كرد:خلاقیت و كاربردی كردن محصولات صنایع دستی از جمله ضروریات و نیازهایی است كه باید با برنامه ریزی هدفمند انجام شود.
وی افزود: باید با هدفمند كردن محصولات صنایع دستی و در نظر گرفتن نیاز مصرف كنندگان در نوع كاربری محصولات این بخش به رشد و پرورش هنرمندان، حمایت از آنان، جلب توجه گردشگران و كشف بازارهای جدید در این عرصه اقدام نمود.
وی ادامه داد: زندگی مدرن و فاصله گرفتن از زندگی های سنتی و تغییر نیازها موجب شده است اغلب محصولات صنایع دستی و هنرهای سنتی كارایی خود را از دست داده و با گذر زمان و مرگ هنرمندان و استادان این رشته ها، محصولاتی از این دست دیگر تولید نشود.
رهنما گفت: تغییر كاربری صنایع دستی می تواند راه موثر برای جلوگیری از فراموشی و حتی احیای رشته های منسوخ شده یا در معرض فراموشی باشد.
* 25 هزار هنرمند صنایع دستی در خراسان رضوی
مدیر كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی با اشاره به فعالیت بیش از 25 هزار هنرمند در رشته های مختلف هنرهای سنتی و صنایع دستی این استان افزود: تاكنون برای 20 هزار هنرمند صنایع دستی استان كارت صنعتگری صادر شده است.
وی با بیان اینكه بیش از چهار هزار نفر از هنرمندان استان زیر پوشش بیمه هستند اظهار كرد: حمایت از هنرمندان صنایع دستی در رشته های مختلف موجب حمایت و صیانت از هنرهای دستی می شود كه در این زمینه برنامه های متعدد و متنوعی وجود دارد.
وی گفت: هنرمندان بسیاری هستند كه در گوشه منازل خود به تهیه محصولات هنری اصیل می پردازند و هیچ ادعایی در این زمینه ندارند كه باید با شناسایی و جذب آنان نسبت به حفاظت و صیانت از هنر آنان كوشید.
رهنما افزود: صنایع دستی با دارا بودن ویژگی هایی مانند برخورداری از بار فرهنگی، تامین حدود 90 درصد مواد اولیه آنها از منابع داخلی، نقش دست در تولید آن، مكمل اقتصاد كشاورزی، برخورداری از ارزش افزوده و عدم نیاز به سرمایه گذاری زیاد، در مقایسه با سایر صنایع از ویژگی های مطلوب برای رشد، توسعه و ایجاد اشتغال در هر منطقه برخوردارند و می توانند نوید بخش زندگی خوب برای هنرمندان، جاذبه ای منحصر به فرد برای گردشگران و نقطه قوت در تحقق اقتصاد مقاومتی باشند.
وی تاكید كرد: تغییر كاربری و ایجاد خلاقیت در كاربردهای جدید برای صنایع دستی و هنرهای سنتی، راهی اجتناب ناپذیر و موثر برای حفاظت از هنرهای قدیمی و موجب زنده نگه داشتن هنرهای اصیل ایرانی و بومی در هر منطقه است.
گزارش: آرزو جاودانی ** انتشار دهنده: محمد حسین علی مقدم
7496 / 6053
مشهد- ایرنا- با تغییر سبك زندگی در دوره صنعتی و ماشینی امروز، صنایع دستی كاربرد گذشته خود را نداشته و در حال فراموشی هستند كه نوآوری و تعریف كاربری های جدید راهی برای احیا و ماندگاری این صنایع است.
