بر اساس اعلام سازمان هواشناسی خشكسالی یكی از پدیده‌های هواشناختی و جدایی ناپذیر از شرایط اقلیمی در كشورهای واقع در عرض های جنب حاره ای مانند ایران است.
در این مناطق كه بیشترین بیابان های جهان وجود دارند، خشكسالی امری است عادی و ممكن است در هر محلی رخ داده و پیامدهای نامطلوب به همراه داشته باشد.
ویژگی ها و اثرات خشكسالی از قبیل شدت، مدت و بزرگی آن از محلی به محل دیگر متفاوت است. در مناطق خشك و نیمه خشك، اثرات كمبود بارندگی بر روی منابع آب به سرعت آشكار می‌شود.
به بیان دیگر در مناطقی كه به طور طبیعی دارای محدودیت منابع آب هستند، بروز خشكسالی تأثیرات منفی بیشتری به دنبال داشته وحتی می‌تواند به بحران منتهی شود.
پژوهشكده اقلیم شناسی كشور نیز با تاكید بر ضرورت توجه به ابعاد و آثار كاهش بارش ها در كشور تاكید كرده است كه بارش های مناسبی برای سال زراعی 97-96 در جنوب غرب كشور پیش بینی نمی‌شود و احتمال دارد كه استان های بوشهر،فارس، خوزستان، كهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری و ایلام با خشكسالی مواجه می‌شوند.
از سویی بر اساس اعلام سازمان هواشناسی مجموع بارش پاییزه در استان های ساحلی دریای خزر در حدود میانگین بلند مدت بوده، اما مجموع بارش فصل پاییز در سطح كشور به ویژه در جنوب غرب به كمتر از میانگین بلندمدت گرایش پیدا كرده است. اما هشدار این است كه شرایط یاد شده مدیریت واقع بینانه منابع آب در حوضه‌های آبریز كشور، به خصوص برای تامین آب كشاورزی و شرب فصل بهار و تابستان سال آتی را می طلبد.
علاوه بر كاهش بارش ها، مصرف بی رویه آب به ویژه در بخش كشاورزی، هدر رفت آب، كاهش شدید منابع آب زیرزمینی به واسطه حفر هزاران چاه غیرمجاز مشكلات موجود در این حوزه را مضاعف كرده كه باید هر چه زودتر برای آن چاره ای اندیشیده شود.
باعث تاسف است كه اعلام می شود منابع تجدید شونده آبی كشور 88 میلیارد مترمكعب است، این در حالی است كه میزان مصرف آب 97 میلیارد مترمكعب گزارش شده است.
حدود 110 درصد استحصال از منابع آبی در كشور انجام می شود در حالیكه سقف آن 40درصد از منابع تجدید شونده آبی است.
متوسط بارش های ایران در 48 سال گذشته حدود 250 میلیمتر بوده، این در حالی است كه سال آبی 95 - 96 با ثبت میزان 230 میلیمتر بارش به پایان رسید و این كسری بارش ها سال ها است كه ادامه دارد.
مجموع بارش های جوی ایران از اول مهر 95 تا اول اردیبهشت 96 افزون بر 207 میلیمتر بوده كه این میزان نشان از كاهش 3 درصدی بارش ها در سال گذشته دارد.
بر اساس اعلام سازمان هواشناسی كل ریزش های جوی از اول مهر تا 16 دی سال آبی 97 - 96 بیش از 32 میلیمتر بوده است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره های مشابه درازمدت (78 میلیمتر) 59 درصد كاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (53 میلیمتر) كاهش داشته است.
بر اساس اعلام مسئولان شركت آب و فاضلاب تعداد 750 هزار حلقه چاه در كشور وجود دارد كه 330 هزار حلقه چاه غیرمجاز است. برداشت از آب‌های زیرزمینی توسط چاه‌ها حدود 42 میلیارد مترمكعب است كه مسئولان بنا دارند در برنامه ششم توسعه 11میلیارد مترمكعب از برداشت آب‌های زیرزمینی را كاهش دهند تا پس از 20 سال بتوانیم منابع آب زیرزمینی را به حالت اولیه باز گردانیم.
كارشناسان می گویندكه آمار بالای هدر رفت آب دركشورنیزكه نسبت به استانداردهای جهانی رشد سه برابری داشته، موجب شكل گیری خسارت های كلان می شود و ضروری است تا با پیش بینی طرح هایی ، نگاه ویژه به مدیریت مصرف آب در بخش كشاورزی به عنوان مصرف كننده اصلی داشت.
میزان هدر رفت آب در ایران 28 تا 30 درصد یعنی سه برابر جهانی است، درحالی كه متوسط هدر رفت آب در دنیا 9 تا 12 درصد گزارش شده است.
با توجه به شرایط موجود و بر اساس اعلام كارشناسان جهانی ایران اكنون در مرحله تنش آبی قرار دارد. كشورهایی كه سرانه آب تجدیدپذیر آن ها كمتر از یك هزار و 755 مترمكعب باشد، در مرحله تنش آبی قرار دارند.
از سوی دیگر انشعاب های غیرمجاز آب نیز مشكلات موجود را مضاعف كرده است. بر اساس اعلام مسئولان سازمان آب و فاضلاب كشور نزدیك 300 هزار انشعاب غیرمجاز در كشور وجود دارد.
معاون رییس جمهوری و رییس سازمان حفاظت محیط زیست نیز پاییز سال جاری در كرج، گفت: كشور به شرایط ورشكستگی آبی رسیده اما انجمن های علمی، درگیر مشاوران و پیمانكاران و منافع شخصی هستند و سكوت كرده اند.
عیسی كلانتری در همایش بررسی ساختار تشكیلاتی مدیریت منابع طبیعی و محیط زیست ایران كه در پردیس كشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران در كرج، افزود:
وی خاطرنشان كرد: اگر از 40 سال پیش تا كنون انجمن های علمی ساكت نمی ماندند و ناظر بودند، امروز به ورشكستگی آبی نمی رسیدیم.
وی گفت: در هیچ جای دنیا دیده نمی شود كه منابع تجدید شونده آبی 88 میلیارد مترمكعب و مصرف آن 97 میلیارد مترمكعب باشد كه حدود 110 درصد استحصال از منابع آبی در كشور انجام می شود در حالیكه سقف آن 40 درصد از منابع تجدید شونده آبی است.
دولت های یازدهم و دوازدهم در این زمینه گام های بلندی برداشته اند كه ترویج تغییر نوع كشت و اعطای تسهیلات بر مجهز شدن زمین های كشاورزی به سیستم آبیاری نوین از آن جمله است اما غلبه بر این بحران نیاز به همراهی و همیاری مردم دارد و رسانه ها در این بین می توانند با آگاهی رسانی دقیق و سریع از گسترش آثار بحران جلوگیری كنند.
معاون اول رییس جمهوری نیز در جلسه شورای عالی آب كه تابستان امسال برگزار شد با تاكید بر اینكه امروز موضوع آب یك مطالبه و دغدغه عمومی است، گفت: بحران كم آبی یكی از اصلی ترین چالش های پیش روی كشور است و باید با مدیریت دقیق و برنامه ریزی جامع از تشدید این بحران و پیامدهایش جلوگیری كرد.
اسحاق جهانگیری با بیان اینكه همه بخش های كشاورزی، صنعت و شرب نیازمند اصلاح الگوی مصرف است، اظهار داشت: با توجه به اینكه بخش كشاورزی بیش از نود درصد منابع آبی كشور را مصرف می كند تهیه طرح جامع الگوی كشت به عنوان كار جدی می تواند نقش تعیین كننده ای در كاهش استفاده از منابع و ذخایر آبی كشور داشته باشد.
شرایط موجود و شواهد حاكی از جدی بودن بحران آب در كشور و ضرورت ایجاد عزم همگانی برای حل این بحران است زیرا سال ها است كه زنگ خطر بحران آب در كشور به صدا درآمده است.
مردم و مسئولان و همه بخش ها و دستگاه ها مسئولیت های بالایی در مهار بحران آب در كشور دارند و ناگزیر از این هستیم كه به وظایف خود در قبال این بحران ملی عمل كنیم زیرا در غیر این صورت شاهد تشدید آن خواهیم بود.
مدیرعامل آب منطقه ای البرز در گفت وگو با ایرنا اعلام كرد كه با وجود اینكه در سال آبی قرار داریم، تاكنون میزان ذخیره سد كرج (امیركبیر) به 59 درصد و سد طالقان به 60 درصد رسیده كه امید است در زمستان امسال با بارش برف این ذخایر افزایش پیدا كند.
بهزاد پارسا به روند نزولات جوی از ابتدای سال آبی 96-97 اشاره كرد و افزود: تاكنون وضعیت بارش ها مطلوب نبوده و در پاییز 96 بارش باران به میزان قابل قبولی نرسیده است.
پارسا با بیان اینكه باید بپذیریم كشور ما در منطقه خشك و نیمه خشك قرار دارد، گفت: بر این اساس خشكسالی و كم آبی همزاد تمدن كهن ما بوده و باید برای مدیریت و مواجهه با این پدیده آمادگی لازم را داشته باشیم.
وی افزود: میزان بارندگی از اوایل سال آبی 96-97 حدود 51 میلیمتر بوده كه نسبت به سال گذشته 55 درصد كاهش و نسبت به دوره آماری بلندمدت 60 درصد كاهش داشته است.
مدیرعامل شركت آب منطقه ای البرز با بیان اینكه امید است از این پس شاهد زمستان پر باری باشیم، اضافه كرد: بر اساس پیش بینی های سازمان هواشناسی انتظار می رود كه در زمستان شاهد بارش های به نسبت خوب برف و باران در استان باشیم.
وی گفت: با توجه به شرایط كشور و به خصوص استان پرجمعیت البرز، توصیه می شود كه مردم همواره صرفه جویی در مصرف آب را سرلوحه امور خود قرار دهند كه از این طریق از مشكلات بعدی پیشگیری شود.
پارسا افزود: با مدیریت صحیح منابع و توسعه امكانات و تجهیزات لازم، درصدد برنامه ریزی بیشتر و بهتر برای منابع و ذخایر موجود هستیم.
در مقابل روندكاهش میزان بارش ها و سطح آب های تجدیدپذیر كشور، با افزایش میزان بهره برداری آن هم به صورت بی رویه هستیم.
استان البرز نیز به واسطه مهاجرپذیری بالا و تمركز فعالیت های كشاورزی در این استان، دارا بودن هزاران حلقه چاه غیرمجاز و برداشت های بی رویه از منابع زیرزمینی آب به طور مضاعف با بحران آب مواجه است.
رییس شركت آب و فاضلاب روستایی استان البرز با اشاره به اینكه هم اكنون 6 هزار انشعاب غیرمجاز در استان شناسایی شده، گفت: حفاری چاه های غیرمجاز باعث افت آب های زیرزمینی شده است.
غلامرضا رضایی فر مدیرعامل آب و فاضلاب استان البرز نیز در گفت و گو با ایرنا با بیان اینكه در تابستان امسال فقط 3 منطقه كمالشهر، مهرشهر و نظرآباد با تنش آب مواجه بودند، گفت: در تابستان پیش رو 9 شهر استان با تنش آب مواجه خواهند شد كه این معضل در كرج و كمالشهر حادتر است.
حقایق موجود در خصوص بحران آب در كشور حكایت از آن دارد كه شرایط وخیم تر از آن است كه چاره اندیشی را به تاخیر بیاندازیم و تا مشكلات عمیق تر نشده باید به فكر تابستان سال آینده باشیم.
1535/6155خبرنگار:داریوش غفاری**انتشار دهنده:داریوش غفاری
كرج - ایرنا - تغییرات اقلیمی، كاهش بارش ها در فصل پاییز و یك ماه گذشته از زمستان، تداوم مصرف بی رویه آب در بخش های مختلف، فقر منابع زیرزمینی آب و عوامل متعدد دیگر بحران آب در كشور را تشدید كرده و خشكسالی به پشت در رسیده و بر آن می كوبد و دور كردن آن نیاز به عزم همگانی دارد.
