به گزارش ايرنا، گويا در اينجا، كوير ترحم باران را از ياد برده و لطافت باران اثري بر دل خاك آلوده اين شوره زار ندارد. اينجا باد، سراسيمه و آشفته تر از هرجا غوغا مي كند.
اينجا، ابرها كه مي بارند، باران رويا و وسوسه زندگي و حيات دارد اما گويا خواب تمام اين شوره زار را فرا گرفته است و خاك نمك زده مردد از پاسخ به لطافت باران مانده است.
خشكسالي ها و كاهش بارندگي ها از مناطق بياباني، محيطي خشك و شكننده ساخته است و البته بارندگي ها در نيمه جنوبي استان به مراتب كمتر و اقليم شكننده تر است و بخش قابل توجهي از اين منطقه يعني حوزه آبخيز كال شور را بيابان و زمين هاي بياباني تشكيل مي دهند.
* بيابان چيست؟
بيابان به اكوسيستم هايي اطلاق مي شود كه مهم ترين ويژگي آن كمبود و پراكنش نامناسب بارندگي ها است. شدت زياد بارش ها و وجود رگبارهاي شديد، گرمي هوا و اختلاف زياد درجه حرارت شب و روز، شدت زياد تبخير و تعرق، فقر پوشش گياهي و منابع آب، افزايش درجه شوري آب و خاك، وجود پهنه هاي وسيع رسي و تبخيري (گچي و نمكي)، شدت زياد بادها و اشكال فرسايش بادي مانند شن هاي روان و تپه هاي شني از ويژگي هاي بيابان است.
محدوديت هاي اقليمي، اكولوژيكي و زمين شناختي از مؤثرترين عوامل در توسعه مناطق بياباني محسوب مي شوند و در طول تاريخ سازگاري و تطبيق با اين محيط هاي خشن و محدوديت هاي آن مهم ترين ابزار غلبه انسان بر بيابان ها بوده است و اما با پيشرفت علم وتكنولوژي انسان ها سعي كرده اند تا با كاستن از اين محدوديت ها، بهره برداري بهتري را از اينگونه محيط ها به عمل آورند.
از گستره 2 ميليون و 800 هزار هكتاري خراسان شمالي، 2 ميليون و 33 هزار هكتار يعني حدود 72 درصد آن را منابع طبيعي تشكيل مي دهد. در اين ميان گستره بيابان ها و زمين هاي بياباني بيش از 183 هزار هكتار، معادل 9 درصد از كل مساحت منابع طبيعي استان است.
اين بيابان ها در نيمه جنوبي استان يعني محدوده حوزه آبخيز كال شور در شهرستان هاي اسفراين، جاجرم و گرمه گسترش دارند كه خود بخشي از حوزه كوير مركزي ايران است.
بيابان هاي خراسان شمالي عمدتاً در مناطقي چون منطقه مياندشت اسفراين و دشت هاي بياباني گرمه و جاجرم و در مجاورت و طرفين رودخانه كال شور مشاهده مي شوند.
* عوامل توسعه بيابان
مديركل منابع طبيعي و آبخيزداري خراسان شمالي در اين باره گفت: عوامل توسعه بيايان شامل عوامل طبيعي و يا عوامل انساني است و عوامل طبيعي شامل محدوديت هاي اقليمي و زمين شناختي و عوامل انساني شامل عواملي چون بهره برداري بي رويه از منابع طبيعي و منابع آب، خاك است.
حسن وحيد درباره پديده بيابان زايي و توسعه بيابان هاي حوزه كال شور خراسان شمالي اظهار داشت: در اين مناطق شهرهايي با سابقه تاريخي مانند اسفراين، جاجرم و گرمه قرار دارند حدود 175 هزار نفر در اين مناطق بياباني و حواشي و ارتفاعات مجاور رندگي مي كنند.
وي افزود: بررسي ها و مطالعات انجام شده از وجود پوشش جنگلي انبوه و مراتع خوب در اين مناطق بياباني و ارتفاعات حاشيه آن در قرون گذشته حكايت دارد اما متأسفانه در اثر حضور بيش از حد دام و چراي بي رويه مراتع و قطع اشجار جنگلي و يا شخم و شيار مراتع توسط جوامع انساني، عمده اين پوشش هاي طبيعي به مرور از بين رفته اند و اين تخريب ها به نوبه خود نقش مؤثري در ايجاد تغييرات اقليمي، افزايش فرسايش هاي آبي و بادي داشته و در نتيجه زمينه هاي پديده بيابان زايي و افزايش سطح بيابان ها را فراهم آورده اند.
وي خاطر نشان كرد: بهره برداري غير اصولي از آب وخاك و سيستم آبياري سنتي و نياز به افزايش مصرف آب و برداشت بي رويه از منابع آب زير زميني موجب كاهش شديد سطح اين سفره ها شده و در برخي از مناطق با هجوم آب هاي شور سفره هاي زير زميني شور و يا لب شور شده اند و بديهي است كاهش كيفيت آب و افزايش درجه شوري آن نقش مهمي در شور شدن خاك و زمين هاي زراعي دارد و تمامي اين فاكتورها ازجمله عوامل تشديد كننده پديده بيابان زايي هستند.
* بيابان و فرصت هاي گردشگري
وحيد گفت: پديده هاي اكوتوريستي همچون پناهگاه حيات وحش مياندشت و پارك هاي ملي و مناطق حفاظت شده ساريگل و سالوك با تنوع گياهي و جانوري كم نظير واقع در ارتفاعات و حاشيه اين مناطق بياباني، مكمل يكديگر بوده و بصورت يك مجموعه داراي اهميت و ارزش بيشتري خواهند بود و از سوي ديگر وقوع آثار باستاني و تاريخي متعدد و وجود سكونتگاه هايي با تنوع قومي كم نظير در مجاورت اين عوارض ژئوتوريستي و اكوتوريستي اهميت آنها را مضاعف كرده است.
وي افزود: با توجه به وجود مجموعه اي از جنبه ها و پديده هاي مختلف زمين شناختي، اكولوژيكي و باستاني و در صورت تهيه طرح هاي جامع گردشگري و ايجاد زيرساخت ها مي توانيم شاهد تبديل شدن اين مناطق به يك كانون و قطب گردشگري باشيم.
مديركل منابع طبيعي و آبخيزداري خراسان شمالي درباره پتانسيل هاي مناطق بياباني حوزه كال شور خراسان شمالي گفت: اين مناطق بياباني و ارتفاعات بالادست آن مناسب ترين مكان ها در استان براي مطالعه و اجراي پروژه هاي آبخيزداري، آبخوانداري و پخش سيلاب است.
وي تصريح كرد: شرايط اقليمي و زمين شناختي اين مناطق به نحوي است كه رواناب هاي مناسبي از كوهستان هاي پر بارش شمالي با ميزان بارش بيش از 400 ميلي متر در سال سرچشمه گرفته و به مناطق بياباني پايين دست سرازير مي شوند.
وحيد گفت: عمليات بيولوژيك و بيومكانيك مثل كپه كاري نباتات علوفه اي، كشت يونجه ديم، غرس درختان ديم مانند بادام و ساخت فارو (جوي و پشته ) توام با بذر پاشي نباتات مرتعي و قرق مراتع وجود دارد و بديهي است اجراي اين نوع پروژه ها زمينه و بستر مناسبي را جهت توسعه كشاورزي، صنعتي و ايجاد اشتغال و افزايش درآمد اهالي و ساكنين منطقه فراهم خواهد كرد.
وي گفت: از اقدامات مهم و ضروري براي احياي بيابان ها كه در اولويت قرار دارد، شتاب در تهيه و يا تكميل طرح هاي مديريت و احياي مناطق بياباني است و در قالب اين طرح ها مي توان با اقداماتي چون؛ بوته كاري و بذرپاشي نباتات مقاوم و سازگار با اقليم بيابان (مانند تاغ و گز) و قرق عرصه هاي بياباني با مشاركت اهالي و بهره برداران نسبت به بهبود پوشش گياهي طبيعي، كاهش اثرات مخرب فرسايش آبي و بادي و كاهش خسارات ناشي از جاري شدن سيلاب ها اقدام و زمينه لازم را براي اجراي ساير طرح هاي زير بنايي و توسعه منطقه فراهم كرد.
مديركل منابع طبيعي و آبخيزداري خراسان شمالي اظهار داشت: به منظور توسعه پايدار دشت هاي بياباني اجراي طرح هاي مكانيزاسيون كشاورزي مانند آبياري باراني و استفاده بهينه ازمنابع پايه يعني منابع آب و خاك نيز ضروري است.
وي خاطرنشان كرد: با اين نوع اقدامات مي توان راندمان آبياري و بهره برداري از زمين هاي زراعي را افزايش داده و ضمن صرفه جويي در مصرف آب از شور شدن سفره هاي زير زميني و مخازن آب شيرين ممانعت كرده و به محصولات و درآمد بيشتري دست يافت.
وي گفت: از اقدامات مهم ديگر عمليات اكتشاف و بهره برداري اصولي و علمي از معادن و همچنين ايجاد و توسعه صنايع و بويژه صنايع تبديلي و معدني براي فراوري محصولات زراعي، دامي و مواد معدني است و البته تمام طرح ها و اقدامات مزبور مكمل يكديگر بوده و نتيجه نهايي اجراي اين قبيل طرح ها ممانعت از پيشروي بيابان، احياي مناطق بياباني و بهره برداري بهينه و اصولي از آن و در نهايت رسيدن به توسعه پايدار و متوازن در اينگونه مناطق خواهد بود.
* 96 هزار هكتار مناطق تحت فرسايش بادي در استان
رئيس اداره بيابان اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري خراسان شمالي گفت: 112 هزار هكتار بيابان در شهرستان جاجرم، حدود 40 هزار هكتار در شهرستان اسفراين و بيش از 31 هزار هكتار در شهرستان گرمه است.
احمد يزداني تصريح كرد: 39 هكتار شامل اراضي شور و نمكزار، دق هاي رسي و بيرون زدكي سنگي است.
وي افزود: كل مناطق تحت فرسايش بادي (كانون هاي بحراني) در استان خراسان شمالي برابر 96 هزار و 861 هكتار است.
يزداني اظهار داشت: از اين ميزان 92 هزار 642 هكتار آن در منطقه برداشت و چهار هزار 219 هكتار در منطقه رسوب قراردارد.
وي گفت: عوامل ايجاد كننده در اين استان شامل عوامل طبيعي و محدوديت هاي اقليمي است زيرا كه سازنده هاي زمين شناسي حوضه كال شور نقش عمده اي درشور شدن آبهاي سطحي و زيرزميني و شور و قليا شدن خاك ها دارد.
يزداني افزود: همچنين بافت سنگين و عميق، زهكش نامناسب، نفوذپذيري كم و ساختمان توده اي خاك هاي دشت هاي منتهي به كال شور در جاجرم و اسفراين كه در واقع به عنوان پلايا شناخته مي شوند.
وي درباره اقدامات انجام شده براي بيابان زدايي در استان گفت: از زمان تشكيل استان، بيش از 92 ميليارد ريال اعتبار ملي مصوب شده كه از اين ميزان بيش از 45 ميليار ريال تخصيص يافته است.
يزداني افزود: در اين مدت، تهيه طرح مديريت جنگل هاي دست كاشت در سطح 26 هزار و 103 هكتار، طرح مديريت جنگل هاي دست كاشت در سطح چهار هزار و 300 هكتار، تهيه طرح مديريت مناطق بياباني به وسعت 150 هزار و 500 هكتار، تهيه طرح اجراي كنترل كانون هاي بحراني فرسايش بادي در سطح سه هزار و 750 هكتار، ساخت بادشكن در سطح 70 هكتارانجام شده است.
وي افزود: نهالكاري در سطح 2 هزار و 601 هكتار و مديريت هرز آب در سطح 735 هكتار از محل اعتبارات ملي انجام شده است.
رئيس اداره بيابان اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداري خراسان شمالي با بيان اينكه در اين مدت 58 ميليارد ريال اعتبار استاني مصوب كه 23 ميليارد و 789 ميليون ريال تخصيص يافته است اظهار داشت: حفاظت و قرق بيش از 409 هزار هكتار، ساخت بادشكن در سطح 71 هكتار، بذركاري و بذر پاشي در سطح يك هزار و 450 هكتار از طرح هايي است كه با اعتبارات استاني اجرايي شده است.
* ترسيم اقتصاد و اشتغال در ترسيب كربن
فرماندار اسفراين نيز با اشاره به اينكه اجراي طرح هاي بيابان زدايي كمك شاياني به توسعه روستاها مي كند، اجراي طرح ترسيب كربن را از طرح هاي مهم بيابان زدايي عنوان كرد و گفت: طرح ترسيب كربن مي تواند با ايجاد بسترهاي مناسب اشتغال و اقتصاد از مهاجرت به شهرها جلوگيري كند.
جواد نوروزي اظهار داشت: تلاش داريم تا در اجراي طرح ترسيب كربن، مشاركت هاي مردم در اولويت باشد و بايد بتوانيم زمينه اعتماد و مشاركت اجتماعي در بين مردم فراهم كنيم.
فرماندار اسفراين گفت: برخي از مناطق اسفراين مستعد كانون ريزگردها هستند كه براي مهار اين كانون ها با مشاركت مردمي و برخي سازمان ها بخصوص ان.جي.او ها مي توان به دولت كمك كرد تا اقدامات عمراني و آموزشي و ايجاد مشاركت اجتماعي و اعتماد سازي بين مردم محقق شود.
7185/ 6042
بجنورد - ايرنا - خشكسالي و كاهش بارندگي ها از مناطق بياباني خراسان شمالي، محيطي خشك و شكننده ساخته است به طوريكه كاهش بارندگي ها سبب شده تا از گستره 2 ميليون و 800 هزار هكتاري استان، بيش از 183 هزار هكتار آن نام بيابان به خود بگيرد.
