به گزارش ایرنا، نویسنده مرآه البلدان، دستور احداث تاریخانه را به حضرت علی (ع) نسبت داده و برخی مورخان تاریخ ساخت این بنا را اواسط قرن دوم هجری ذكر كردند.
مسجد تاریخانه یا چهلستون یكی از این بناهای كم نظیر تاریخی و از قدیمی‌‌ترین بناهای پس از اسلام در ایران به شمار می‌رود كه به گفته كارشناسان تاریخ، نباید به این شناسنامه تاریخ سرزمین ایران كم توجهی كرد.
این مسجد نمونهی بسیار زیبا و كاملی از مساجد قرون اولیه اسلامی در ایران است كه پیش از تسلط اعراب بر ایران، مكانی مقدس بوده كه در آن آتشكده‌ای به نام تاریخانه (خانه‌ی آتش) بنا كرده بودند، در هنگام ساخت این مسجد از بقایای به جامانده از آن آتشكده كه استحكام خوبی داشته است، در اجرای نقشه مسجد استفاده و تغییراتی نظیر قبیل ساخت شبستان و محراب اعمال كردند كه دارای ستون های زیادی است.
ساخت بنای اولیه مسجد مربوط به اواسط قرن دوم هجری بین سال های 130 تا 170 هجری قمری است، صحن این مسجد مربع شكل و به طول و عرض 27 متر است و اطراف آن را رواق هایی سرپوشیده (22 رواق) با طاق های ضربی و ستون‌های مدور احاطه كرده بودند كه تعدادی از این رواق‌ها سالم هستند و بقیه آن ها یا به صورت كامل یا از جهت طاق خراب شدند.
ستون های این تالار، 26 عدد است به این ترتیب كه 18 عدد از این ستون ها در سه ردیف شش تایی و در قسمت داخلی شبستان و هشت ستون دیگر در مقابل این 6 ردیف در قسمت ورودی این شبستان قرار دارد.
این بنای تاریخی یك ظرفیت و سرمایه و از نگاه اقتصادی و صنعت گردشگری دارای اهمیت است كه كارشناسان امر تاكید دارند باید با برنامه ریزی اصولی از این ظرفیت برای توسعه این صنعت و اشتغالزایی در منطقه نهایت بهره را برد.
به طور متوسط سالانه حدود 700 گردشگر خارجی و بیش از 100 هزار گردشگر داخلی از مسجد تاریخانه بازدید می كنند و اهالی و گردشگران ثبت جهانی این اثر تاریخی و تخصیص به موقع اعتبار برای احیا و مرمت تاریخانه را از مسوولان امر خواستارند.
به گفته كارشناسان ، متأسفانه این مسجد دچار آسیب های جدی بوده دیوارها رو به تخریب است، كاهگل ها ریخته و كار به جایی رسیده كه سنگ های بكار رفته در استخوان بندی بنا مشاهده می‌شود.
شبستان های حیاط هم كه در سال های دور تخریب شده به حال خود رها شده و كاهگل های باقی شبستان ها هم نیاز به مرمت دارد.
مسجدی كه این توصیف‌ها بخش كوچكی از وصف واقعی آن است و مطالعه روی آن، اطلاعات تاریخی مهمی در اختیار باستان شناسان قرار می‌دهد؛ امروز نباید نسبت به آن بی توجه بود.
**تاریخانه نماد دامغان است
استاد رشته علوم اجتماعی دانشگاه سمنان در گفت و گو با ایرنا افزود : مسجد تاریخانه جزء نفایس ملی كشور است كه كار مرمت و نگهداری از آن باید با وسواس خاصی اجرا شود.
محمد عباس فر گفت : در زمان حاضر ، ضرورت حفظ میراث فرهنگی و آثار با سابقه كمتر در كشور وجود دارد در حالی كه این اثر تاریخی با بیش از یك هزار و 200 سال قدمت نیازمند توجه بیشتر است.
وی ادامه داد : حفظ مسجد تاریخانه دامغان به عنوان نماد تدین، تمدن و اثر فرهنگی و مذهبی در تاریخ ایران ضرورت دارد.
عباس فر اضافه كرد : آزاد سازی حریم، سازمان دهی و جابه جایی مسجد الحاقی و انجام اقدامات حفاظتی و مرمتی در این مسجد در حال انجام است.
وی تاریخانه را نگینی بر انگشتر كویر استان سمنان دانست و افزود : حك شدن نام و طرح مسجد تاریخانه بر روی اسكناس های كشور و ثبت جهانی تاریخانه در یونسكو از جمله خواسته های مردم استان سمنان است.
عباس فر ادامه داد : با ثبت جهانی مسجد تاریخانه دامغان و حمایت و نظارت های سازمان یونسكو از این بنا، تاریخانه به یكی از مهمترین مراكز گردشگری ایران تبدیل خواهد شد.
** مسجد تاریخانه با زلزله چند ریشتری تخریب می شود
استاد رشته تاریخ دانشگاه دامغان در گفت و گو با ایرنا با تاكید بر ضرورت حفاظت همه جانبه از این آثار از سوی مسوولان امر افزود : مسجد تاریخانه از جمله بناهای ارزشمند تاریخ ایران است كه همه باید نسبت به حفاظت آن حساسیت نشان دهیم.
رضا مسعودی اطهارداشت : متاسفانه تاكنون برای این اثر تاریخی تدابیر ویژه ای اتخاذ نشده است و در صورت رسیدگی نكردن اصولی آن، این بنا در كمترین وقوع حوادث طبیعی آسیب می بیند.
وی بیان داشت : برآیند ها مبین این است كه متاسفانه نسبت به حفاظت آثار تاریخی در كشور بی توجهی می شود در حالی كه این بناهای تاریخی موتور توسعه صنعت گردشگری كشور هستند كه باید از آن استفاده بهینه كرد.
وی خاطرنشان كرد : باید برای آزاد سازی هر چه سریعتر حریم این بنای تاریخی تدابیری اندیشید و برای حفاظت آن اعتبار ملی در نظر گرفته شود.
مسعودی اضافه كرد : در چنین مكانی ارزشمندی باید بازارچه صنایع دستی ، مكان مطالعه در نظر گرفته شود و راهنمای گردشگری مسلط به زبانهای خارجی هم حضور داشته باشد تا گردشگران از اهمیت و قدمت آن مطلع شوند.
** مرمت آثار تاریخی در اولویت مسوولان نیست
نماینده مردم دامغان در مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با ایرنا با تاكید بر ضرورت حفظ و نگهداری مسجد تاریخانه افزود: یكی از مشكلات سال های گذشته دامغان، توجه كم به آثار باستانی و بناهای تاریخی این شهر است كه انگار مرمت آثار تاریخی در اولویت كاری مسوولان این شهرستان نیست.
ابوالفضل حسن بیگی این مسجد را گنج با ارزش دامغان دانست و گفت : این مسجد از اولین مساجد تاریخ اسلام است كه به عنوان یك گنج پنهان نیازمند توجه بیشتر مسوولان و مردم است چرا كه یادگار ارزشمندی از تاریخ این شهرستان است.
وی تاریخانه را نماد دامغان و عزتمندی تمدن دامغانی ها ذكر و اضافه كرد : مسجد تاریخانه امروز به پایگاه وحدت و همدلی تبدیل شده است و به عنوان یك مسجد دارای قدمتی به قدمت اسلام، نیازمند توجه ویژه و تخصیص اعتبار از سوی اداره كل میراث فرهنگی است.
حسن بیگی ادامه داد : مرمت مسجد تاریخانه خواسته مردم و مسوولان دامغان است و این در حالی است كه با درك اهمیت آثار تاریخی، 12 بنای باستانی و تاریخی دامغان به دست مردم در حال احیاست.
نماینده مردم دامغان در مجلس شورای اسلامی با اعلام این كه 2 هزار اثر تاریخی دامغان نیاز به مرمت و بازسازی دارد، گفت : برای مرمت و باسازی این تعداد بنای تاریخی اعتبار نیاز است.
** مسجد تاریخانه ثبت جهانی شود
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دامغان در گفت و گو با ایرنا افزود : تاریخانه از اولین مساجد صدر اسلام است و این مسجد به عنوان نماد ارزشمند آموزشی و مذهبی و نماد تاریخ در قلب شهر دامغان بوده و دارای بناهای متعددی در اطراف است كه در گذشته محل حاكم و تدریس حقوق، فقه و دروس اسلامی و پرستش خدای یگانه بوده است.
معصومه داودیان به ضرورت حفظ این بنای تاریخی اشاره كرد و گفت : در سال گذشته 2 میلیارد ریال و در سال های گذشته هر ساله 500 میلیون ریال از محل اعتبارات استانی و ملی هزینه مرمت این مكان شده است.
وی ادامه داد : اعتبار هزینه شده در این مسجد صرف پی سازی ، پی بندی، ساخت ستون ها، ریزش گچ ها، تجدید كاهگل و سیمگل و سبك سازی گنبدها می شود.
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دیتی و گردشگری دامغان مهمترین خواسته خود را ثبت جهانی تاریخانه ذكر كرد و افزود : امیدواریم با همكاری سازمان ها و ادارات مختلف، اطراف این مسجد كه همچون نگینی در دامغان است آزاد سازی تا درخشش آن بیشتر نمایان شود.
وی اضافه كرد : یكی از خواسته های جدی ما، توجه بیشتر به آتار تاریخی شهر دامغان است كه با قدمت بالای هزار ساله نیازمند تخصیص اعتبار و مرمت هستند.
تاكنون 124 اثر تاریخی دامغان در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده است.
در استان سمنان بیش از هزار اثر تاریخی شناسایی شده كه تاكنون بیش از 800 اثر تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
6026/7339
سمنان- ایرنا- مسجد تاریخانه دامغان با یك هزار و 200 سال قدمت به عنوان نماد تاریخ، تمدن، فرهنگ و معماری ایران اكنون دچار آسیب های جدی است ، برای جلوگیری از ریزش دیوارها ، كاهگل ها و فرسایشی شدن این بنای كم نظیر باید تدابیری ویژه ای اندیشید.
