پروین اعتصامی پایه گذار روشی نوین در ادبیات فارسی

پروین اعتصامی را باید شاعری برجسته دانست؛ او در اوج جوانی دردهایی فراتر از سنش را درك می كرد و این حس، وی را به عمیق ترین اندیشه ها سوق می داد تا در برابر ظلم ها و ناهنجاری های موجود سكوت نكند و اعتراض خود را در قالب شعر بیان كند. نوآوری در شعر پروین از نكته های جالب توجه به شمار می رود كه با خواندن اشعار وی می توان به آسانی به این مهم پی برد. او در سرایش قصیده، قطعه، غزل و مثنوی تبحر داشت و بیشتر شعرهای او به سبك عراقی نوشته شده است.

پروین اعتصامی در دوران كوتاه زندگی خود توانست به بهترین شكل، قابلیت ها و توانمندی های یك بانوی شاعر را در به تصویر كشیدن رنج انسان از درد، جور و بیداد به اثبات برساند؛ چرا كه از نوجوانی با دردهای اجتماعی مردم و مشكلات محرومان آشنا شده بود. از اشعار مشهورش چندین شعر را در 12 سالگی سرود كه از آن جمله می توان به «ای مُرغك خُرد ز آشیانه، پرواز كن و پریدن آموز؛ تا كی حركات كودكانه؟ در باغ و چمن چمیدن آموز؛ رام تو نمی شود زمانه، رام از چه شدی؟ رمیدن آموز» اشاره كرد.

او از 10 سالگی با دیوان شاعران بزرگ كشور چون مولانا، سعدی، حافظ و ... آشنا شده و بسیاری از ابیات این شاعران را حفظ كرده بود. بنابراین می توان گفت او از دوران نونهالی شاعری را آغاز كرد و تا 35 سالگی كه چشم از جهان فرو بست، این طبع شاعرانه روز به روز شكفته تر شد.

«محمود اكرامی»، شاعر و پژوهشگر فرهنگ و ادب فارسی، معتقد است كه پروین اعتصامی به دلیل سكوت و درونگرایی خویش، با شعرهای خلاقانه به اعتراض اجتماعی روی آورد و از آن جا كه شعرش به طور كامل در خدمت مردم و نگرانی های آنها بود، در دل و جان مردم نفوذ كرد. در ادامه گفت وگوی پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا را با این شاعر می خوانیم.

**تجلی اندیشه های عمیق پروین اعتصامی در شعرهای اجتماعی و انسانی
پروین اعتصامی در عصر خود، مشكلات جامعه خویش را در قالب شعر به تصویر كشید. او از جمله شاعرانی به شمار می رود كه با به كارگیری واژه هایی چون چرخ خیاطی، تیر و كمان، گوهر و سنگ و ... زبان جدیدی از شعر را پایه گذاری كرد. هر چند زبان شعر پروین شاید قدیمی، سهل و ممتنع و به سبك سعدی نزدیك باشد، اما ورود این گونه واژگان به شعر در آن زمان، نوآوری بزرگی محسوب می شود.

او در قالب مناظره هایی خواندنی حرف ها، درد ودل ها و اعتراض های خود را نسبت به بی عدالتی های اجتماعی بیان می كند. او در شعری نخ و سوزن را در كنار هم قرار می دهد، در جایی دیگر پیاز و سیر را در ارتباط با هم می نشاند و به این ترتیب در مناظره های میان اشیا پیرامون خود كه آنها را لمس كرده بود و تجربه های تلخ و شیرینی با آنها داشت، حرف می زند و شعرهایی در حیطه فلسفه حیات، اخلاق، مباحث و مشكلات اجتماعی و زیست محیطی را مطرح می كند.

در شعر «روزی گذشت پادشهی از گذر گهی، فریاد شوق بر سر هر كوی و بام خاست»، این ادیب بزرگ به عنوان عارفی اجتماعی وارد میدان می شود و از زبان پیرزنی گوژپشت در نقدی اجتماعی می گوید: «آن پارسا كه ده خرد و مُلك رهزن است، آن پادشاه كه مال رعیت خورد گداست» كه در واقع حرف ها، حكمت ها، عرفان و انتقاد اجتماعی را در قالب گفت وگوی میان افراد و اشیا می گوید. پیرزن گوژ پشت كه از نظر همگان فرتوت و از كار افتاده است به عنوان وجدان بیدار جامعه و انسانی با تجربه، اندرزهایی كارآمد را بیان می كند «بــر قـطـره ســرشــك یـتــیـمـان نـظـاره كـن، تـا بـنگری كه روشـنی گوهر از كجـاسـت» به این معنا كه اگر كاخی می سازند در كنارش كوخی ساخته اند و در حقیقت گدا، پادشاهی است كه مال مردم را می خورد و پارسا و زاهدی كه در طلب مال دنیا باشد، راهزن و دزدی بیش نیست. پروین اعتصامی در حقیقت همواره در راستای بیداری اجتماعی حركت می كرد و در این زمینه از آگاهی بسیار خوبی برخوردار بود.

**ظرافت های زنانه در شعرهای پروین
در شعر پروین اعتصامی، زن حضور بارز و روشنی دارد و یك فریادگر اجتماعی به شمار می رود؛ حتی اگر آن فریادگر، پیرزنی گوژپشت باشد. این شاعر بزرگ در بیتی می سراید: «به هیچ مبحث و دیباچه ای قضا ننوشت، برای مرد كمال و برای زن نقصان» كه این شعر تفاوت جایگاهی و اجتماعی میان زن و مرد را كه در جامعه آن روز وجود داشت و این اعتقاد را كه زن ها ناقص هستند و نسبت به مردها از درجه فهم اجتماعی كمتری برخوردارند، به چالش می كشاند. او با این استفهام انكاری می خواهد بگوید كه این گفته ها ساخته و پرداخته ذهن جامعه مرد محور و مرد مَدار است.

**بروز توانایی های خاص شاعرانه در عمر كوتاه پروین اعتصامی
هر چند شماری از شاعران برجسته ایرانی چون میرزاده عشقی عمری كوتاه داشته اما موفق شده اند تا آثار ادبی ماندگاری را از خود به یادگار بگذارند و پروین اعتصامی نیز از این دسته شاعران محسوب می شود. او از 35 سالی كه خداوند برای زندگی به وی عطا كرد به بهترین شكل استفاده كرد. دیوان شعر او در عصر خودش، توجه اقشار مختلف جامعه و تحسین وتمجید بزرگان شعر و ادب را برانگیخت. پروین اعتصامی مصداق ستاره ای بود كه مدت زمان كوتاهی درخشید و اشعار او كه تجلی حرف های زمانه و دردهای دوران خود بود، ماندگار شد.

**درونگرایی و خلوت پروین
زبان و ذهنیت پروین اعتصامی در سكوت و درونگرایی او تكمیل شد. او در دوره ای ظهور كرد كه رسانه ها، تلویزیون، سینما و دیگر وسایل ارتباط جمعی رشد چندانی نیافته بودند و ابزار تبلیغاتی برای شاعران وجود نداشت. او فردی آرام و درونگرا بود و در چارچوب زندگی خانوادگی حضور داشت و مطبوعات نیز خدمت چندانی به وی نكردند. بنابراین در این شرایط آنچنان كه باید، شناخته نشد. مردم شاعرانی را كه بیشتر در معرض گفت وگوهای رسانه ای بودند، می شناختند.

پروین اعتصامی، شعر خود را به صورت كلیت می سرود و سیر تكاملی كه در آثار بسیاری از شاعران دیده می شود و از اشعار ضعیف تر به سمت اشعار پخته تر می روند، در زبان و ذهنیت شعری او دیده نمی شد. به عبارتی دیگر او در یك فرایند كوتاه كلیت شعر خود را به بهترین شكل ارایه كرد و ماندگار شد.

*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9428**2059**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شوید.