به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، اختلافات سیاسی دوحه و ریاض در سال 2014 كه مدتی روابط دو طرف را متوقف ساخت سه سال بعد زمینه ساز بحران دیپلماتیك گسترده و عمیقی در حاشیه جنوبی خلیج فارس شد.
تنش در روابط قطر و عربستان سعودی با انتشار اظهاراتی منتسب به «شیخ تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر آغاز شد؛ اظهاراتی كه در آن ضمن رد ادعای سعودی ها در تروریستی بودن گروه هایی چون «اخوان المسلمین» و «حزب الله لبنان»، به ضرورت روابط حسنه دوحه با تهران، استقلال قطر در روابط با رژیم صهیونیستی و ایالات متحده آمریكا و نیز موضوع حضور نیروهای آمریكایی در پایگاه نظامی «العدیده» قطر اشاره شده بود.
مقامات قطری هر چند اقدام به تكذیب این سخنان كردند ولی رسانه ها و مقامات سعودی انتشار اظهارات یادشده را رفتاری خصمانه تلقی و عملا به سوی تنبیه سران دوحه حركت كردند.
در ادامه، عربستان در میانه خردادماه امسال (پنجم ژوئن) اعلام كرد روابط خود را با قطر قطع خواهد كرد. بلافاصله مصر، بحرین و امارات نیز به سعودی ها پیوسته و اعلام كردند به دلیل اقدام دوحه در حمایت از گروه های تروریستی و بر هم زدن ثبات منطقه، هرگونه روابط را با این كشور عربی قطع خواهند كرد. بستن راه های هوایی، زمینی و دریایی چهار كشور به روی قطر گام بعدی ائتلاف ضد دوحه بود.
** مواضع ایران و تركیه در بحران حاشیه خلیج فارس
پس از واكنش تند این ائتلاف، قطر در تنگنای تحریم های منطقه ای قرار گرفت و برای خروج از این وضعیت، روابط تجاری با جمهوری اسلامی ایران و تركیه را جایگزین ساخت.
در نخستین روزهای بروز بحران در روابط دوحه با چهار كشور عربی و آغاز تحریم این كشورها علیه قطر، به رغم برخی ادعا و سویه های ضدایرانی اقدام عربستان، تهران از طرفین خواست تا از طریق گفت وگو به اختلافات خود پایان دهند. هم زمان، قطر با بهره گیری از راه های ارتباطی و ظرفیت های اقتصادی ایران به ویژه در زمینه تامین اقلام ضروری كشاورزی كوشید بر تحریم های پیش رو فائق آید.
از جمله موضوعاتی كه سبب شد پای تركیه به صورتی ویژه به بحران روابط ریاض و دوحه كشیده شود حضور نیروهای نظامی این كشور در قطر بود. در برابر اصرار سعودی ها برای خروج نیروهای تركیه از قطر، مقامات آنكارا به حضور نیروهای آمریكایی و فرانسوی در قطر اشاره و تصریح كردند خروج نظامیان ترك از این كشور تنها در صورت درخواست سران دوحه امكان پذیر خواهد بود.
از سوی دیگر «رجب طیب اردوغان» كوشید تا با وساطت میان طرفین اختلاف، به حل و فصل مسالمت آمیز این بحران دیپلماتیك كمك كند. به این ترتیب اردوغان اوایل مرداد (اواخر جولای) به جده رفت و پس از گفت و گو با سران ریاض به كویت و قطر سفر كرد.
** تداوم تنش زایی ائتلاف ضد دوحه
سران چهار كشور عربی پس از وضع تحریم های اقتصادی و ارتباطی علیه دوحه حتی احتمال برخوردهای سخت تر با قطر را مطرح ساختند و زمزمه هایی از امكان اقدام نظامی را آغاز كردند.یك ماه پس از قطع روابط یعنی پنجم جولای سران سعودی، مصر، بحرین و امارات در قاهره گردهم آمدند و ضمن تكرار اتهامات و تهدیدات خود علیه قطر، راه های افزایش فشار بر دوحه را بررسی كردند.
پیش از نشست قاهره، این كشورها شرایطی 13 گانه را پیش روی مقامات قطر قرار دادند تا در صورت پذیرش آن اقدام به برداشتن تحریم ها كنند؛ شرایطی چون توقف همكاری ها و كاهش سطح روابط با ایران، خروج نظامیان تركیه از قطر، پایان حمایت دوحه از گروه های تروریستی و تعطیلی رسانه هایی چون «الجزیره» و نیز پرداخت غرامت به كشورهای تحریم كننده كه به عنوان مطالبات اصلی مطرح و برای قطر مهلتی 10 روزه تعیین شد تا این شرایط را بپذیرد.
با گذشت 10 روز و با وساطت كویت 48 ساعت به مهلت قطر افزوده شد اما پاسخ قطری ها رد این درخواست ها بود.به گزارش برخی منابع، سران كشورهای ائتلاف ضددوحه حتی از برخی شرایط یادشده چشم پوشی كردند ولی باز هم پاسخ مثبتی را از دوحه دریافت نداشتند.
در مقابل، مقامات قطری اعلان داشتند در برابر اعمال زور و یكجانبه گرایی سعودی ها تسلیم نخواهند شد اما از هرگونه گفت وگوی برابر و بركنار از سلطه طلبی طرف مقابل استقبال می كنند.
** میانجیگری های ناكام و تداوم اختلافات
تقابل چهار كشور ائتلاف ضد دوحه با قطر سبب شد تا علاوه بر میانجیگران منطقه ای، مقامات فرانسه، آلمان و انگلیس نیز بكوشند دو طرف را به سمت تنش زدایی سوق دهند. در كنار موضع گیری و سفر برخی مقامات اروپایی به منطقه، «فدریكا موگرینی» نیز اواخر جولای به خاورمیانه آمد تا مقدمات گفت وگو میان سران ریاض و دوحه را فراهم سازد.
در این میان واكنش مقامات آمریكایی قابل توجه بود. «دونالد ترامپ» كه پس از سفر ماه می 2017 به عربستان و حضور در ضیافت سعودی ها با دستاورد قراردادهای چندصد میلیارد دلاری، نزدیكی با ریاض را برای واشنگتن سودمند تلقی می كرد دو طرف را به تنش زدایی دعوت كرد اما در عمل جانب عربستان را گرفت و به حمایت از سعودی ها پرداخت.
به موازات این موضع گیری ترامپ، «ركس تیلرسون» وزیر امور خارجه آمریكا پایان مهر (ماه سپتامبر) در نخستین تور دیپلماتیك خود به مقصد خاورمیانه، رایزنی هایی را صورت داد تا از اختلاف میان دوحه و ریاض بكاهد؛ تلاشی كه با توجه به بی میلی سعودی ها ناكام ماند.
با ناكامی این تلاش ها، دو طرف گام به گام به سوی واگرایی حركت كردند. برگزاری سی و هشتمین نشست شورای همكاری خلیج فارس كه چهاردهم آذر (پنجم دسامبر) در كویت قرار بود سران كشورهای این سازمان را گردهم آورد، شكاف بسیار میان كشورهای شورای همكاری را به تصویر كشید.
این نشست كه تنها در آن پادشاهان كویت و قطر حضور یافته بودند تنها یك ساعت و نیم دوام یافت. پیش از برگزاری نشست شورای همكاری مقامات اماراتی از تشكیل كمیسیون همكاری مشترك نظامی و اقتصادی با عربستان برای همكاری و هماهنگی میان دو كشور در عرصه‌های نظامی، سیاسی، اقتصادی، تجاری و فرهنگی خبر دادند تا با اعلان ایجاد پیمانی موازی تهدید فروپاشی این سازمان یا اخراج قطر را به شكلی عینی تر به نمایش بگذارند.
اقدام سعودی ها برای ضربه زدن و عقب راندن قطر از دید بسیاری از تحلیلگران هر چند با ادعای جلوگیری از ایجاد انشقاق میان دولت های عربی حاشیه خلیج فارس صورت گرفت، اما خود به مهمترین عامل افزایش شكاف در صف دوستان ریاض مبدل شد.
عربستان به عنوان كشوری كه با هدایت ملك سلمان و فرزندش می كوشد بر جایگاه قدرت نخست منطقه تكیه زند، به واسطه عدم تحمل بازیگری چون قطر كه مسیر كسب مولفه های نرم افزاری قدرت را در پیش گرفته در سال 2017 بحرانی دیپلماتیك را رقم زد؛ بحرانی كه همچنان ادامه دارد و ابعادی تازه و گسترده یافته است تا جایی كه حتی سعودی ها هفته گذشته با كارشكنی مانع ورود ورزشكاران قطری شده و برخلاف قوانین جهانی اعلام كردند اجازه نمی دهند پرچم قطر در عربستان به اهتزاز درآید.
پژوهشم** 9279**1601** خبرنگار: سیدمحمد موسی كاظمی ** انتشار: شهناز حسنی
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شوید.
تهران- ایرنا- تشدید اختلافات سیاسی میان عربستان و قطر كه ریشه در رقابت های پیدا و پنهان این دو كشور دارد، بحرانی بی سابقه را به وجود آورد و پس لرزه های آن سبب تضعیف و شكل گیری دورنمای فروپاشی شورای همكاری خلیج فارس شد.
