ساتوشي ناكاموتو در سال 1388. 2009 پديده جديدي به‌نام بيت‌كوين را به دنيا معرفي كرد، ارز ديجيتالي كه از طريق اينترنت قابل استخراج و معامله است و هيچ مرجع بانكي بر آن نظارت ندارد. اكنون 9 سال از راه‌اندازي پروتكل بيت‌كوين مي‌گذرد و 24 ميليون كيف پول الكترونيك فعال بيت‌كوين در سراسر جهان وجود دارد. ارزش هر واحد بيت‌كوين در سال 1390.2011 فقط يك دلار بود، در حالي كه تا اواخر سال گذشته به بيش از 19 دلار رسيد و شتاب صعودي افزايش قيمتش بسيار خبرساز شد.
با وجود اين‌كه هيچ موفقيتي بي‌رقيب نمي‌ماند، ارزش بازار بيت‌كوين همچنان يك سروگردن از نزديك‌ترين رقيبش يعني اِتِريوم بالاتر است. در مورد بيت‌كوين ادعا مي‌شود قابل جعل نيست و كسي نمي‌تواند از روي بيت‌كوين‌هاي استخراج‌شده كپي كند. اما خود ايده بيت‌كوين قابل كپي است و دولت‌ها يا شركت‌ها مي‌توانند با الگوبرداري از اين پروتكل دست به ساخت ارز رمزپايه ديگري بزنند كه اگر كاربرپسندتر باشد، چه‌بسا پيشتازي بيت‌كوين را به چالش بكشد و در درازمدت حتي به نابودي آن بينجامد. درادامه چند سناريويي را بررسي خواهيم كرد كه آينده پرچالش بيت‌كوين را به‌تصوير مي‌كشد.
**سناريوي اول: غلبه دولت
دنيايي را تصور كنيد كه در آن پول كاغذي خاطره‌اي بيش نيست و همه تراكنش‌هاي ريزودرشت با ارز رمزپايه ملي انجام مي‌شود. اين هدف در بانك مركزي آمريكا حامياني دارد كه فِدكوين (Fedcoin) را وسيله تحققش مي‌دانند. فِدكوين نوعي ارز ديجيتال دولتي است كه تحت نظارت مستقيم بانك مركزي اداره مي‌شود. نخستين‌بار ديويد آندولفاتو، معاون بانك فدرال رزرو سِنت لوئيس، ايده فِدكوين را مطرح كرد و بعدها اين ايده توسط ساهيل گوپتا از فارغ‌التحصيلان دانشگاه ييل تكميل شد. در سيستم فِدكوين تاريخچه تراكنش‌ها در پروتكلي شبيه بيت‌كوين در زنجيره بلوكي ذخيره مي‌شود، با اين تفاوت كه در فِدكوين برخلاف سيستم غيرمتمركز بيت‌كوين مؤسسات تأييدشده بانك مركزي بر تراكنش‌ها نظارت خواهند داشت. مردم براي استفاده از فِدكوين نياز به احراز هويت خواهند داشت و همچنين بايد در بانك فدرال يا يكي از بانك‌هاي تابعه كيف پول ديجيتال باز كنند. چنانچه با اجراي اين طرح در بانك مركزي آمريكا موافقت شود، مرگ تدريجي اسكناس حتمي خواهد بود.
گوپتا معتقد است وقتي مردم خريد آسان با فِدكوين را تجربه كنند و بانك‌ها نيز امنيت بالاتر تراكنش‌هاي فِدكويني را دريابند، دلار كم‌كم جاي خود را به فِدكوين خواهد داد. اين طرح فقط در حد ايده نيست، بلكه سيستم بانكي كانادا در سال 1395.2016 قابليت عملياتي چنين ارزي را در پروتكلي شبيه زنجيره بلوكي اِتِريوم آزمايش كرده است.
طراحان فِدكوين بر اين باورند كه ارزهاي رمزپايه دولتي مي‌توانند از بيت‌كوين كارآمدتر باشند. گوپتا مي‌گويد اگر بانك مركزي بر ارزهاي ديجيتال نظارت داشته باشد، سرعت انجام تراكنش‌ها در مقايسه با بيت‌كوين كه هيچ مرجعي بر آن نظارت نمي‌كند بيشتر خواهد شد و درنتيجه ذخاير پولي كشور افزايش مي‌يابد. به‌گزارش بانك انگلستان در سال 1395. 2016، حتي اگر بانك مركزي داراي نظارت نسبي روي ارزهاي ديجيتال باشد، شاخص توليد ناخالص ملي با كاهش نرخ ماليات و كارمزد تراكنش‌ها افزايش خواهد يافت.
از اين‌روست كه حتي دولت‌هايي كه با غلبه ارزهاي ديجيتال غيرمتمركز همچون بيت‌كوين مخالفند، درعوض استقرار ارزهاي ديجيتال ملي را در تضاد با مصلحت عمومي نمي‌بينند. بنابراين اگر ايده فِدكوين و امثال آن به ثمر بنشيند، پيشتازي بيت‌كوين در بازار ارزهاي ديجيتال با چالش جدي روبه‌رو خواهد شد.
**سناريوي دوم: غلبه شبكه‌هاي اجتماعي
جالب است بدانيد شبكه‌هاي اجتماعي پرمخاطب ازجمله فيسبوك اين قابليت را دارند كه كنترل بيت‌كوين و ارزهاي ديجيتال مشابه را به‌دست بگيرند يا با ساخت ارزهاي رمزپايه خودشان برتري بيت‌كوين را به چالش بكشند. اما چگونه؟
در حال حاضر بيت‌كوين براساس اجماع كاربران و توسعه‌دهندگان اين پروتكل مديريت مي‌شود. بنابراين هر زمان كه گروهي از كاربران و استخراج‌كنندگان بيت‌كوين تصميم بگيرند از نسخه نرم‌افزاري تغييريافته ديگري استفاده كنند، مي‌توانند از جريان اصلي بيت‌كوين منشعب شوند. دقيقا همين انشعاب در سال گذشته منجر به ايجاد بيت‌كوين كش شد كه زنجيره بلوكي ارتقايافته‌تري نسبت به بيت‌كوين دارد. اگر مثلا فيسبوك بتواند گروه بزرگي از كاربران و استخراج‌كنندگان بيت‌كوين را به استفاده از نسخه نرم‌افزاري خودش ترغيب كند، مديريت بيت‌كوين عملا به‌دست فيسبوك خواهد افتاد. اما اين تنها راه قاپيدن مديريت بيت‌كوين توسط شبكه‌هاي اجتماعي نيست.
راه ديگرش اين است كه فيسبوك ابتدا يك كيف‌پول بيت‌كوين كاربرپسند با امنيت بالا بسازد. ساخت چنين كيف پولي براي فيسبوك به‌واسطه سابقه اين شركت در طراحي تجربه كاربري كار سختي نيست و فقط بايد دقت كند كيف پولش نواقص ساير كيف پول‌هاي بيت‌كوين را نداشته باشد. آن‌وقت است كه حساب كاربري كاربران ميلياردي اين شبكه اجتماعي به كليد «ارسال بيت‌كوين» مجهز خواهد شد و آدرس كيف پول هر كاربر نيز به‌جاي اين‌كه رشته‌اي طويل از تركيب حروف و اعداد باشد، اسم پروفايل كاربر در فيسبوك خواهد بود.
درنهايت كاربرپسندي كيف پول بيت‌كوين فيسبوك مي‌تواند عده زيادي از كاربران و استخراج‌كنندگان بيت‌كوين را به خود جلب كند. حتي ممكن است فيسبوك به كاربراني كه تابه‌حال بيت‌كوين نداشته‌اند به‌شرط تماشاي تبليغات و دعوت ديگران به بازكردن تبليغات فيسبوكي مقداري بيت‌كوين جايزه بدهد و از اين طريق براي خودش در بازار بيت‌كوين جا باز كند. شايد هم فيسبوك به اين فكر بيفتد كه به كاربراني كه حوصله تماشاي تبليغات ندارند نسخه بدون تبليغات اين شبكه اجتماعي را عرضه كند، به‌شرط اين‌كه كاربران نسخه پرو (Pro) به فيسبوك اجازه بدهند تا از قدرت پردازش بلا استفاده رايانه‌شان براي استخراج بيت‌كوين بهره ببرد.
وقتي عده كثيري از دارندگان و استخراج‌كنندگان بيت‌كوين به استفاده از نرم‌افزار اختصاصي فيسبوك رو بياورند، مديريت بيت‌كوين عملا به‌دست فيسبوك خواهد افتاد و درنتيجه اين شركت از آزادي ايجاد تغييرات در پروتكل بيت‌كوين برخوردار خواهد شد. به‌عبارتي فيسبوك مي‌تواند با اين ترفند دقيقا همان قدرت و اختياراتي را كه بانك مركزي آمريكا در قبال فِدكوين خواهد داشت به‌دست بياورد.
**سناريوي سوم: موج توكن‌ها
دنيا به‌سمتي درحال پيشروي است كه تا چندي ديگر تقريبا همه كالاها و خدمات توكن‌دار (Token نوعي از ارزهاي رمزپايه) يا به‌عبارتي داراي ارز تخصصي خودشان خواهند شد. به اين معني كه وقتي پشت صندوق پرداخت يك خواربارفروشي ايستاده‌ايد و كيف پول ديجيتال نصب‌شده روي تلفن همراهتان را باز مي‌كنيد، علاوه‌بر بيت‌كوين و مانند آن مقداري توكن در فهرست حساب‌تان خواهيد داشت كه معرف برند (مثلا اپل‌كش يا تويوتاكش) يا خدماتي خاص هستند.
مثلا مبلغ خوارباري را كه خريد كرده‌ايد، مي‌توانيد با كسري از سهام اپل پرداخت كنيد كه در قالب ارز درخواستي فروشنده به كيف پول او واريز خواهد شد. اين ايده دور از تحقق نيست. بسياري از استارت‌آپ‌هايي كه روي تحقيق و توسعه زنجيره بلوكي كار مي‌كنند، اين روزها سخت در تلاشند تا اپليكيشن‌هايي بسازند كه كاربرانش فقط درصورت استفاده از ارز رمزپايه ملي مخصوص همان اپليكشن مي‌توانند مجاز به دريافت خدمات شوند. مثلا شركت خدمات عكاسي كداك در اقدامي از سكه جديدي رونمايي كرد كه در خريد كپي‌رايت كاربرد دارد. اين توكن‌ها با سيستم امتياز يا كارت هديه كه دهه‌هاست وجود دارند متفاوتند، آن هم از اين جهت كه وقتي توكن‌ها روي زنجيره بلوكي ذخيره مي‌شوند راحت‌تر و با امنيت بالاتري قابل انتقال خواهند بود. در چنين سيستمي وجود شبكه‌اي از كارگزاران نيز ضروري است تا اگر مثلا فروشگاهي كه از آن خريد مي‌كنيد سهام اپل را نمي‌پذيرد، بتوانيد ارز درخواستي فروشنده را از طريق يك واسط به او بپردازيد.
با اين اوصاف آيا بيت‌كوين فعلي مي‌تواند مزيتي بر ديگر كوين‌ها يا توكن‌هايي كه زير نظر بانك مركزي يا هر مرجع نظارتي ديگري فعاليت مي‌كنند داشته باشد؟ مهم‌ترين ويژگي‌هايي كه درمورد بيت‌كوين تبليغ مي‌شود عبارتند از امكان انجام تراكنش به‌صورت ناشناس و عدم‌امكان سانسور. اين ويژگي‌ها به‌محض اين‌كه مديريت تراكنش‌ها به‌دست بانك مركزي يا ساير مراجع بيفتد ديگر وجود نخواهد داشت. اما شايد بهتر باشد بپرسيم آيا تراكنش‌هاي بيت‌كوين درحال حاضر همين‌قدر كه ادعا مي‌شود، ناشناس و سانسورناپذيراست؟
اسامي واقعي تراكنش‌كنندگان روي زنجيره بلوكي بيت‌كوين ذخيره نمي‌شود، اما تاريخچه تراكنش‌ها ثبت خواهد شد و هر بار كه از بيت‌كوين استفاده مي‌كنيد، همواره احتمال دارد كساني بتوانند هويت‌تان را رديابي كنند. براساس اسناد منتشرشده از سوي اِدوارد اِسنودِن مي‌دانيم كه آژانس امنيت ملي آمريكا در تلاش بوده فعاليت‌هايي را كه روي زنجيره بلوكي بيت‌كوين انجام مي‌شود با هويت افراد واقعي پيوند بزند. اين آژانس با ديدباني فعاليت‌هاي اينترنتي و هدايت افراد به‌سمت پلتفرم‌هايي كه به‌دروغ ادعا مي‌كردند حريم خصوصي كاربران‌شان را نقض نمي‌كنند، درواقع تمام تلاش‌شان اين بود به اطلاعاتي برسند كه هويت واقعي كاربران را فاش كند.
درست است بيت‌كوين از همان آغاز قرار بود پلتفرمي امن، رايگان و تحت مديريت توده كاربرانش باشد، اما هفت ميليارد مردمي كه هنوز از بيت‌كوين استفاده نمي‌كنند شايد اصلا به اين ويژگي‌ها اهميت ندهند و با استقرار ارزهاي ديجيتال ملي هرگز به جمع كاربران بيت‌كوين نپيوندند. از اين‌رو مي‌توان پيش‌بيني كرد هرقدر هم بيت‌كوين روي ويژگي‌هايي مانند انجام ناشناس تراكنش‌ها و جعل‌ناپذيري تأكيد كند، درنهايت آن ارزي در ميدان رقابت پيروز خواهد شد كه مورد استفاده عموم قرار بگيرد و از كاربري آسان‌تري برخوردار باشد.
**بيت‌كوين چيست؟
بيت‌كوين (Bitcoin) نوعي ارز رمزپايه و نظام پرداخت جهاني با كاركردهاي مشابه پول بي‌پشتوانه است، اما از نظر حقوقي هيچ كشوري آن را به عنوان پول قانوني به رسميت نشناخته است. از نظر فني بيت‌كوين نخستين پول ديجيتال نامتمركز است كه بدون بانك مركزي خاصي كار مي‌كند. اين شبكه همتابه‌همتا است و تراكنش‌هاي رايانه‌اي، مستقيماً و بدون واسطه بين كاربران انجام مي‌شود. گره‌ها از طريق استفاده از رمزنگاري، اين تراكنش‌ها را بازبيني كرده و در يك دفتر كل توزيع‌شده عمومي كه به آن زنجيره بلوكي (Blockchain) گفته مي‌شود ضبط مي‌كند. بيت‌كوين را شخص يا گروهي از اشخاص ناشناس تحت نام ساتوشي ناكاموتو اختراع و در سال 1388. 2009 به عنوان يك نرم‌افزار متن‌باز عرضه كردند.
*منبع: روزنامه جام جم؛ 1397،4،19
**گروه اطلاع رساني**2059**2002
دنيايي را تصور كنيد كه در آن پول كاغذي خاطره‌اي بيش نيست و همه تراكنش‌هاي ريز و درشت با ارز رمزپايه ملي انجام مي‌شود. اين هدف در بانك مركزي آمريكا حامياني دارد كه فِدكوين (Fedcoin) را وسيله تحققش مي‌دانند. فِدكوين نوعي ارز ديجيتال دولتي است كه تحت نظارت مستقيم بانك مركزي اداره مي‌شود.
