اهدای عضو با نهادینه كردن فرهنگ ایثار در جامعه

اهدای عضو یعنی یك فرد اجازه می دهد تا بافت و اندام سالم او به شخص دیگری برای پیوند اهدا شود كه این پیوند می تواند زمان زنده بودن فرد و پس از مرگ او صورت بگیرد. اهدای عضو می تواند از افراد زنده، مرگ مغزی و شخص فوت شده در شرایط خاص و با تجهیزات و تمهیدات ویژه انجام شود.

پیوندهای متداول عبارتند از كلیه ها، قلب، كبد، پانكراس، روده، ریه، استخوان، مغز استخوان، پوست و قرنیه. همچنین برخی از ارگان ها و بافت ها را می توان زمانی كه شخص اهدا كننده زنده است به شخص دیگری پیوند زد مانند یكی از كلیه ها و بخشی از كبد اما در بیشتر موارد اهدای عضو زمانی صورت می گیرد كه فرد اهدا كننده در قید حیات نباشد.

نخستین ‌بار در 1823 میلادی در آلمان پیوند بافت پوست از بدن فردی بر محل دیگری از بدن خودش با موفقیت انجام شد. از آن زمان تا امروز با پیشرفت دانش ‌پزشكی می توان از سلول‌های تخمك، قلب، كلیه و بیشتر بافت‌های داخلی بدن عمل تعویض و پیوند انجام داد.

نخستین پیوند انجام شده در ایران در 1314 خورشیدی و با پیوند قرنیه شروع شد. پس از آن پیوند كلیه در 1347 خورشیدی انجام گرفت. همچنین پیوند مغز استخوان در 1369 خورشیدی، پیوند قلب و كبد در 1372 خورشیدی، پیوند ریه در 1379 خورشیدی و در نهایت پیوند روده و پانكراس در 1385 خورشیدی صورت پذیرفت.

هر چند نخستین لایحه‌‏ پیوند اعضای افراد فوت شده در 1372 خورشیدی به مجلس شورای اسلامی تقدیم و چهار سال پس از آن نیز آیین‌نامه‎ مركز دیالیز و پیوند اعضا تدوین شد. پس از تغییر و تحول های بسیار و در 1381 خورشیدی شبكه‎ فراهم آوری اعضای پیوندی ایران شكل گرفت كه وظیفه‎ شناسایی بیماران مرگ مغزی شده در بیمارستان‎ها، ویزیت و گفت وگو با خانواده‎های این بیماران را بر عهده دارد.

بدین ترتیب با نگاهی اجمالی به سیر تغییر و تحول قوانین اهدای عضو در ایران می‌توان به این نتیجه رسید كه این عمل نیك و خداپسندانه از دیرباز در كشور از جایگاه خوبی برخوردار بوده است و امروزه نیز با ایجاد كمپین‎های مختلف، افراد زیادی اقدام به دریافت كارت اهدای عضو كرده ‌اند و در این میان هنرمندان و چهره‎های مشهور و سازمان ‎های مردم نهاد نیز به عنوان سفیران سلامت تلاش ‎های زیادی در راستای نهادینه شدن فرهنگ اهدای عضو انجام داده‌اند.

اهمیت این مهم سبب شد تا 31 اردیبهشت همزمان با سالروز صدور فتوای امام خمینی(ره) در ارتباط با جایز بودن پیوند اعضا به عنوان «روز اهدای عضو، اهدای زندگی» نامگذاری شود.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت «روز اهدای عضو، اهدای زندگی» با «كتایون نجفی زاده» مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان به گفت وگو پرداخته است.

** اهدای عضو، اهدای زندگی
31 اردیبهشت 1368 خورشیدی امام خمینی(ره) در پاســخ بــه استفتای «ایرج فاضــل» پــدر اهــدای عضــو ایــران از ایشـان، فتوایی مبنی بر جایز بودن پیوند اعضا صادر كردند كه این فتوا تحولی در تاریخ اهدای عضو ایران به وجود آورد و از 1396 خورشیدی این مناسبت در تقویم رسمی كشور به نام روز اهدای عضو اهدای زندگی ثبت شد. انجمن اهدای عضو ایرانیان در سال جاری به مدت 10 روز در بوستان مبعث واقع در بزرگراه خاوران به فعالیت های فرهنگی و برگزاری مراسم هایی برای گسترش فرهنگ اهدای عضو می پردازد. افراد جامعه می توانند در این مدت با مراجعه به این محل كارت های اهدای عضو تهیه كنند تا در ماه مبارك رمضان به خانواده های خود اعلام كنند كه اگر اتفاقی برای آنها رخ دهد، می خواهند كه اعضای بدن آنها اهدا شود زیرا در كشور روزی هفت تا 10 فرد به سبب نرسیدن عضو پیوندی دچار مرگ می شوند، در حالی كه حدود 6 هزار عضو سالم قابل پیوند در كشور از میان می رود.

**مرگ مغزی و اهدای عضو
مرگ مغزی یعنی اینكه فردی دچار مرگ شود اما قلب او تپش داشته باشد. مرگ مغزی به سبب یك ضربه به جمجمه ایجاد می شود. به این صورت كه رگ هایی كه بر روی مغز وجود دارد بسته می شود خون رسانی انجام نمی گیرد و سلول های مغز می میرند و متلاشی می شوند. به این ترتیب فرد جان خویش را از دست می دهد اما چیزی میان 6 تا هشت دقیقه قلب تپش خود را ادامه می دهد و اگر اورژانس بتواند تنفس را برقرار كند قلب تپش خود را ادامه می دهد و این اتفاق سبب می شود كه فردی دچار مرگ شده باشد اما قلب او همچنان تپش خود را حفظ كند. از این رو باور آن برای مردم بسیار مشكل است كه فردی دچار مرگ شده اما قلب او همچنان تپش داشته باشد. به همین سبب نمی توانند تصمیم بگیرند كه یكی از عزیزان خود را كه قلبش تپش دارد به دست مرگ بسپارند و اعضای بدنش را اهدا كنند.

**فرهنگ سازی برای اهدای عضو
برای اینكه بتوان اعضای بدن فردی كه دچار مرگ مغزی شده را اهدا كرد باید در چند روزی كه فرصت وجود دارد، خانواده و بستگان وی را راضی كرد تا این كار خداپسندانه را انجام دهند زیرا در این چند روز كه قلب فرد از كار نیافتاده اعضای بدنش قابل استفاده است اما به محض اینكه قلب تپش خود را از دست بدهد فرصت اهدای عضو نیز از دست می رود. از این رو باید در جامعه درباره اهدای عضو فرهنگ سازی كرد تا خانواده ها نسبت به این مقوله آگاه شوند. اگر خانواده ها بدانند كه فرد دچار مرگ مغزی شده خود نیز راضی به این كار بوده است اعضای بدن او را اهدا می كنند اما اگر در این مورد دچار شك و تردید باشند نمی توانند به راحتی تصمیم بگیرند كه اعضای یكی از عزیزان خود را كه هنوز تپش قلب دارد، اهدا كنند.

** لزوم تهیه كارت اهدای عضو برای همه افراد جامعه
یكی از شرایطی كه افراد می توانند درباره به اهدای عضو خود تصمیم بگیرند تهیه كارت اهدای عضو است كه با استفاده از آن افراد می توانند دیدگاه خود را درباره اهدای عضو پس از مرگ مغزی به خانواده های خود منتقل كنند. در این صورت خانواده هم پس از مرگ مغزی فرد بهتر می تواند درباره آن تصمیم بگیرد. در ایران كمتر از 10 درصد بزرگسالان كارت اهدای عضو دارند در حالی كه در كشورهای دیگر این رقم بسیار بالاتر است. در نتیجه در كشور ما كه بر روی فرهنگ ایثار تاكید می شود باید آنچنان فرهنگ سازی صورت پذیرد كه همه افراد جامعه نسبت به دریافت كارت اهدای عضو اقدام كنند.

فرد برای دریافت كارت اهدای عضو باید پس از مراجعه به سامانه، اطلاعات شخصی خود را وارد كند و سپس در مدت كوتاهی كارت خود را دریافت می كند. بنابراین لازم است كه همه افراد در جهت ترویج فرهنگ ایثار و نوع دوستی در جامعه كارت اهدای عضو تهیه كنند زیرا در صورتی كه این كارت را نداشته باشند، احتمال آن وجود دارد كه نتوانند اعضای بدن خود را اهدا كنند.

**ضرورت رضایت اعضای خانواده برای اهدای عضو
برای اهدای عضو علاوه بر رضایت خود فرد، رضایت خانواده نیز مهم است. این قانون در بسیاری از كشورهای دنیا به همین صورت انجام می شود. در صورتی كه قانون بخواهد رضایت خانواده را از اهدای عضو بردارد این امر می توانند اثرهای بسیار بدی در جامعه داشته باشد و این تفكر در جامعه به وجود می آید كه فرد هنوز دچار مرگ نشده و اعضای بدن او را اهدا كرده اند كه در این صورت آمار اهدای عضو كاهش پیدا می كند.

برخی از كشورها سعی كرده اند قانونی را تصویب كنند كه اگر فردی كارت اهدای عضو را دارد رضایت خانواده برای پیوند اعضای او تعیین كننده نباشد اما تجربه این كشورها نشان داد كه اثر منفی اجتماعی آن بیشتر از تاثیر مثبت این موضوع است. برای نمونه در انگلیس از 2004 میلادی رضایت خانواده را در اهدای عضو مهم تلقی كردند و در واقع خانواده ها می توانند با وجود داشتن كارت اهدای عضو برای اهدای اعضا نظر بدهند. اسپانیا نیز كه بالاتربن آمار اهدای عضو را دارد از همین قانون پیروی می كند و در صورت نبود رضایت خانواده اهدای عضو لغو می شود. تنها راه رفع این مشكل فرهنگ سازی و آگاه سازی جامعه است.

پژوهشم**9370**2002**9131