آمادگي ايرانداك براي همكاري با سامانه هاي علمي جهاني در همانندجويي

به گزارش ايرنا، بحث تقلب، تخلف و بدرفتاري علمي در اشكال مختلف، نه تنها زماني كه خبري در اين مورد در رسانه ها مطرح مي شود، بلكه هميشه براي افكار عمومي مهم است.
پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران (ايرانداك) مي تواند به عنوان مرجع موسس سامانه هاي مختلف از جمله سامانه گنج براي ثبت عنوان و چكيده مقالات، پايان نامه ها و رساله ها، نقش مهمي در جلوگيري از تقلب و تخلف هاي علمي داشته باشد زيرا به اين شكل امكان همانندجويي دستكم در منابع فارسي ثبت شده در اين سامانه ها فراهم مي شود و پيش از آغاز تاليف سند مورد بررسي مي توان گفت چنين پژوهشي قبلا انجام شده يا خير.
اما آيا اين امكان در مورد مقالات و نشريات خارجي و كتاب هاي فارسي نيز وجود دارد؟ همچنين آيا دسترسي به چكيده سند كافي است و آيا معاونان پژوهشي دانشگاه هاي برتر كشور با قرار دادن همه متن پايان نامه ها در اين سامانه موافق هستند؟
دكتر سيروس عليدوستي در مورد اقداماتي كه اين پژوهشگاه مي تواند براي جلوگيري از تقلب، تخلف و يا به گفته وي، بدرفتاري علمي انجام دهد، به خبرنگار علمي ايرنا گفت: بدرفتاري علمي مساله اي پيچيده و زمان‌مند است كه نياز به راهكاري پيچيده و زمان‌بر دارد و نمي‌ توان براي درمان آن يك راهكار ساده و يكباره داشت.
وي افزود: اين مساله در زماني بلند و در سايه سياست‌ ها و عواملي گوناگون شكل گرفته كه نياز به بازشناسي و بازنگري دارد؛ برخي راهكارها مانند راهكارهاي آموزشي و تربيتي بلندمدت هستند، برخي هم مانند بازنگري در سياست‌ ها در ميان‌ مدت پاسخ مي‌ دهند.

***نهادهاي بسياري در حل تقلب و بدرفتاري علمي مسئول هستند
رئيس ايرانداك خاطرنشان كرد: برخي راهكارهاي فناورانه نيز مي‌ توانند در كوتاه‌مدت به سرانجام برسند. در اين زمينه بسياري از نهادها مانند خانواده، مدرسه، دانشگاه همچنين نهادهاي سياستگذار و قانونگذار مانند شوراي‌ عالي عتف و مجلس شوراي اسلامي مي توانند نقش ايفا كنند.
وي توضيح داد: ايرانداك دو كار كليدي در اين زمينه انجام مي دهد؛ نخست آموزش كه از سال‌ ها پيش در آن سرمايه‌ گذاري كرده است. دوم؛ همانندجويي با كاربرد فناوري اطلاعات در پايان زنجيره انتشار. اين كاربرد ‌اكنون براي پايان‌ نامه‌ها، رساله ‌ها‌ و پيشنهاده‌ ها انجام مي‌ شود و مي ‌توان آن را براي كتاب‌ ها و مقاله‌ ها به كار برد كه پيشنهاد آن به نهادهاي مسئول داده شده،‌ ولي تاكنون به سرانجام نرسيده است.

***آماده همكاري با سامانه هاي جهاني براي همانندجويي نشريات خارجي هستيم
دانشيار پژوهشكده فناوري اطلاعات پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران تاكيد كرد: براي نشريه‌ هاي خارجي نيز ايرانداك آماده است با سامانه‌ هاي جهاني در اين زمينه همكاري كند. براي اين همكاري نيز نهادهاي مسئول بايد چنين درخواستي داشته باشند تا بتوان آن را به انجام رساند.
عليدوستي با اشاره به اهميت اين مساله گفت: اين مساله، چالشي است و اگر به‌ درستي به آن پرداخته نشود، براي نظام علم و پژوهش كشور بسيار زيان‌ بار خواهد بود.

***بدرفتاري علمي براي جامعه دانشگاهي و نهادهاي مسئول مضر است
وي گفت: اگر بدرفتاري علمي گسترش يابد، نبايد انتظار داشت جامعه اعتماد خود را به دانشگاهيان حفظ كند و شايد نقش استادان و دانش ‌آموختگان دانشگاه‌ ها در بهبود جامعه رو به كاستي رود. از سويي اگر يك دانش ‌آموخته دانشگاه، شايستگي كافي را با انجام پژوهش در قالب پايان ‌نامه يا رساله نيابد، ظرفيت كارشناسي و تخصصي كشور رنگ مي بازد و كاركرد خود را از دست مي دهد و دانش ‌آموختگان نمي توانند در ميدان عمل، نقشي را كه از آنها انتظار مي ‌رود، انجام دهند.
«اگر بدرفتاري علمي گسترش يابد، شور و اشتياق انجام پژوهش ‌هاي اصيل و معتبر كاهش مي ‌يابد و آنگاه گسستي جبران‌ناپذير در جامعه دانشگاهي كشور پديد خواهد آمد كه در ميان‌ مدت پيامدهاي ناگواري براي كشور خواهد داشت».
رئيس ايرانداك تاكيد كرد: با بدرفتاري علمي، سرمايه اجتماعي درون زيرسيستم آموزش عالي و در ميان اين زيرسيستم و سيستم بالاتر آن كاهش خواهد يافت. كاهش سرمايه اجتماعي، هزينه ‌هايي مانند نظارت و كنترل را بالا خواهد برد. از سوي ديگر، اگر سازمان ‌ها نتوانند به شايستگي دانش ‌آموختگان بر پايه مدرك تحصيلي آنان اعتماد كنند، بايد نظام ارزشيابي خود را بسازند و شايد هم به‌ سوي تربيت نيروي انساني مورد نياز خود بروند كه هر دو اينها براي كشور هزينه‌ هاي گزافي را در پي خواهد داشت.

***پايگاهي واحد براي ثبت همه پيشنهاده ها (پروپوزال ها)، پايان نامه ها و رساله ها نياز است
رئيس پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران در مورد اختلاف نظر شماري از معاونان پژوهشي دانشگاه‌ ها به‌ ويژه در رشته‌ هاي فني در مورد ثبت همه پايان ‌نامه‌ها و رساله‌ ها در سامانه ثبت ايرانداك (گنج) به خبرنگار علمي ايرنا گفت: ثبت همه پايان‌نامه‌ ها، رساله ‌ها و پيشنهاده‌ ها در يك كانون ملي دستاوردها و بركات بسياري براي نظام پژوهش، علم، و فناوري دارد و چنين رويكردي در بند 2-4 سياست ‌هاي كلي علم و فناوري (29/6/1393) و در بندهاي بسياري از سياست‌ هاي كلي اقتصاد مقاومتي (29/11/1392) همچنين قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اﻗﺘﺼﺎﺩي، ﺍﺟﺘﻤﺎعي و ﻓﺮﻫنگي جمهوري اسلامي ايران آشكار يا نهان آمده است.
سيروس عليدوستي ادامه داد: دانشگاه‌ها و دانشگاهيان با چنين دستاوردها و سياست‌ هايي به طور كلي هم‌نوا هستند؛ اما آنچه شايد برخي دانشگاه‌ها با آن هم‌نوا نيستند، اشاعه تمام‌ متن اين مدارك است. دسترسي آزاد به تمام‌ متن پايان‌ نامه ‌ها و رساله‌ ها از ميانه دهه 1990 ميلادي به يك جنبش جهاني بدل شد؛ ولي چرا يك دانشگاه در ايران ممكن است با اشاعه تمام ‌متن اين مدارك مخالف باشد؟

***دليل مخالفت بعضي دانشگاه ها با ثبت تمام متن پايان نامه ها
وي گفت: دو دليل اصلي براي اين مخالفت تاكنون بيان شده است. نخست اين كه استادان و دانش‌ آموختگان مي‌ خواهند از يك پايان ‌نامه يا رساله، مقاله يا ديگر آثار علمي را استخراج و يا اختراعي را ثبت كنند. در اين زمينه وزارت علوم، چاره كار را انديشيده و اجازه انتشار تمام‌ متن پايان ‌نامه‌ هاي كارشناسي ارشد را 18ماه و رساله‌ هاي دكتري را 30 ماه پس از دفاع داده كه اين زمان براي استخراج آثار از اين مدارك كافي به‌نظر مي‌رسد.
دانشيار پژوهشكده فناوري اطلاعات پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران با اشاره به دليل ديگر در اين زمينه افزود: بعضي دانشگاه ها اين مدارك را مي فروشند كه درآمد بسيار ناچيزي براي دانشگاه‌ها دارد. در اين زمينه، وزارت علوم تصميم به انتشار رايگان تمام‌ متن‌ پايان‌ نامه‌ ها و رساله ‌ها پس از زمان ياد شده گرفته است.

***دولت منابع مالي زيادي براي تحصيلات تكميلي هزينه مي كند
وي تاكيد كرد: اگر هر دانشگاه جداگانه اين مدارك را نگه‌داري كند و ‌بفروشد، امكان ره‌گيري كپي ‌برداري‌ هاي غيرمجاز يا بدرفتاري‌ هاي علمي در آن ها نيست، زيرا يك پايگاه داده واحد از آنها نخواهيم داشت. از سوي ديگر، دولت منابع مالي بسياري براي تحصيلات تكميلي هزينه مي‌كند و انتظار دارد دستاورد اين دوره‌ها در چرخه كاربرد و بهره‌برداري قرار گيرد تا هم پژوهش‌ هاي تازه بر بنياد پژوهش ‌هاي پيشين استوار شوند و هم صنعت از اين دستاوردها بهره‌ مند شود.
عليدوستي اين وضعيت را مغاير با هدف اوليه تاسيس دانشگاه ها برشمرد و افزود: ايرانداك براي رسيدن به وفاق در اين زمينه،‌ نخست كوشش مي ‌كند در چارچوب قوانين و مقررات رفتار و از خط‌ مشي‌ هاي ملي و وزارتي پيروي كند. براي نمونه به هيچ روي، پايان ‌نامه‌ها و رساله ‌ها را نمي‌ فروشد، آنها را پيش از زمان تعيين شده اشاعه نمي‌ دهد، خدمات گنج را به رايگان در اختيار همگان مي‌ گذارد و حقوق مادي و معنوي پديدآوران و دانشگاه‌ ها را پاس مي‌دارد.
وي تاكيد كرد: همچنين همكاران ايرانداك در نشست ‌هاي گوناگون در وزارت علوم يا با دانشگاه ها عملكرد خود را توضيح و به ابهام‌ ها پاسخ مي‌ دهند. اميد است با عملكرد قانوني ايرانداك و دستاوردهايي كه ثبت پايان‌ نامه ‌ها و رساله ‌ها در ايرانداك براي دانشگاه‌ ها دارد، اين رويه گسترش يابد.
سيروس عليدوستي، دانش‌آموخته دكتري تخصصي دانشگاه تهران در رشته مديريت با گرايش سيستم در سال ۱۳۸۴ است و كارشناسي ارشد مديريت بازرگاني و كارشناسي مديريت صنعتي خود را نيز در سال‌هاي ۱۳۷۱ و ۱۳۶۸ از همين دانشگاه گرفته است.
وي از سال ۱۳۷۴ عضو هيات علمي پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران بوده و ‌اكنون دانشيار مديريت فناوري اطلاعات اين پژوهشگاه است. بيشتر كار او در اين پژوهشگاه پيرامون كاربرد دانش مديريت در علوم و فناوري اطلاعات بوده است.
علمي**9157*2017