سروش محلاتی: امام علی(ع) با آنكه معصوم بود اجازه انتقاد و اعتراض به دیگران می داد

به گزارش ایرنا، سروش محلاتی در نشستی در ادامه سلسله بحثهای خود در باره خلافت در نهج البلاغه تحت عنوان «معصومان نقدپذیر و نامعصومان نقدستیز» با اشاره در باره بحثهای اخیر در جامعه در باره نقد معصومین (ع) افزود: امام به عنوان جانشین پیامبر اكرم (ص) از نظر شیعه دارای دو ركن اساسی است كه اعتقاد دارد اولا، امامت به نص است یعنی از ناحیه خداوند تعیین می شود و ثانیا، عصمت را در مورد ایشان معتبر می داند.
وی افزود: این دو ویژگی به معنای آن است كه وقتی خداوند متعال، انسانی را به عنوان امام و پیشوای جامعه تعیین می كند، خطا و لغزشی كه ممكن است همانند دیگر انسانها در رفتار او رخ دهد، اتفاق نخواهد افتاد و سلامت حكومت در راس آن تضمین می شود.
سروش محلاتی ادامه داد: این ویژگیهای مثبت، در عین حال این بحث را مطرح می كند كه آیا در چنین شرایطی، معصوم اجازه مشاركت، اظهارنظر، نقد و اعتراض شهروندان را در باره حكومت خواهد داد؟
وی با تاكید بر اینكه اگر در جامعه ای اجازه نقد و اعتراض به افراد داده نشود، مشكل استبداد و دیكتاتوری رخ خواهد داد، تصریح كرد: در چنین حكومتی، هر چند حاكم انسان صالح و شایسته ای باشد، ولی نقش سایر مردم در مدیریت جامعه نادیده گرفته می شود و این یك خطر بزرگ است.
این مدرس حوزه و دانشگاه گفت: در چنین جامعه ای، حضور فكری مردم، نشاط علمی آنها و شكوفایی عقل و اندیشه كه همواره با نقد و اعتراض همراه است، مسكوت خواهد شد.
وی افزود: بر همین اساس، چه در مساله نص و چه عصمت ممكن است این سوال مطرح شود كه آیا بدون دادن اجازه نقد و اعتراض به افراد، نظام سیاسی حاكم سر از تحمیل و استبداد ، جمود فكری و توقف فكر و اندیشه در نخواهد آورد؟!
وی گفت: در پاسخ به این سوال، مفسران از قدیم تاكنون به دو دسته تقسیم شده اند؛ از یكسو، گروهی كه معتقدند عصمت جایی برای انتقاد از پیشوای معصوم باقی نمی گذارد و دسته دوم، كسانی هستند كه اعتقاد دارند جامعه باید دارای فضای فكری باز و سیال باشد و به همین دلیل، با اصل وجود عصمت مخالفت می كنند.
سروش محلاتی خاطرنشان كرد كه بهترین سند برای ارزیابی و نقد چنین دیدگاههایی، مراجعه به بیانات امیر مومنان، حضرت علی (ع) در كتاب گهربار نهج البلاغه است.
وی افزود: این كتاب به روشنی به ما پاسخ می دهد كه آیا امیرالمومنین (ع) در صحنه حكومت به عنوان معصوم ظاهر می شود یا خیر؟ آیا ایشان در دوران حكومت خود، فضای باز انتقاد و اعتراض را در جامعه باز می گذارد یا خیر؟ آیا به عنوان حاكم، به عصمت استناد می كند و راه را بر انتقاد و اعتراض دیگران می بندد؟
وی خاطرنشان كرد: این سوال همواره مطرح بوده است كه چگونه یك حاكم می تواند خود را مصون از خطا و اشتباه بداند و در عین حال، اجازه انتقاد و اعتراض به دیگران بدهد؟
سروش محلاتی كه در حوزه فقه سیاسی پژوهش می كند، با استناد به 10 فراز از خطبه های نهج البلاغه گفت: تعمق در سیره امام علی (ع) در طول حدود پنج سال حكومت و نیز، بیانات ایشان در نهج البلاغه به روشنی نشان می دهد كه ایشان با وجود آنكه خود را معصوم می داند و می گوید كه در مسیر هدایت و دین خدا دچار خطا و اشتباه نشده ام، اما در همان حال، به مردم می فرماید كه شما برای صحبت كردن آزادید و هر چه را حق تشخیص می دهید، در گفتن آن مضایقه نكنید.
وی افزود: امام علی (ع) نمی گفتند چون من حقیقت را می دانم، نیازی به گفتن شما نیست و هر چه را من می گویم، باید عمل كنید.
این پژوهشگر دینی در این زمینه به آثار استاد شهید مرتضی مطهری نیز استناد كرد و گفت كه اولین دلیل صدق و كذب كسی كه مدعی است اهل حق است و در مسیر حق رفتار می كند، این است كه گوشش آماده شنیدن انتقاد و اعتراض باشد.
وی تاكید كرد: بر همین اساس، فضای جامعه حتی وقتی یك معصوم حاكم باشد، برای بیان نظرات مختلف و نقد و اعتراض مسدود نمی شود.
سروش محلاتی افزود: علت این امر آن است كه جامعه حتی جامعه زمان امام علی (ع) از افراد مختلف و متنوعی تشكیل می شود كه سطح فكر و اندیشه آنها یكسان نیست و در نتیجه، حاكم نمی تواند به بهانه برخورداری از عصمت، این تنوع و تكثر اندیشه ها را نادیده بگیرد.
وی تصریح كرد: در اندیشه شیعه، حاكم حتی وقتی فرد معصوم در راس آن قرار دارد، باید اجازه دهد مسیر بیان نظرات در جامعه باز باشد تا حتی افرادی كه چنین دیدگاه یا شناختی در باره عصمت ندارند نیز بتوانند حرف و استدلال خود را در باره موضوعات جامعه مطرح كنند و پاسخ نقدها و اعتراضاتشان را بشنوند.
این مدرس حوزه و دانشگاه با بیان اینكه «هنر آن است كه همه كلام علی (ع) دیده شود»، كسانی را كه تلاش كرده اند به بهانه حفظ عصمت، جلوی اعتراض و انتقاد را در جامعه بگیرند و یا افراد دیگری كه خواسته اند برای دفاع از فضای باز ، اصل عصمت را انكار كنند، مورد انتقاد قرار داد و گفت: «امیرالمومنین ، جضرت علی (ع) هم معصوم بود و هم اجازه می داد دیگران حرف بزنند، انتقاد داشته باشند و اعتراض كنند.»
سلسله بحثهای سروش محلاتی در باره «خلافت در نهج البلاغه» ساعت 7 صبح روزهای پنجشنبه هر دو یكبار در میدان كاج خیابان 11 غربی تهران برگزار می شود و شركت در آن برای همه افراد آزاد است.
نشست بعدی 12 بهمن با بررسی قلمروی عصمت در نهج البلاغه برگزار می شود.
** 1551**