راه ابریشم در گذشته با هدف بازرگانی در آسیا یكی از كهن ترین ابزارهای ارتباطی در مراودات اقتصادی و فرهنگی جهان بود كه خاور، باختر و جنوب آسیا را به یكدیگر و در ادامه شمال آفریقا و خاور اروپا را به عنوان بزرگ‌ترین شبكهٔ بازرگانی دنیا به یكدیگر پیوند می‌داد.
اگرچه اساس شكل‌گیری راه ابریشم با اولویتِ داد و ستدهای اقتصادی بوده است ولی در طول تاریخ به اصل راه به مثابه گذار به مقصدهای فرهنگی بدل شد. به همین سبب امروز آداب و رسوم مشابهی را در مناطقی با فرسنگ‌ها فاصله از یكدیگر مشاهده می‌كنیم.
اقتصاد بهانه گفت و گوهای فرهنگی در مسیر راه ابریشم شد و جوامع به دنبال ایجاد اشتراكات فرهنگی به جغرافیایی وسیع‌تر از مرزهای خود نظر داشتند تا زیر سایه آن، مناسبات اقتصادی خود را افزایش دهند.
مراودات اقتصادی در آن دوره به اشتراكات قومی، مذهبی و زبانی امروز بدل شد كه با توجه به پدید آمدن مرزهای سیاسی بین كشورها، بازهم شاهد آن هستیم كه نگرش ساكنان دو سوی یك مرز نسبت به یكدیگر به نوعی همبستگی تاریخی انجامیده است تا خرده فرهنگ‌ها نیروی محركه‌ای برای پمپاژ رسوم خود در مناسبات ملی كشورها باشند.
برای مثال تركمنستان و ایران كه امروزه به عنوان دو كشور مستقل بر روی نقشه سیاسی جهان هستند اشتراكات فرهنگی و تاریخی تنگاتنگی با یكدیگر دارند؛ آنچنان كه صدای موسیقی مقامی از علاقه‌مندی‌های مشترك دو قوم ایرانی و تركمنی است و امروز صدای آن از تالارهای موسیقی تهران به گوش می‌رسد.
تركمنستان با استان‌های خراسان رضوی، خراسان شمالی و گلستان در مرز خاكی و با مازندران در مرز دریایی قرار دارد و ریشه‌های قومی موجب شده است پیوندهای تاریخی جدا نشدنی میان دو كشور شكل گیرد. مزار مختومقلی فراغی كه به عنوان مصلح و پدر معنوی در تركمنستان شناخته می‌شود در استان گلستان قرار دارد و بستری مناسب را برای سفر تعداد زیادی از مردم تركمنستان به ایران فراهم كرده است.
بسیاری از اسطوره‌ها و بزرگانی چون پوریای ولی، شیخ نجم‌الدین كبری، خواجه یوسف همدانی، مختومقلی فراغی، ابوسعید ابوالخیر، ابوعلی الدقاق، شـیخ عطار، خیام، فردوسی، نسائی و زمخشری در هر دو كشور تركمنستان و ایران مورد احترام هستند. همچنین امام رضا (ع) نیز برای مردم هر دو كشور جایگاه ویژه ای دارد. این مناسبات و اشتراكات فرهنگی تا آنجاست كه مقام معظم رهبری در دیداری كه با رییس جمهوری تركمنستان داشتند، فرمودند:«ما نه تنها با تركمنستان همسایه هستیم بلكه قوم و خویش هم هستیم».
اگر چه حفظ هویت‌های فرهنگی اساس و ضرورت توسعه پایدار است ولی بدون شك پیوندهای تاریخی به تنهایی برای تقویت روابط كشورها كافی نیست و باید منافع اقتصادی متقابل نیز در چشم انداز تقویت روابط كشورها بازتعریف شود.
امروز احیا و باز زنده‌سازی مسیر تاریخی راه ابریشم می‌تواند بستری مناسب برای تقویت تعاملات اقتصادی كشورها به ویژه ایران و تركمنستان باشد كه در چشم‌انداز آن بتوان مسیر موفقی را برای قدرت بخشیدن به روابط این دو كشور ترسیم كرد.
فراتر از بحث جاده ابریشم و ضرورت تعاملات اقتصادی كشورهای این مسیر، روابط ایران و تركمنستان از اولین سال‌های استقلال این كشور با قدرت آغاز شد. اولین قرارداد رسمی میان تهران - عشق آباد به پروژه 25 ساله خط لوله گاز كردبچه - كردكوی در سال 1374 باز می‌گردد. همچنین تا به امروز سندهای همكاری متعدد و موفقی با این كشور همسایه امضا و عملیاتی شده است كه با ظرافت‌های دیپلماسی و تجاری و بر پایه اشتراكات فرهنگی می‌توان به این روابط قدرت بخشید.
در سال 2017 میلادی در مراسمی با حضور رهبران نزدیك به 30 كشور جهان در چین، جاده ابریشم جدید به عنوان فرصت و چشم انداز بازارهای موفق اقتصادی برای منطقه و جهان در افتتاح شد. به این ترتیب فرصتی دوباره برای كشورهای حاضر در این مسیر فراهم آمد تا دوباره از قابلیت‌های این مسیر برای توسعه خود بهره‌مند شوند.
«قربانقلی بردی‌محمداف» رئیس جمهوری تركمنستان نیز در فرمانی سال 2018 را «تركمنستان- قلب جاده ابریشم كبیر» نامگذاری كرد و با در نظر گرفتن برنامه‌های فرهنگی، ورزشی و اقتصادی با مشاركت كشورهای واقع در مسیر جاده ابریشم، برای تثبیت سهم كشورش در احیای این مسیر تلاش كرد.
تركمنستان كه در طول تاریخ به سرزمین «اتصال هفت جاده» (تقاطع هفت جاده) شناخته می‌شد، در طول قرن‌های متمادی محل عبور كاروان‌های بسیاری بوده است.
گزارش از:عادل پازیار
فراهنگ** 9031** 9053
تهران-ایرنا- پیوندهای فرهنگی و تاریخی ایران و تركمنستان می‌تواند ستون‌های احیا و باز زنده‌سازی مسیر تاریخی راه ابریشم را در بستر تامین منافع اقتصادی متقابل استوار كند.
