ایران و هند؛ ترسیم افق هایی فراسوی چابهار

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، خرداد ماه سال 1395 «نارندرا مودی» نخست وزیر هند در صدر یك هیات بزرگ به تهران آمد و توافقنامه های اقتصادی گوناگونی را با مقام های كشورمان به امضا رساند.
همچنین در آن زمان نخست وزیر هند به همراه رئیس جمهوری افغانستان میهمان دكتر «حسن روحانی» رییس جمهوری شده و در زمینه گسترش سرمایه گذاری ها در بندر چابهار گفت وگو كردند كه در نهایت پیمان سه‌ جانبه ساخت بندر بین‌ المللی و كریدور ترانزیتی چابهار به امضا رسید.
رییس جمهوری از فردا 26 بهمن ماه به مدت سه روز میهمان همتای هندی خود خواهد بود.
هند به شدت برای مشاركت در توسعه این منطقه جهت دسترسی و صادرات كالا به افغانستان و كشورهای آسیای میانه تمركز دارد. رقابت های سیاسی و اقتصادی هند با پاكستان و چین مهمترین دلیل برای اشتیاق فراوان دهلی نو به همكاری با ایران بوده است.

**آینده روشن بندر چابهار
گفت وگوهای پیشین در تهران به امضای موافقتنامه‌ سرمایه گذاری 500 میلیون‌ دلاری هند در توسعه بندر چابهار با هدف تسهیل دسترسی هند به بازار افغانستان بدون نیاز به پاكستان منجر شد. یكی از پروژه های مرتبط با آن نیز تأمین مالی ساخت راه آهن خطوط چابهار به زاهدان بوده است.
افزون براین هند سرمایه گذاری برای ساخت كارخانجات تولیدی در استان سیستان و بلوچستان را نیز مورد توجه قرار داده است.
نشریه «بیزینس استاندارد» هند در این زمینه آورد: در سفر سه روزه روحانی به هند قرار است رئیس جمهوری ایران با مقام های هندی در زمینه تحولات منطقه ای و جهانی گفت وگو كند. نهایی ساختن توسعه و بهره برداری از بندر چابهار در كوتاه ترین زمان، مهمترین محور دیدار و گفت وگوی روحانی با مقام های ارشد دهلی نو خواهد بود.
به اعتقاد رسانه های هندی، بندر چابهار می تواند نقش برجسته ای را در توسعه تجارت دوجانبه و دسترسی به افغانستان و بازارهای منطقه ای و بین المللی ایفا كند. مهم آنكه این بندر مهم و راهبردی ایران، مسیر ترانزیت كالا از هند به ایران و افغانستان را با دور زدن پاكستان فراهم می سازد.
به نوشته این نشریه هندی، براساس آمار دولت هند، حجم تجارت با ایران در سال مالی 2016 و 2017 بیشتر از 12.8 میلیارد دلار بوده است كه از این مقدار 10.5 میلیارد آن به واردات كالا به ویژه نفت خام از ایران اختصاص داشت و صادرات كالا از هند نیز بیش از 2 میلیارد دلار بود.
نشریه دیپلمات هم نوشت: رقابت با چین برای هند بسیار اهمیت دارد. در سال 2015 هند حدود 950 میلیون دلار كالا به آسیای میانه صادر كرد كه درمقایسه با 18 میلیارد دلار صادرات چین رقم اندكی است. بیشتر صادرات هند به افغانستان و در حدود 560 میلیون دلار بوده است.
«اكونومیك تایمز» یكی از روزنامه هایی بود كه گزارشی مفصل در زمینه اهمیت بندر چابهار برای دهلی نو منتشر كرد. در این گزارش چنین عنوان شد كه هند امید دارد این بندر موجب اتصال آن به افغانستان و عاملی برای جهش در اقتصاد دوكشور باشد زیرا به ظرفیت های حمل و نقل جان می بخشد و دسترسی هر سه كشور به یكدیگر را آسان می سازد.
ظرفیت های بزرگی برای سرمایه گذاری در منطقه چابهار موجود است كه نه تنها ابعاد جدیدی از روابط سه كشور را ظاهر می سازد بلكه اثرات آن می تواند به دیگر حوزه ها در منطقه و جهان هم منتشر شود.
به نوشته این گزارش نخستین فاز از این بندر در دسامبر سال گذشته (آذر 1396) تكمیل شد و برنامه ریزی برای توسعه 5 فاز دیگر آن در دست بررسی است.
350 میلیارد دلار سرمایه گذاری هند می تواند ظرفیت چابهار را به 82 میلیون تن كالا برساند. ضمن اینكه دسترسی های جاده ای و راه آهن برای این منطقه هم در دست بررسی قرار دارد.
از زمان امضای توافق سه جانبه ترازیت كالا با محوریت چابهار، هند 1.1 میلیون تن گندم به افغانستان صادر كرد و از ژانویه 2018 عمده این صادرات از طریق دریایی چابهار صورت می گیرد.
این گزارش فواید توسعه چابهار را در كاهش هزینه ها برای افغانستان، جذب سرمایه و ایجاد زیرساخت ها و كار آفرینی مهم دانست و افزود توسعه ظرفیت های اقتصادی در افغانستان می تواند موجب كاهش تروریسم در این كشورهم بشود. به همین دلیل هند ساخت جاده «دلارام» به «زرنج» در افغانستان و تكمیل راه آهن چابهار به زاهدان در ایران و سپس اتصال آن به مرز افغانستان را در دستور كار خود قرار داده و برنامه ریزی كرده است این پروژه ها را تا سال 2020 به اتمام برساند.
این روزنامه هندی استفاده از ظرفیت های معدنی افغانستان در آینده را نیز مهم دانست و نوشت: افغانستان دارای ظرفیت های بزرگی در حوزه های معدنی و حتی نفت است. این كشور معادن غنی از سنگ های معدنی و صنعتی را در اختیار دارد كه باید استخراج و منتقل شوند. دورنمایی كه برای چابهار ترسیم شده است افزایش تجارت و ترانزت كالا و تقویت ارتباط در منطقه است.
به اعتقاد رسانه های هندی، این بندر می تواند در حوزه منابع طبیعی هم نقش مهمی را داشته باشد و در كل رونق و توسعه را به منطقه بیاورد. از این رو چابهار گام مهم آغازین همكاری راهبردی جدید ایران، هند و افغانستان برای توسعه منطقه از طریق تلاش جمعی با استفاده از فرصت های منطقه ای است.

** برنامه بلندپروازانه هند برای انتقال انرژی
از دیگر محورهای مورد توجه ایران و هند بحث نفت و انرژی و انتقال آن از ایران به هند است. هند به علت جمعیت انبوه، میزان فقر و توسعه نیافتگی گسترده نیاز روز افزونی به انرژی به ویژه نفت خام و گاز دارد. نزدیكترین منبع تامین انرژی برای هند خاورمیانه است.
روزنامه های هندی حجم كل واردات روزانه نفت خام این كشور در سال 2017 را 4.4 میلون بشكه عنوان كردند كه ایران در میان سه صادركننده بزرگ به این كشور قرار داشت.
ایندین اكسپرس نوشت: ایران روزانه حدود 470 هزار بشكه نفت به این كشور فروخته است. در 9 ماهه نخست سال صادرات نفت ایران اندكی كاهش داشت. اما در ماه گذشته میلادی حجم نفت خام صادراتی ایران به هند در كنار نفت سبك و میعانات حدود 550 هزار بشكه بود كه نسبت به ماه پیش از آن افزایش چشمگیری داشت.
از چالش های مهم برای هند انتقال انرژی بوده است. هند همیشه به دنبال انتقال ایمن و قابل اعتماد انرژی از خاورمیانه به سرزمین خود بود و اكنون برنامه های بلندپروازانه ای را برای این موضوع تدارك دیده است.
روزنامه «فایننشال اكسپرس»یكی از محورهای گفت وگو میان مقام های ارشد ایران و هند را موضوع احداث خط لوله در آب های عمیق عنوان كرد و نوشت: علاوه بر توسعه چابهار ساخت خط لوله انرژی به هند نیز از دیگر محورهای مهم اقتصادی این سفر است. این پروژه می تواند حتی اتصال هند به آسیای میانه را هم فراهم كند. خط لوله عمیق خاورمیانه به هند (MEIDP) از نظر دولت و تحلیلگران در دهلی نو برای امنیت انرژی هند ضروری است.
هند تصمیم دارد با ایجاد یك كوریدور شمال به جنوب، آسیای مركزی و حتی روسیه را از طریق بندر انزلی و بندر عباس به بمبئی وصل كند. این پروژه 7200 كیلومتری كه روی زمین و زیر دریا قرار می گیرد از سوی هند، روسیه و ایران پشتیبانی می شود. هدف هر سه طرف این است تا خط ارتباطی را كه در گذشته وجود داشت دوباره احیا كنند.
كارگروه هایی كه پیش از این تشكیل شده اند نه تنها بر امكان فنی و عملیاتی این پروژه تاكید دارند بلكه بر ظرفیت های این خط لوله جهت انتقال گاز به بازارهای هند با قیمتی رقابتی اصرار دارند.
براساس گزارش ها خط لوله 1300 كیلومتری از بندر چابهار ایران تا ترمینال «پوربندر» در ایالت گجرات در سواحل غربی هند طراحی شده است كه بخشی از این پروژه عظیم می تواند باشد.

پژوهشم**9130 **1601**خبرنگار: حسین عباسی نسب** انتشار: شهناز حسنی
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و پژوهشی های خبری ایران و جهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شوید.