به گزارش ایرنا، این معبد در مركز بندرعباس، روبه روی «بازار روز» در یكی از پر رفت و آمدترین نقاط شهر قرار گرفته و به مانند تك دانه ای در میان ساختمان های بلندمرتبه خود نمایی می كند.
معبد هندوهای بندرعباس یكی از شاخص ترین آثار تاریخی استان هرمزگان و شهر بندرعباس محسوب می شود كه هم راوی پیوند میان مردمان این سرزمین با ساكنان هندوستان و هم از معدود بناهای تاریخی باقی مانده در مركز استان است.
معبد هندوها با پیشینه 129 سال در سال 1310 هجری قمری بنا شده و یكی از شناسه های بندرعباس محسوب می شود كه سال 1377 هجری خورشیدی به شماره 1999 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده تا از آن در برابر عوامل انسانی و طبیعی برای انتقال آن به نسل های آینده حفاظت شود.
** آغاز مرمت معبد هندوها
اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان سال گذشته طرح و قرار داد مرمتی این معبد را آماده و اقدام به انعقاد قرارداد 859 میلیون ریالی مرمت آن با شركت ایستا سازه ایوان كرد.
توجه به جزییات از ویژگی های مثبت این قرار داد با شركت ساختمانی یاد شده است كه حتی تخلیه و بارگیری مصالح را هم در بر می گیرد.
سفید كاری روی سطوح قائم و پرداخت آن با گچ كُشته، استفاده از گچ نیم كوب در نمای بیرونی بنا و اجرای رنگ روغنی كامل روی كارهای فلزی از جمله بندهای قرارداد مرمت است.
آن چه انتقاد برخی اصحاب رسانه و میراث فرهنگی را برانگیخته قرارداد مرمت نیست، بلكه به كارگیری مصالح صنعتی به جای مصالح سنتی است در حالی كه متن قرارداد بر كاربرد مصالح سنتی تاكید دارد.
در این زمینه می توان به استفاده از گچ هَرَنگ (منطقه ای در شهرستان بستك هرمزگان) به جای گچ نیم كوب مورد تاكید متن قرارداد اشاره كرد.
** به كارگیری مصالح جدید به بنای تاریخی آسیب می زند
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قشم در خصوص مرمت بناهای تاریخی می گوید: در مرمت اثر تاریخی باید اصالت طرح، اصالت محیط پیرامون، اصالت تكنیك و مهارت و اصالت مصالح رعایت شود، اصالت تكنیك مساله مهمی است، در مرمت باید از همان تكنیك و مصالحی كه در بنا به كار رفته استفاده كرد و مرمت گر مجاز به به كارگیری روش ها و مصالح جدید نیست.
حامد ایمان طلب بیان داشت: بكارگیری مصالح جدید به خاطر تضاد در ویژگی ها با مصالح اصیل بكار رفته در بنای تاریخی باعث وارد آمدن آسیب به آن می شود.
این كارشناس سابق اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان می گوید: مرمت گر حق به كارگیری مصالح جدید را ندارد و باید با انجام آزمایش، از همان مصالح به كار رفته در بنا را مشخص استفاده كند.
ایمان طلب ادامه داد: تنها زمانی می توان از مصالحی كه نزدیك ترین رفتار را به مصالح اصیل بنا استفاده كرد كه امكان ساخت و تهیه مصالح بكار رفته در بنا نباشد و میراث فرهنگی هرمزگان امكان تولید گچ نیم كوب نیم پخت را دارد.
این متخصص معماری و مرمت ابنیه اظهار داشت: اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان هر سال نیمی از اعتبار مرمتی خود را به علت نداشتن آسیب شناسی درست از بناهای تاریخی هدر می دهد و تا زمانی كه آسیب ریشه یابی نشود محل مرمت شده دچار همان آسیب قبلی می شود.
** هرمزگان نیازمند آزمایشگاه مصالح و آسیب شناسی بناهای تاریخی است
ایمان طلب در ادامه می افزاید: تا زمانی كه در هرمزگان آزمایشگاه مصالح و آسیب شناسی بناهای تاریخی نادیده گرفته و یا كمتر به آن ها توجه شود، در اثر بخشی مرمت ها جای تردید بوجود می آید.
این مدرس دانشگاه یادآور شد: هنگام ساخت مصالح برای استفاده در مرمت بنای تاریخی باید بدانیم گچ نیم كوب نیم پخت از كجا آمده و دارای چه ویژگی هایی است، سنگ گچ و آهك آن چه ویژگی هایی دارد و از كدام معدن استخراج شده و هم چنین بدانیم تاثیر مقاومت و املاح آن چگونه است.
ایمان طلب ادامه داد: استفاده از آزمایشگاه و آزمایش مصالح را در هرمزگان مورد بی توجهی قرار گرفته شده در صورتی كه واقعیتی علمی است و تا زمانی كه رفتار مصالح را ندانیم نمی توانیم در مورد آن قضاوت كنیم.
وی گفت: اداره های كل سایر استان ها نظیر اصفهان و فارس اهمیت فراوانی به آزمایش مصالح می دهند، این درحالی است كه با یك هزینه ناچیز 700 هزار ریالی می توان به جزییات مصالح پی برد و سلامت كار را تضمین كرد.
** اظهار نظر كارشناسان
یكی از كارشناسان مرمت بناها و بافت های تاریخی نیز درباره فرآیند تخصصی مرمت گفت: تاكید منشور مرمتی ونیز بر به كارگیری مصالح و مستندات اصیل است و تا جای ممكن باید از مواد مصالح سنتی بكار رفته در بنا استفاده كرد.
ستاره تاج الدین افزود: اگر مواد و مصالح مقاوم نبوده و برای مرمت و ساخت نامناسب باشد می توان از روش های مدرن برای استحكام بخشی اثر استفاده كرد، البته با این شرط كه به روش ها و تكنیك های بكار رفته در ساخت اثر بی توجه نباشد.
وی چرایی بكارگیری گچ نیم كوب در بناهای تاریخی را مقاومت بالای این گچ نسبت به گچ های معمولی در برابر نیرو، حرارت و رطوبت عنوان كرد.
این كارشناس بافت ها و بناهای تاریخی گفت: در مناطقی همچون هرمزگان با توجه به رطوبت بالا استفاده از این گچ مقاوم در برابر رطوبت توصیه می شود و باید این را در نظر داشت كه گچ زنده مقاومت كمی دارد و سریع طبله (باد كردن) می كند.
این كارشناس مرمت بناها و بافت های تاریخی اشاره كرد: ملات پایه مناطقی مانند هرمزگان ساروج بوده و ضرورت استفاده از گچ نیم كوب در این ملات قطعی است بنابر این نباید از گچ های دیگر استفاده شود، همچنین ملات پایه سازه هایی كه با رطوبت مواجه اند مانند حمام ها، پایه پُل ها و آب انبارها و مناطق دارای رطوبت، ساروج است.
پژوهشگر مرمت بناهای تاریخی نیز در خصوص مرمت صورت گرفته در معبد هندوها گفت: ظاهر بنا باید بازگوكننده مرمت انجام شده باشد.
شیوا عرب احمدی كه 12 سال است در زمینه مرمت پژوهش می كند، بیان داشت: نخستین چیزی كه بیننده اثر تاریخی با دیدن آن پی به تاریخ و قدمت یك اثر می برد ظاهر آن است ولی ظاهر معبد هندوها با نمای تمام گچ، آن هم گچ صنعتی چیز دیگری می گوید و گردشگر تصور می كند با اثر نوساز روبه روست كه این نشان دهنده رعابت نشدن اصول مرمتی است.
وی تاكید كرد: یكی از مصالح مورد استفاده در هرمزگان ساروج بوده و در معبد هندوها هم از این مصالح استفاده شده است.
وی اشاره كرد: با توجه به این كه سال ها نظاره گر كار گروه های مرمتی مختلف بوده و از دانش آنها برای درك بهتر مرمت استفاده كرده ام لذا دقت و وسواس فراوان همه آن ها برای رعایت اصول و تكنیك های مرمت متناسب با شرایط بناهای تاریخی همراه بود ولی به نظر می رسد هیچ تكنیك مرمتی در معبد هندوهای بندرعباس به كار نرفته است.
یكی از باستان شناسان برجسته كشور با نام فخری دانشپور پرور سال 87 بر به كارگیری ساروج در معبد هندوها صحه گذارده و در گفت و گویی سخنان كارشناسان قبلی در خصوص بكارگیری ساروج در مصالح آن را تایید كرده است.
وی در خصوص معبد هندوها گفته است: در بنای معبد هندوها بندرعباس طبق موقعیت جغرافیایی و در زمان ساخت از لاشه سنگ، ملات گِل و ساروج، سنگ های مرجانی خاك و گچ های ضخیم ماده و گچ لویی استفاده شده است.
**اگر ذره ای ساروج در معبد یافتید، جایزه می دهم
اما سرپرست اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان گفته های این كارشناسان غیر دولتی را رد می كند.
اشكان مختاری كه بر به كارگیری گچ صنعتی هرنگ به جای مصالح سنتی اذعان دارد در واكنش به نقدهایی پیرامون بكارگیری ساروج در مصالح سنتی بنا، گفت: اگر ذره ای ساروج در معبد هندوها یافتید، جایزه می دهم و بارش باران و نشستن گرد و خاك بر روی آن رنگ معبد هندوها را كِرم می كند.
وی ادامه داد: یعنی ما تفاوت ساروج و گچ نیم كوب را نمی دانیم، این امكان ندارد، از اینكه بسیار راحت تیتر می زنند ساروج را كَندند گچ گذاشتند دلخور می شوم.
سرپرست اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گفت: ساروج مختص دوره ساسانیان است و در دوره دیلمی كه عصر بازگشت معماری رخ می دهد باز از ساروج استفاده كرده اند، كاربرد آن برای آب انبار، حمام و چسباندن سنگ روی سنگ برای استحكام دژ است.
مختاری اشاره كرد: از گچ نیم كوب كه شبیه ترین گچ به گچی است كه 200 سال پیش استفاده شده استفاده می كنیم، برخی ساختار را نمی دانند، ساده ترین چیزی كه در مرمت باید رعایت استفاده شود حفظ اصالت است.
وی اظهار داشت: برخی به گونه ای رفتار می كنند گویی «مهارجه بمبئی» آمده و ساروج كرده و ما نمی دانستم و تیشه زده ایم، كسی كه به عنوان كارشناس ادعایی می كند باید چند كار مرمتی داشته باشد.
*** گنبد معبد هندوها در انتظار بازسازی
گنبد معبد هندوها یكی از مهم ترین بخش های قرارداد مرمت است كه با وجود مبلغ در خور توجه در نظرگرفته شده هیچ اقدامی بر روی آن انجام نشده اما 395 میلیون و 700 هزار ریال برابر 49 درصد اصل رقم قرارداد برای آن اختصاص یافته است.
اختصاص چنین مبلغی به مرمت گنبد معبد هندوها بندرعباس نشان دهنده اهمیت تاریخی و فرهنگی آن است كه مدیر كل اسبق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان در سال 87 بر این اهمیت تاكید كرده است.
عباس نوروزی در مصاحبه با یك رسانه تخصصی حوزه میراث فرهنگی، گنبد را شاخصه مهم معبد هندوها بندرعباس معرفی می كند و اظهار می دارد: گنبد معبد هندوها با تمام گنبدهای ایران تفاوت دارد.
به گفته وی، گنبد معبد هندوها به شیوه معماری هندی ساخته شده اما رواق های معبد متاثر از اقلیم منطقه و معماری ایرانی اسلامی است.
به گفته سرپرست اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان میله آرماتور در گنبد این بنا فرو كرده بودند.
مختاری گفت: این بخش معبد هم برای مرمت در نظر گرفته شده و در ادامه مرمت این بنای شاخص مورد مرمت قرار می گیرد.
*** نقاشی های معبد هندوها
دیوارهای داخلی معبد هندوهای بندرعباس با نقاشی هایی تزیین شده اند كه در گذر زمان دچار تغییر رنگ شده و یا قابل تشخیص نیستند.
یك نقاشی در اتاقی در گوشه شمال شرقی بخش سیك این معبد باقی مانده كه در سال های گذشته تبدیل به خوابگاه سربازان یگان حفاظت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شده بود اما با پیگیری یكی از خبرنگاران محل یگان از آن اتاق به اتاق دیگری در روبروی همان اتاق منتقل شد.
بخش هایی از گچ نقاشی درون این اتاق ریخته و صورت 2 تمثال انسانی كه روبه روی یكدیگر نشسته اند مشخص نیست.
پونزهای زنگ زده كوبیده شده به دیوار گچی درون اتاق كه گویی محل چسباندن چیزی بوده اند بیش از هر چیزی خودنمایی می كند.
مدیرگروه رشته مرمت دانشكده هنر و معماری دانشگاه زابل در خصوص حفاظت نقاشی ها در بناهای تاریخی می گوید: به طور معمول نقاشی ها را با بكار گیری روش و ابزار مختلف مانند مواد شیمیایی و روكش ها در برابر عوامل مختلف و رطوبت محافظت می كنند.
باتر ادامه داد: تا زمانی كه مستنداتی از نقاشی ها وجود ندارد باید نسبت به استحكام بخشی آنها و محافظت در برابر عوامل مخرب اقدام كرد.
وی اشاره كرد: دستگاه هایی برای اندازه گیری رطوبت وجود دارد كه می توان در معبد هندوها بكار برد و شرایط رطوبتی محیط را اندازه گیری كرد و باید بر تهویه هوای آن توجه داشت.
سال ها قبل هم این اتاق محل استراحت یگان حفاظت میراث فرهنگی بود كه مدیركل اسبق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان اقدام به جابه جا كردن استراحتگاه یگان حفاظت به مكان دیگری می كند.
عباس نوروزی می گوید: سال 92 در زمان مسوولیت خود محل استراحت یگان حفاظت را از این مكان به اتاق دیگری جابه جا كردم كه گویی پس از تغییر اینجانب مجدد به مكان سابق برگشته اند.
مختاری معاون وقت اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان و سرپرست كنونی این اداره كل نسبت به موضوع یاد شده اظهار بی اطلاعی می كند.
وی پس از روبه رو شدن با سووال خبرنگار درباره علت قرار داشتن استراحتگاه سربازان یگان حفاظت در محل اتاق نقاشی می گوید: به این موضوع رسیدگی و دستور جابجایی آنان را صادر می كنم.
وی در خصوص مرمت نقاشی های معبد نیز گفته است: منتظر چاپ كتاب فخری دانشپور پرور در خصوص نقاشی های معبد هستیم تا بر اساس آن ها نقاشی ها را مرمت كنیم.
وی تاكید كرد: مرمت نقاشی های معبد هندوها را به هیچ عنوان دست پیمانكاری نخواهم داد و در قالب تفاهمنامه ای با دانشگاه هنر تهران به عنوان یكی از برندهایی معتبر، برای مرمت تمثال ها همكاری می كنیم.
سرپرست اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان اظهار داشت: فخری دانشپور پرور كه یكی از بزرگترین پژوهشگران در حوزه هنر و باستان شناسی كشور است و بیشتر باستان شناسان كشور شاگرد وی بوده اند، او جامع ترین اطلاعات را در مورد معبد هندوها جمع آوری و آماده چاپ كرده است.
مختاری بیان داشت: این خبره هنر و باستان شناسی عنوان كرده است كامل ترین عكس های معبد هندوهای بندرعباس را از 40 سال قبل دارد لذا باید تا زمان چاپ آن ها در قالب یك كتاب صبر كرده و پس از چاپ آن ها مرمت نقاشی ها را آغاز كنیم.
وی بیان داشت: مكان های حساس را با دقت و وسواس مرمت می كنیم و اگر اثر دارای اصالت را تخریب كنیم هیچ گاه خود را نخواهیم بخشید.
مختاری در پاسخ به سوال خبرنگار ایرنا در خصوص مبلغ هزینه شده برای مرمت معبد هندوها در سال 96 ابتدا گفت كه مرمت در زمان اینجانب نبوده و سپس با نگاهی به اسناد و مدارك روی میزكار خود، اظهار داشت: یك میلیارد ریال سال 96 برای معبد هندوها هزینه شد.
امسال یك میلیارد ریال دیگر برای مرمت معبد هندوها در نظر گرفته شده است كه با توجه به انتقادهای پیرامونی آن بهتر است یك گروه متخصص غیر دولتی و دانشگاهی همه مباحث پیرامون مرمت انجام شده در این معبد را مورد بررسی و تحقیق قرار داده و یكبار برای همیشه پرونده آنرا ببندند.
3219/7408
بندرعباس - ایرنا - معبد هندوهای بندرعباس از نخستین نمادهایی است كه هنگام جست و جوی نام بندرعباس در اینترنت نمایان می شود و گردشگران به عنوان یكی از آثار تاریخی از آن دیدن می كنند.
