سوغات مجموعه ای از اقلام است كه زائر هنگام بازگشت از سفر زیارتی، به عنوان رهاورد و یادگاری دارای تقدس از یك شهر مذهبی، كه عنوان پایتخت معنوی كشور را دارد، برای خویشاوندان، دوستان و آشنایان خود به ارمغان می برد.
سوغات زائر، می تواند باورها و ارزشهای دینی را به مخاطب خود منتقل نماید اما سوغاتی كه اكنون زائر رضوی می برد با توجه به نوع رسانه، نوع مخاطب و نوع محتوای دینی خود با ایده آل ها فاصله زیادی دارد.
از دیدگاه كارشناسان به نظر می رسد شرایط بازار مشهد و برخی اقلام عرضه شده در آن با هدف زائر و زیارت در تناقض است و كمبود سوغات مرتبط با مفهوم زیارت و متناسب با شرایط زائر در سطح بازار احساس می شود.
در نظرگاه دست اندركاران و كارشناسان، با توجه به حضور سالانه حدود 30 میلیون زائر داخلی و خارجی در مشهد، ارائه الگوی درستی از سوغات می تواند به توسعه و تعمیق محتوایی زیارت در مشهدالرضا كمك كند كه در این راستا اقداماتی از سوی نهادهای مختلف در خراسان رضوی انجام گرفته است.
*ارائه نمونه برای سوغات فرهنگی زائر رضوی
مدیر مركز رشد فناوری های فرهنگی و زیارت پارك علم و فناوری خراسان به خبرنگار ایرنا گفت: سوغات می تواند یك مصداق بومی برای صنایع فرهنگی در ایران بویژه شهر مشهد باشد، از این رو با هدف كمك به تعمیق مفهوم زیارت مدل سوغات فرهنگی زائر رضوی در قالب طرح توسعه كمی و كیفی زیارت توسط این پارك طراحی و تدوین شده است.
علیرضا جاوید عربشاهی با اشاره به ارائه این طرح استانداری خراسان رضوی، بیان كرد: پروژه مطالعه سوغات فرهنگی رضوی بخشی از این طرح مطالعاتی بود كه در سال 1390 توسط پارك علم و فناوری انجام شد و راهبردها و راهكارهایی برای سوغات زائر در آن گنجانده شد.
وی دستیابی به مفهومی مناسب و مستدل از 'سوغات فرهنگی زائر رضوی'، تبیین نقش سوغات فرهنگی در فرهنگ زیارت، دستیابی به شاخص های اصلی سوغات فرهنگی زائر رضوی در حوزه های محتوا، مخاطب، قالب و ارائه راهبردهایی در این حوزه را از اهداف كلی پروژه مطالعه سوغات فرهنگی رضوی برشمرد.
مدیر مركز رشد فناوری های فرهنگی و زیارت پارك علم و فناوری خراسان گفت: مطالعات انجام شده نشان می دهد كه كمبود اطلاع از جانمایی بازارها در سطح شهر، نرخ گذاری نامناسب كالا، بی ثباتی قیمت ها، حمایت ناكافی از تولید صنایع دستی در مشهد و كمبود مجتمع های ارائه انواع سوغات، عمده مشكلات خرید سوغات از سوی زائر را تشكیل می دهد.
وی ادامه داد: 'ادویه هفت قلم، زعفران و زرشك، انواع خشكبار و شیرینی جات' در زمره سوغاتی های خوراكی و 'انگشتر و زیورآلات فیروزه و عقیق، پرچم های مذهبی، جام چهل كلید، عبای روحانی و نمازی، خلعت آخرت، عطریات، سجاده، جانماز و مهر و تسبیح، صنایع دستی' از سوغاتی های غیرخوراكی مشهد به شمار می روند.
وی گفت: برای رسیدن به نمونه نهایی سوغات فرهنگی زائر رضوی در طرح توسعه كمی و كیفی زیارت كه توسط پارك علم و فناوری خراسان طراحی و تنظیم شد، از یك سو شاخص های زائر با شاخص های رسانه و از سوی دیگر شاخص های زائر با شاخص های محتوا سنجیده می شود و این سه بخش در تركیبی معنادار در كنار یكدیگر قرار می گیرد.
مدیر مركز رشد پارك علم و فناوری خراسان ادامه داد: در نهایت از تلفیق دو جریان مزبور خروجی سیستم به عنوان یك محصول دارای شاخص در هر سه حوزه ارائه خواهد شد.
عربشاهی اظهار كرد: از آنجا كه برای صنایع فرهنگی در كشور مفاهیم بومی نداشتیم، دیدگاه ما در پارك علم و فناوری این بود كه موضوع سوغات با ظرفیت بزرگی كه دارد، می تواند پیوندی بین صنایع فرهنگی و مبحث زیارت برقرار كند.
وی با اشاره به چهار راهبرد پیشنهادی برای ارائه یك مدل الگویی سوغات فرهنگی زائر رضوی در طرح توسعه كمی و كیفی زیارت گفت: تعمیق نگرش و دیدگاه های حاكم بر تدوین مبانی راهبردی و برنامه ریزی توسعه سوغات فرهنگی، فرهنگ سازی و گسترش آگاهی عمومی در شناخت و بهره گیری از سوغات مطلوب فرهنگی زائر رضوی، فعالسازی و جلب مشاركت بخش خصوصی، تشكلهای مستقل مردمی و نخبگان فرهنگ و هنر در تولید و توزیع انواع سوغات فرهنگی، بسترسازی و توسعه زیرساختهای لازم در تولید و عرضه سوغات فرهنگی زائر رضوی از پیشنهادهای ارائه شده در این طرح است.
*عمده بازار سوغات مشهد در دست ایرانی هاست
به گزارش ایرنا، تحقیقات انجام شده گویای هزینه كرد بالای زائران مشهدالرضا در بخش سوغات است، به طوری كه براساس یك تحقیق انجام شده در سال 86، میانگین هزینه خرید سوغات و كادو توسط هر خانوار زائر در مشهد 103 هزار و 276 ریال است.
همچنین این تحقیق نشان می دهد كه بیشترین هزینه كرد زائران در گروه سنی21 تا 30 سال و 41 تا 60 سال در بخش خرید سوغات بوده است كه با فرض افزایش توان خرید و آثار تورمی در نرخ اقلام موجود در بازار و خرید زائران غیرایرانی شاید بتوان این رقم را هم اینك 2 هزار میلیارد ریال دانست.
كارشناس مسئول اداره بازرسی و نظارت سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، ادعای در اختیار داشتن 70 درصد بازار سوغات مشهد توسط خارجی ها بویژه كشور چین را رد كرد.
مهدی مقدسی گفت: بخش عمده سوغات زائر در بازار مشهد و استان متعلق به تولیدكنندگان همین منطقه است و فقط برخی اقلام خارجی هستند.
وی بیان كرد: برای اثبات این ادعا كه 70 درصد بازار سوغات مشهد در دست خارجی هاست باید تحقیقات میدانی ویژه این موضوع انجام گیرد.
وی اظهار كرد: اقلام اصلی سوغات مشهد كه مواد غذایی مانند زعفران، نبات، آبنبات و... هستند مربوط به تولید كنندگان همین منطقه است كه خاستگاه تولید این مواد خراسان رضوی است.
كارشناس مسئول اداره بازرسی و نظارت سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: نمونه چینی اقلام سوغات مانند جانماز و تسبیح و... در بازار وجود دارد اما آنچه متعلق به تولیدكنندگان این استان است، در بازار به وفور یافت می شود.
مقدسی اظهار كرد: در اقلام سوغات مانند انگشتر و سنگ های قیمتی و جواهرات، عمده نقره جات، طلا و زیورآلات ساخته شده از سنگهای قیمتی بویژه فیروزه مربوط به تولیدكنندگان همین استان است و درصد بسیار كمی از این اقلام خارجی است كه بیشتر به صورت قاچاق وارد بازار شده و یا نمونه های تقلبی از چین و برخی كشورهای اروپایی وارد می شود.
وی اضافه كرد: شاید بتوان چادر مشكی را كه در این استان تولید نمی شود و همچنین برخی اقلام اسباب بازی به عنوان سوغات را از جمله كالاهایی دانست كه نمونه خارجی آن در بازار مشهد بیشتر از داخلی و از نوع وارداتی است.
وی گفت: در راستای سیاست های اقتصاد مقاومتی تلاش شده است كه مبارزه با كالای قاچاق و حمایت از تولید داخل در سطح گسترده با اولویت قرار دادن 15 قلم كالا در اولویت كارها قرار گیرد كه در این راستا اقدامات خوبی انجام گرفته است.
*تهیه گزارش دقیق از وضعیت بازار سوغات در مشهد
مدیركل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: با هدف عمل به بخشی از راهبردهای طرح توسعه كمی و كیفی زیارت شامل سوغات فرهنگی زائر رضوی و مسئولیتی كه به این دفتر واگذار شده، كارگروهی با عنوان شورای سیاستگذاری و راهبردی سوغات زائر تشكیل شده است.
علی رسولیان افزود: در این شورا معاونت هماهنگی امور اقتصادی و معاونت هماهنگی امور زائران استانداری خراسان رضوی، اداره كل میراث فرهنگی، سازمان صنعت، شهرداری، اتاق اصناف، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، سازمان جهاد كشاورزی و جهاد دانشگاهی به عضویت درآمده اند.
وی بیان كرد: در كنار آن كمیته مشورتی شامل فعالان بخش خصوصی و كمیته هماهنگی و امور اجرایی در حوزه زیارت با عضویت نمایندگان سازمان فنی و حرفه ای، سازمان صنعت، سازمان جهاد كشاورزی، كمیته امداد، اداره فناوری اطلاعات و ارتباطات استانداری تشكیل شد.
وی اظهار كرد: تاكنون شورای سیاستگذاری و راهبردی سوغات زائر رضوی یك یا 2 جلسه برای تبیین كلیات كار برگزار كرده است و در این جلسات مقرر شده اداره كل میراث فرهنگی گزارش دقیقی از وضعیت سوغات زائر در مشهد تهیه و ارائه كند.
وی تاكید كرد: آماری كه تاكنون توسط بخشهای مختلف در خصوص ارزش سوغات در بازار مشهد یا اینكه چقدر از این بازار در دست تولید كنندگان داخلی یا خارجی است، ارائه شده، متقن و دقیق نیست لذا اداره كل میراث فرهنگی در حال تهیه طرحی برای مشخص كردن وضعیت دقیق بازار سوغات مشهد است.
*حمایت های مالی از تولیدكنندگان سوغات زائر
مدیركل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی گفت: كمك به مشاغل خانگی كه سوغات نیز بخشی از آن به شمار می رود، همچنین كمك به تولیدكنندگان صنایع دستی و مشاغل خرد از برنامه های حمایتی امسال این استان است.
رسولیان اظهار كرد: امسال از محل اعتبارات توسعه شاخص های اقتصادی، اعتباراتی برای طرحهای ایجادی و اشتغالزا در قالب تسهیلات با سه درصد سود برای سرمایه در گردش و پنج درصد سود برای طرحهای ایجادی در نظر گرفته شده تا طی توافق انجام گرفته با بانكها بخشی از این تسهیلات به سرمایه گذاران در حوزه سوغات زائر عرضه شود.
وی گفت: تاكنون 240 میلیارد ریال یارانه سود تسهیلات بانكی از محل اعتبارات توسعه شاخص های اقتصادی به استان ابلاغ شده كه برآورد می شود با این میزان تسهیلات معادل 6 هزار میلیارد ریال تسهیلات در حوزه اشتغال استان پرداخت شود. سهم بخش صنعت گردشگری استان از این تسهیلات حدود 27 درصد است.
وی اظهار كرد: هم اكنون 28 هزار میلیارد ریال طرح اشتغالزا در حوزه های صنعت، معدن، تجارت، كشاورزی و گردشگری این استان آماده معرفی به بانك ها برای دریافت این تسهیلات است كه بخشی از این طرحها مربوط به حوزه سوغات است.
مدیركل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی گفت: مساعدت های مالی نیز برای سرمایه گذاران حوزه سوغات زائر از محل اعتبارات صندوق كارآفرینان امید برای پرداخت تسهیلات به صنایع دستی (80 میلیارد تومان) و از محل اعتبارات تبصره 18 قانون بودجه نیز تسهیلات ویژه ای در این خصوص در نظر گرفته شده است.
وی بیان كرد: امسال سامانه اعتبارات مشاغل روستایی و شهرهای زیر 10 هزار نفر جمعیت نیز كه بخشی از آن مربوط به تامین سوغات بویژه در حوزه مواد غذایی و صنایع دستی است، راه اندازی شده كه اعتبارات خوبی در قالب تسهیلات با نرخ سود 6 درصد برای صنایع دستی و تولیدكنندگان سوغات می تواند باشد.
*شبكه سازی سوغات زائر در مشهد
معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: به منظور رفع مشكلات مربوط به بازار سوغات مشهد، دبیرخانه دائمی سوغات زیارت با محوریت این سازمان در سال 1394 در مشهد تشكیل شد.
محمد مطیع افزود: این دبیرخانه هیچ ارتباطی به طرح توسعه كمی و كیفی زیارت نداشته و طرحی مستقل از سوی این اداره كل بوده است.
وی اظهار كرد: ارزش بازار سوغات در مشهد 15 هزار میلیارد ریال برآورد شده و برای افزایش سهم تولیدكنندگان داخلی از ارزش این بازار، نیاز به زمان و برنامه ریزی مدون است.
وی بیان كرد: كار اصلی دبیرخانه دائمی سوغات زیارت در مشهد، افزایش سهم تولید داخلی در حوزه سوغات زیارت، شناسایی كالاهای هدف، معرفی ظرفیت های بخش سوغات مشهد و شبكه سازی سوغات است.
مطیع گفت: در راستای شبكه سازی سوغات تاكنون، تعدادی از واحدهای كوچك تولیدی در حوزه اقلام مختلف سوغات كه توان رقابت در بازار را دارند، شناسایی شده اند تا بتوان شبكه ای از تولیدكنندگان این اقلام به منظور حمایت و سازماندهی تولید و عرضه سوغات ایجاد كرد.
گزارشگر: میترا عبداللهی ** انتشار دهنده: علی اصغر ایزدی
7489/5132
مشهد – ایرنا – متولیان و كارشناسان حوزه زیارت معتقدند اقلامی كه اكنون زائران مشهدالرضا از این شهر معنوی با خود به سوغات می برند، با مفاهیم نظری این حوزه همخوان نیست و معنویتی سزاوار زائر امام رضا (ع) در بخش سوغات دیده نمی شود.