تلنگری به فیلسوفان خودمان

محمد سعیدی مهر یكی از 42 پژوهشگر برتر در حوزه علوم انسانی است كه دیروز، 24 دی ماه در اختتامیه نهمین جشنواره بین المللی فارابی برای تالیف كتاب «ضرورت، دلالت و جهان های ممكن» به عنوان برگزیده سوم بخش بزرگسال در گروه فلسفه، كلام، اخلاق، ادیان و عرفان مورد تجلیل قرار گرفت.
این كتاب با رویكردی تحلیلی به بررسی مجموعه ای از مهمترین مباحثی می پردازد كه در فلسفه معاصر پیرامون مفهوم «ضرورت» شكل گرفته است.
در فصل های ابتدایی این كتاب علاوه بر تحلیل معناشناختی ضرورت بر پایه منطق موجهات معاصر، جایگاه ایده جهان های ممكن در متافیزیك تحلیلی معاصر بررسی می شود.
نویسنده در ادامه به تحلیل نظریه دلالت مستقیم در حوزه اسامی خاص می پردازد و پس از آن نسبت ضرورت شیئی و ذات گرایی را مورد بررسی قرار داده و در دو فصل پایانی كتاب، گزاره های ضروری و گزاره های پیشین با دو رویكرد تعریفی و شهودی را مورد تحلیل قرار می دهد.
در واقع این استاد دانشگاه كوشیده تا طیف وسیعی از مباحث معاصر در باب ضرورت را در طرحی نظام مند بررسی كرده و با نگاهی انتقادی، حلقه های ارتباطی منطق، متافیزیك و فلسفه زبان را در این حوزه بازنمایی می كند.
سعیدی مهر روز دوشنبه درباره ویژگی های كتابش به خبرنگار معارف ایرنا گفت: این كتاب در حوزه فلسفه نگاشته شده و همانطور كه در مقدمه كتاب آمده حداقل سه شاخه از فلسفه معاصر یعنی متافیزیك، فلسفه زبان و فلسفه منطق را به هم ارتباط می‌دهد.
وی كه معتقد است مباحث این كتاب، بسیار انتزاعی و فنی است، اضافه كرد: كتاب ضرورت، دلالت و جهان های ممكن، كاربرد مستقیم و بی‌واسطه در مسائل روزمره ندارد و مباحث بنیادین و اساسی در حوزه منطقی در این كتاب مطرح می شود ولی این مباحث به صورت غیرمستقیم می‌تواند در مسائل كاربردی تاثیرگذار باشد.
عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس گفت: سرشت مسائل مطرح شده در این كتاب بسیار فنی و انتزاعی است و درباره ضرورت، مبحثی در دلالت و معناشناسی برخی از واژگان زبان و ارتباط آن با متافیزیك و بحث جهان های ممكن مطرح شده است.
وی افزود: البته این مباحث، بیشتر در غرب مطرح بوده و در سنت ما نیز وجود دارد ولی در سال‌های اخیر و در چند قرن گذشته ما نتوانستیم مسائلی را كه ریشه های آن در مباحث سنتی ما مانند آثار بوعلی، خواجه نصیرالدین طوسی، فارابی، ملاصدرا و دیگران وجود دارد به زبان امروزی بیان كنیم؛ زبانی كه بتوان امكان گفت و گو با جهان فلسفی غرب را ایجاد كرد.
به گفته سعیدی، یكی از ویژگی ها و كاربردهای كتابش این است كه به خواننده بومی و داخلی اجازه می دهد تا بخشی از مباحث فلسفی معاصر غرب را انتقال دهد و چه بسا محركی باشد تا فیلسوفان داخلی بتوانند كاری انجام دهند، البته این موارد باید بازیافت و بازخوانی شده و به زبان روز بیان و تحلیل شود و این كتاب می تواند تلنگری و راه باریكه ای را برای این حركت علمی باز كند.
وی تلاش های بسیاری كرده تا زوایای مختلف این محدودیت و مشكل را كه در حوزه فلسفه وجود دارد، برای دانشجویان و فیلسوفان داخلی بیان كند و به گونه ای اندیشمندان این حوزه را تحریك كند تا در حد توان خود به جبران این نقیصه بپردازند.
این استاد دانشگاه گفت: مشكل این است كه فلسفه ایرانی اسلامی ما در حوزه بین المللی حضور شایسته و درخوری ندارد در حالی كه پیشینه فلسفی ما كه ابن سینا و فارابی داریم و جهان هنوز به آن افتخار می‌كند، اقتضاء می كند كه در قرن 21 ایران و فیلسوفان ایرانی حضور چشمگیری و موثری در جهان فلسفی و تفكر فلسفی معاصر جهانی داشته باشد در حالی كه این تفكر وجود ندارد و مباحث فلسفی به صورت جزیره ای محدود شده است.

**مباحث فلسفی ما به داخل كشور و آثار فارسی، محدود شده است

وی افزود: مباحث فلسفی ما به داخل كشور و آثار فارسی محدود شده و اگر در همایشی در خارج از كشور شركت كنید، می ‌بینید كه حضور فیلسوفان ایرانی، اساتید و محققان ایرانی بسیار كم رنگ است و زمانی كه یك فیلسوف ایرانی در این زمینه مطلبی ارائه می كند، برای آنان جای شگفتی دارد كه چنین دیدگاه هایی در ایران وجود دارد.
سعیدی مهر علت این شگفتی فیلسوفان خارجی را حضور كم‌فروغ اندیشمندان ایرانی در مجامع بین المللی دانست و گفت: ما فیلسوفان بزرگی در دوران معاصر داشتیم و آثار آنان عمدتا به زبان فارسی و نهایتاً عربی حوزوی منتشر شده كه نمی تواند انعكاس بین المللی پیدا ‌كند و ما برای معرفی فیلسوفان خودمان نمی‌توانیم آثار بزرگان این حوزه را به منابع خارجی ارائه دهیم.

**ضعف ترجمه در آثار فلسفی

البته وی معتقد است یكی از مشكلات كنونی مربوط به ترجمه آثار فلسفی به زبان های خارجی است و در این زمینه به ایرنا گفت: اثر ترجمه شده همیشه از اثر اصلی فاصله داشته و مترجم دخل و تصرف هایی نیز در متن دارد و ما نیز مترجم‌های توانمندی در این حوزه نداریم كه بتوانند متون تخصصی را به خوبی درك كرده و به این مسائل بپردازند.
برگزیده جشنواره فارابی افزود: گاهی ترجمه‌های ما بوی فارسی می دهد و مساله مهم این است كه متفكرین این حوزه توانایی پیدا كنند كه خود به زبان انگلیسی بنویسند كه اگرچه این، كار سختی است ولی مترجم باید بتواند چنین متونی را بازبینی كرده و خطاهای ترجمه را گوشزد كند و به همین دلیل آثار فلسفی، بسیار محدود ترجمه می شود و بسیاری از آثار نیز به ترجمه در نمی آید، در نتیجه، حضور فلسفه ما در خارج از كشور ضعیف است.
وی علاج این مشكل را در دو راه ترسیم كرد و گفت: راه اول اینكه مطالب خودمان را به زبان آنها بیان كنیم و در مجلات و كنفرانس ها و مجامع علمی خارج از كشور حضور جدی داشته باشیم تا ایرانی ها بتوانند تصویری اسلامی ایرانی را ترسیم كنند.
راه دوم به گفته سعیدی مهر این است كه فیلسوفان ایرانی بتوانند نظرات و حرف های فیلسوفان غربی را به كشور منتقل كنند و در واقع پلی دو طرفه ایجاد شود.
سعیدی مهر كه 6 دوره با جشنواره بین المللی فارابی همكاری نزدیك داشته و در دو دوره به عنوان مدیر گروه و در چهار دوره نیز عضو شورای سیاستگذاری جشنواره بوده، درباره كتاب خود تاكید كرد: این كتاب را نمی توان یك كتاب فرافلسفی دانست زیرا چند گرایش فرعی و تخصصی فلسفه در آن به هم پیوند می خورد و مباحث مربوط به فلسفه منطق زبان و فلسفه متافیزیك به گونه ای مطرح شده كه این مسائل با هم گفت و گویی را تداعی می كند.
در مراسم اختتامیه نهمین جشنواره بین المللی فارابی كه دیروز با حضور رئیس جمهوری و وزیر علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد، از صاحبان 42 اثر برتر از میان چهار هزار و 183 اثر تجلیل شد.
رشته های جشنواره فارابی شامل «تاریخ، جغرافیا و باستان شناسی»، «حقوق»، «زبان و ادبیات»، «علوم اجتماعی و علوم ارتباطات»، «علوم اقتصادی، مدیریت و حسابداری»، «علوم تربیتی، روان شناسی، علوم رفتاری و تربیت بدنی»، «علوم سیاسی، روابط بین الملل و مطالعات منطقه ای»، «فقه، اصول، علوم قرآنی و حدیث»، «فلسفه، كلام، اخلاق، ادیان و عرفان»، «فناوری اطلاعات، اطلاع رسانی و كتابداری»، «مطالعات انقلاب اسلامی و امام خمینی (ره)»، «مطالعات هنر و زیبایی شناسی» و «سایر بخش ها» است.
جشنواره بین‌المللی فارابی ویژه تحقیقات علوم انسانی و اسلامی از سال 1387 پایه گذاری شده و دیروز، 24 دی ماه با تجلیل از دارندگان برترین آثار در گروه های دوازده گانه پرونده نهمین جشنواره بین المللی فارابی بسته شد.
فراهنگ**1003**1055
خبرنگار: محمدرضا جعفرملك**انتشار: زینب كارگر