قنات زارچ، كهن میراثی در دل كویر

یزد با تمدنی چند هزار ساله، بناهای تاریخی و فرهنگی زیادی را در دل خود جای داده كه نظر هر تازه واردی را جلب می كند.
تاكنون پنج اثر این استان شامل بافت تاریخی یزد، باغ های دولت آباد و پهلوان پور مهریز و قنات های زارچ و حسن آباد در فهرست میراث جهانی یونسكو به ثبت رسیده است.
یزد در كنار استان های فارس و اصفهان به عنوان مثلث طلایی گردشگری ایران، مقصد نخست گردشگران خارجی و اروپایی است و این مهم، گردشگری را به عنوان یكی از محورهای توسعه استان قرار داده است.
استان یزد 2 هزار و 270 هكتار بافت تاریخی و 6هزار و 500 اثر تاریخی دارد كه از این تعداد تاكنون، یكهزار و 720 اثر به ثبت ملی رسیده است.
در 9 ماهه سال 1396، 96هزار و 300 گردشگر خارجی به استان سفر كردند كه این تعداد در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 34 درصد افزایش نشان می دهد.
پارسال، 113 هزار و 500 گردشگر خارجی یزد را به عنوان مقصد سفر خود به ایران انتخاب كردند كه از این تعداد، 73 هزار نفر مربوط به 9 ماهه سال گذشته بود.
گذشته از سفر گردشگران خارجی، صدها هزار گردشگر داخلی سال گذشته و 9 ماهه سال 96 از بناهای تاریخی، فرهنگی و چشم اندازهای طبیعی، عرصه های بیابانی و كویری استان دیدن كردند.
یكی از بناهای تاریخی و منحصر بفرد یزد در مركز این استان قنات زارچ است كه به عنوان طولانی ترین قنات جهان در فهرست میراث جهانی یونسكو به ثبت رسیده و همواره شاهد حضور گردشگران زیادی از داخل و خارج كشور است.
قنات زارچ با طول بیش از 83 كیلومتر و در عمق 23 متری زمین به عنوان طولانی ترین قنات ساخت دست بشر شناخته شده كه از ویژگی های این سازه 70 پله بودن آن است و این ویژگی به اضافه طولانی بودن و قدمت آن، این قنات را به یكی از قناتهای ارزنده دنیا تبدیل كرده است.
منطقه زارچ دارای هفت رشته قنات بوده كه قنات زارچ به لحاظ طول در ردیف طولانی ترین قناتهای جهان قرار دارد و تشكیل شده از 2 رشته اصلی شور و شیرین است كه با هدف بهره برداری از آب های زیرزمینی برای مشروب كردن اراضی كشاورزی ساخته شده است.
یكی از ویژگی های قنات زارچ مقطع مربعی آن است كه پیشینه حفر آن، به زمان زرتشتیان بر می گردد.
قنات زارچ، از روستای فهرج در 60 كیلومتری شهر یزد سرچشمه می گیرد و حدود 30 كیلومتر آن نیز از «اكرمیه» تا دروازه قرآن، از زیر شهر یزد می گذرد و پس از خروج از یزد و طی چند كیلومتر دیگر، به بخش زارچ می رسد.
پس از ورود اسلام به ایران، مسجد جامع، بزرگ ترین و معروف ترین مسجد تاریخی یزد نیز در حریم قنات زارچ ساخته شد و چند میله چاه این قنات در محدوده این مسجد قرار گرفت تا علاوه بر پر كردن آب انبار وسیع زیر مسجد، نمازگزاران نیز بتوانند از طریق پایاب، برای وضو گرفتن از آب قنات استفاده كنند كه این پایاب هنوز هم قابل استفاده است.
تا 40 سال قبل، آبدهی قنات زارچ بیش از 150 لیتر در ثانیه بود، اما به دلیل حفر بی رویه چاه های عمیق و نیمه عمیق در حریم آبی قنات، آبدهی آن به شدت كاهش یافته است.
جوی های ربانی، قدمگاه، امام حسین (ع)، وقت الساعت، سیدركن الدین، كلیمیان و محل تل از جمله پایاب های شاخه شیرین قنات زارچ است.
برای ثبت جهانی این قنات پایاب های جوی كوشكنو، پایاب حاج عباس، پایاب میرعسكر شاهی، حسینیه شاه ابوالقاسم، مدرسه شهاب الدین طراز، مدرسه شاه كمالیه و مسجد جامع و پا شیرهای آب انبار جِن نُك و حسینیه شاه ابوالقاسم مرمت و ساماندهی شدند.
فناوری ساخت قنات در اوایل هزاره اول پیش از میلاد در مناطق خشك كوهستانی ایران گسترش یافت و به كشاورزان این مناطق اجازه داد تا بتوانند در دوره های طولانی خشكی كه آب سطحی پیدا نمی شود به كشت و زرع بپردازند، ایجاد قنات به تدریج در مناطق دیگر دنیا نیز رایج شد و اكنون قنات های زیادی از چین تا مراكش و حتی در قاره آمریكا وجود دارند.
زارچ با قدمت بیش از سه هزار سال از مناطق كهن مركز ایران محسوب می شود و در پنج كیلومتری شهر یزد قرار گرفته است.
شهر زارچ تا سال 1342 خورشیدی جزو نواحی روستایی به شمار می رفت و از این سال به عنوان منطقه شهری شناخته شد. این شهر از شمال به كوه های «دربید» و «انجیر» از شرق به شهر «شاهدیه» و یزد، از جنوب به جاده خضر آباد و از غرب به «اشگذر» محدود است.
زارچ بعد از میبد، قدیمی ترین آبادی یزد است و تا سال 1340 شمسی معماری این شهر عمدتا معماری رسمی رایج این مرز و بوم بود، اما اكنون بسیاری از خانه های قدیمی نوسازی شده و خانه های خشت و گلی جای خود را به خانه های آجر و آهن و سیمانی داده است.
زارچ بر اثر مجاورت با كویر خشك و پهناور نمك، نهایتا تحت تاثیر آب و هوای خشك صحرایی قرار گرفته است.
همچنین زارچ را به دلیل وجود بیش از 30 حسینیه و مسجد، شهر حسینیه‏ ها می نامند و بسیاری از مردم، زارچ را به علت آیین‎ عاشورایی و شور حسینی در ایام محرم و صفر می ‎شناسند.
یزد گنجینه ای از هنر، فرهنگ و تمدنی ایرانی را در خود دارد كه از آن جمله می توان به بناهای مذهبی، بقعه، مساجد، حسینیه ها، زیارتگاه های زرتشتیان، خانه های تاریخی، آب انبارها، باغ های تاریخی، بادگیرها و بازارچه ها اشاره كرد.
یزد با عناوینی چون به شهر بادگیرها، شهر كار، كاریز و كاهگل، دارالعباده، دارالعلم و دارالعمل، حسینیه ایران، شهر دوچرخه ها، شیرینی، شهر قنات، قنوت و قناعت و شهر آتش و آفتاب معروف است.
7532/ 6197
irnayazdd@