به گزارش ايرنا، كمتر كسي است كه تكه پارچه، بقچه يا لحافي چهل تكه دوزي شده از ميراث مادر بزرگ را نديده يا به ارث نبرده باشد، تكه اي از پارچه منقّش به تكه تكه از ذوق گذشتگان كه گام به گام قوام يافته و به روزگار ما رسيده است.
امروز رشته هاي سنتي صنايع دستي نياز به شناسايي دقيق و احياي مجدد دارد و در استان سمنان يكي از اين رشته ها چهل تكه دوزي است كه هنرمندانش بيشتر
در شهرهاي سمنان، شاهرود و دامغان فعاليت دارند.
ادامه صنايع دستي به هنرمندان آن وابسته است و نياز اين هنرمندان حمايت واقعي، توجه به بيمه و ارايه تسهيلات، تامين كارگاه براي آموزش، تبليغات براي جذب هنرآموز، كمك به ماندگاري هنرجويان با معرفي آثار آنان، ارايه توليدات هنري در نقاط گردشگرپذير و نگاه عادلانه و متناسب با هر رشته اي است.
هنر چهل تكه دوزي در بسياري از نقاط ايران رواج داشته و دارد و نام آن از شهري به شهر ديگر نامي متفاوت دارد كه خاتمي دوزي، لندره دوزي و تكه دوزي يا چِل تيكّا، نام هاي ديگر اين هنر هستند.
چهل تكه دوزي دوختي است كه قدمت بسياري دارد و آن گونه كه شواهد تاريخي نشان مي دهد، مي توان دوران سلجوقي را سرآغازي براي اين هنر دانست.
در هنر چهل تكه دوزي هنرمند با استفاده از سوزن و نخ، تكه هاي كوچك پارچه را به يكديگر متصل مي كند تا اثر هنرمندانه اي خلق شود، امروزه كار چهل تكه دوزي براي مصرف روزمره به شكل روميزي، كيف، جاي دستمال كاغذي، سرويس آشپزخانه و روتختي درآمده تا رونق آن از شكل سنتي با زندگي امروزي پيوند بيشتري بخورد.
هنر چهل تكه دوزي از هنرهاي سنتي در شاخه رشته هاي دوخت و دوز است كه از ديرباز در ميان بانوان و مادران خوش ذوق ايراني رواج داشته و هنري از به هم دوختن چهل تكه از رنگ‌ها و خاطره هاست و فرآيندي است كه طي آن قطعات ريز و درشت و رنگارنگ پارچه هاي مختلف به يكديگر دوخته مي شوند و چون تكه هاي بسيار زيادي از اين پارچه ها و قطعات در كنار هم قرار مي گيرند، به آن چهل تكه مي گويند.
جاذبه يك اثر چهل تكه در رنگارنگي و تنوعي است كه در پارچه هاي به كار رفته در آن وجود دارد و همين ويژگي است كه هنر چهل تكه دوزي را به ذوق و هنر بافنده نزديك مي كند و گاه باعث مي شود چهل تكه هر منطقه اي رنگ و بويي برخاسته از ذوق مردمان بومي همان منطقه به خود بگيرد.
در قالب ساخت چهل تكه، هر كدام از پارچه ها و قطعات مي توانند حرف هايي براي گفتن داشته باشند و چه بسا هر قطعه سرگذشتي پر فراز و نشيب طي كرده است تا در نهايت در كنار قطعات ديگر به صورت يك چهل تكه بتواند نيازهاي مختلفي را تامين كند و براي مصارف گوناگوني مانند لحاف، روتختي، و در شكل زندگي امروزي در قامت كوسن، پرده و تابلوي تزئيني خانه ها، جلادهنده زندگي و حيات انسان را زينت بخشد.
چهل تكه دوزي در قالب دوخت رودوزي قرار مي گيرد و شواهد تاريخي حكايت از رواج رودوزي ها در دوران ايران باستان دارد، اين نوع دوخت از گذشته در ايران رايج بوده است.
با اين حال تاريخ مشخصي براي پيدايش آن در دست نيست، اما آثار باقي مانده در موزه هاي ايران باستان ، حكايت از رواج خاتمي دوزي در دوره سلجوقي دارد.
موارد استفاده چهل تكه دوزي در تاريخ و در شكل امروزي عبارت است از رويه لحاف، رويه كرسي، رختخواب پيچ، سجاده، رويه پشتي، روقوري، روتختي، كوسن، پشتي، رومبلي، پرده هاي مختلف، بقچه سوزني و تابلوهاي تزئيني.
يكي از ويژگي هاي هنر چهل تكه دوزي ابزار ساده كار است كه متناسب با ويژگي هاي هر منطقه متفاوت بود و از سوي ديگر انگيزه توليد چهل تكه نيز متفاوت بود، گاهي نيازي اقتصادي را برطرف مي كرد و گاهي براي استفاده شخصي و صرفه جويي در هزينه ها تهيه مي شده است و گاهي وسيله اي است براي پر كردن اوقات فراغت و برخي آن را به عنوان هديه اي دست ساز و نتيجه ذوق شخصي براي عزيزداشت كسي به وي هديه مي دهند.
چهل تكه نماد و تاريخچه اي مصور است كه اطلاعات فرهنگي اقوام را در خود دارد و مي تواند زمينه اي براي مطالعات فرهنگ بومي باشد كه در خدمت ديدگاه هاي فرهنگي، اجتماعي و ديني باشد.
چهل تكه دوزي به ظاهر هنري ساده و محصولي مادي براي پاسخ به نيازهاي اوليه زندگي سنتي در گذشته بوده كه نيازهاي معنوي و روحي بافنده را در خود نهفته دارد، در واقع در منسوجات گذشته مي تواند نمادهايي از كاركرد معنوي فرهنگي را جست و جو كرد.
استفاده از چهل تكه در زندگي امروز علاوه بر ادامه كاركرد گذشته به عنان روپوشي براي كوسن و رومبلي، مي تواند به صورت تابلوهاي زينتي و شاخه اي هنري كه حتي رويه انتزاعي به خود بگيرد نيز تداوم بيابد.
**بازاريابي بهترين كمك به چهل تكه دوزي
هنرمند رشته چهل تكه دوزي در گفت و گو با ايرنا افزود : برخي نقاط استان به شدت گردشگرپذير است، بهترين كمك به صنايع دستي، ايجاد مكان هايي براي فروش توليدات در همين نقاط گردشگرپذير است.
زهرا ابراهيمي با اشاره به اين كه ارايه تسهيلات و بيمه براي هنرمندان صنايع دستي بايد جدي گرفته شود، خاطرنشان كرد: اگر از هنرمند چهل تكه دوزي حمايت نشود، هنرمندان دلسرد و از اين هنر دور مي شوند.
وي ريزش فراگيران اين هنر دستي را يكي از مشكلات آموزش فراروي اين رشته سنتي برشمرد و بيان كرد : علاقه مندان به يادگيري چهل تكه دوزي ابتدا با ديدن محصول به اين رشته علاقه مند مي شوند ولي حدود 50 درصد آن ها در بدو ورود به كار منصرف مي شوند.
اين هنرمند سمناني تصريح كرد : هنرآموزان بايد صبوري لازم براي اين رشته هنري داشته باشند زيرا تنها با حوصله و ذوق مي توان وارد اين رشته شد.
** ورود آموزش چهل تكه دوزي به مدارس
هنرمند چهل تكه دوزي ديگري از سمنان در گفت و گو با ايرنا افزود : در اين استان طرح ايران مهارت اجرا و در قالب آن به دانش آموزان رشته هاي نظري دوره متوسطه يك مهارت ارايه مي شود كه در دامغان چهل تكه دوزي از اين رشته هاست.
سميه رنگريز با اشاره به ارايه آموزش به 50 نفر همراه با مدرك پايان دوره چهل تكه دوزي از سوي آموزش فني و حرفه اي، بيان كرد : در دامغان رويكرد جوان ها به اين رشته خوب است ولي بايد براي بازار فروش آن فكري كرد.
**چهل تكه دوزي و قابليت همزيستي با زندگي امروز
رنگريز با اشاره به اين كه از توليدات چهل تكه دوزي مي توان براي استفاده در گوشه و كنار زندگي روزمره استفاده كرد، گفت : با كمي خلاقيت از چهل تكه دوزي مي تواند به عنوان رودوزي كوسن، ابزار و لوازم آشپزخانه استفاده كرد.
وي يادآور شد : ورود توليدات چهل تكه دوزي به بخش مصرفي زندگي به عنوان رودوزي ابزار و لوازم مختلف، بازار لازم براي اين رشته هنري تامين مي شود و از سوي ديگر از توليدات هنري مي توان به عنوان ابزارهاي تزئيني بهره برد.
اين هنرمند صنايع دستي با اشاره به اين كه هنرجو وقتي شاهد فروش توليداتش باشد براي ادامه حيات رشته اي مانند چهل تكه دوزي انگيزه قابل توجهي است، اضافه كرد : چهل تكه دوزي رشته سنتي احيا شده است و بايد به هر بهانه براي آن بازار تامين شود.
** چهل تكه دوزي نيازمند تبليغات
هنرمند دامغاني رشته چهل تكه دوزي با اشاره به اين كه اكنون تبليغات براي اين رشته احيا شده به صورت چهره به چهره است، گفت : يكي از راهكارهاي كمك به اين دست رشته ها اين است كه ادارات از توليدات اين رشته هنري به عنوان هديه استفاده كنند.
رنگريز با اشاره به وجود طرح هاي سنتي در رشته هاي چهل تكه دوزي، اضاف كرد : در الگوهاي امروزي هنرمند به الگو و تكنيك هايي نياز دارد كه محاسباتي است و اين شكل هنوز بين مردم جا نيفتاده و جامعه از چهل تكه دوزي تصوري سنتي دارد.
** حمايت از چهل تكه دوزي شعار نباشد
هنرمند شاهرودي رشته چهل تكه دوزي تامين مكان فروش توليدات صنايع دستي را از سوي مسوولان خواستار شد.
زهرا ابراهيمي با اشاره به توليد چهل تكه از 2 روش دست دوز و چرخ دوز، افزود : نوع دست دوز كه قيمت بيشتري دارد بيشتر مورد علاقه هنردوستان است و نوع چرخ دوز كه محصول ارزان تري دارد مي تواند براي مصارف عادي تر استفاده شود.
وي خاطرنشان كرد : در برخي توليدات از نقاشي به عنوان الگوي چهل تكه استفاده كردم و اين رشته در صورت وجود ذوق هنرمند، مي تواند زمينه نوآوري و تركيب با ديگر شاخه هاي هنري را داشته باشد.
اين هنرمند توجه متعادل به همه رشته هاي صنايع دستي را خواستار شد و افزود : هنرمند صنايع دستي براي بيمه شدن مشكلات زيادي دارد و من پس از سالها فعاليت بيمه خويش فرما هستم.
** اجاره بهاي سنگين باعث تعطيلي كارگاهم شد
ابراهيمي با اشاره به هزينه بالاي اجاره براي كارگاهش، گفت : به همين دليل كارگاهم را تعطيل كردم و در خانه به توليد يا آموزش مشغول هستم.
وي تاكيد كرد : اگر هنرمندان صنايع دستي تشويق شوند كارشان نتيجه بخش مي شود، يكي از آثار من تا مرز دريافت نشان ملي رفت و بايد حمايت بيشتري مي شد.
**صنايع دستي ظرفيت توسعه گردشگري سمنان است
مديركل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري سمنان با اشاره به منحصر به فرد بودن برخي شاخه هاي صنايع دستي در اين استان ،افزود : اين رشته ها در بخش صنايع دستي برند هستند و بايد در مرحله بعد براي استان عاملي براي برندسازي باشند.
محمد جهانشاهي با بيان اين كه به برخي رشته هاي صنايع دستي مانند چهل تكه دوزي كه احيا شده بايد بهاي بيشتري داده شود، خاطرنشان كرد : همگرايي بين هنرمندان صنايع دستي و هماهنگي بين بخشي مهمترين نياز براي ادامه حيات رشته هاي خاص صنايع دستي است.
وي با بيان اين كه ميراث فرهنگي سمنان دغدغه جدي براي احيا و حفظ صنايع دستي بومي استان دارد، گفت : زير ساخت هاي سخت افزاري و حمايت هاي فرهنگي از شاخه هاي در دست احياي صنايع دستي در استان با جديت دنبال مي شود.
جهانشاهي بر تشكل گرايي در حمايت از رشته هاي صنايع دستي مانند چهل تكه دوزي تاكيد و اضافه كرد : صنعتگران هنرهاي سنتي در سياستگذاري و اجرا بايد مشاركت كنند و در احياي رشته خود نقش آفرين باشند.
مديركل ميراث فرهنگي سمنان با اشاره به اين كه 20 مكان به عنوان كارگاه، مكان توليدي يا مكان آموزشي در استان در اختيار هنرمندان صنايع دستي قرار دارد، افزود : سياست اين بخش در حمايت در رشته هايي است در حال شكوفايي هستند و امكان بازاريابي بهتري دارند.
** چهل تكه دوزي به رويكرد تكميلي- تلفيقي نياز دارد
سرپرست معاونت صنايع دستي و هنرهاي سنتي اداره كل ميراث فرهنگي سمنان درباره حيات هنرهايي مانند چهل تكه دوزي در اين استان، گفت : شرط اصلي حيات اين دست هنرهاي سنتي ايران آميختن سنت با نوآوري است.
همايون جورابلو تاكيد كرد : شهروندان امروزي در كنار علاقه به هنرهاي سنتي، به رويكرد امروزي هنر نياز دارند و در خريد مردم نيز اين مساله مشهود است.
وي با بيان اين كه هنرمندان صنايع دستي و دوزندگان چهل تكه بايد به سمت نوآوري و امروزي كردن اين هنر حركت كنند ، افزود: رويكرد تكميلي- تلفيقي مي تواند حيات دوباره به چهل تكه دوزي و بقيه هنرهاي سنتي ببخشد.
سرپرست معاونت صنايع دستي اداره كل ميراث فرهنگي سمنان بيان كرد : امروز تركيب كار هنري چرم با سفال يا نمد با چرم، رنگ و رويي دوباره به اين هنرها بخشيده و درباره چهل تكه هنرمندان بايد با نوآوري، كاربردهاي تازه متناسب با زندگي امروز براي هنر خود بسازند.
** چهل تكه دوزي راهكار تازه اي براي اشتغال زنان
سرپرست معاونت صنايع دستي اداره كل ميراث فرهنگي سمنان در گفت و گو با ايرنا خاطرنشان كرد : يكي از سياست هاي كشور در توسعه صنايع دستي، انتقال هنرهاي سنتي از شكل كارگاهي به داخل خانه هاست.
همايون جورابلو اضافه كرد : اين سياست باعث موفقيت و توسعه هنر در كشور چين شده و مي تواند نسخه كاربردي براي هنرهاي صنايع دستي ايران باشد.
وي به اشتغال زنان از طريق هنرهاي سنتي مانند چهل تكه دوزي اشاره و بيان كرد : زنان در خانه ها در اوقات خالي خود مي توانند به هنر ماندگاري مانند چهل تكه دوزي و يا هنرهاي مورد علاقه خود بپردازند و بدون هزينه براي ايجاد كارگاه، به حيات اين رشته هاي هنري كمك كنند.
جورابلو ادامه داد : ديگر سياست ميراث فرهنگي براي رشته هاي هنري منسوخ شده و يا در حال منسوخ شدن اين است كه با شناسايي و دعوت از استادكار، به برگزاري كارگاه هاي آموزشي در استان بپردازد و يا علاقه مندان به رشته اي خاص را براي آموزش به استادكار مربوطه راهنمايي كند.
** احياي رشته هاي صنايع دستي نيازمند تسهيلات
سرپرست معاونت صنايع دستي اداره كل ميراث فرهنگي سمنان با اشاره به اين كه براي تشويق علاقه مندان به هنرهاي سنتي مي توان تسهيلات بانكي ارايه كرد، افزود : اين نهاد با تامين زمينه برگزاري كارگاه از طريق تامين استادكار و مكان كارگاه، به احياي دوباره اين رشته هاي هنري فراموش شده مي پردازد.
همايون جورابلو با بيان اين كه بايد جوانان را به هنرهاي سنتي مانند چهل تكه دوزي علاقه مند كرد ، افزود : مشكل احياي هنرهاي سنتي اين است كه در برخي رشته هنرآموز وجود ندارد كه براي رفع اين مشكل بايد تبليغات بيشتري در دستور كار قرار بگيرد.
اكنون از 250 رشته صنايع دستي موجود در كشور 80 رشته در سمنان وجود دارد كه از اين تعداد 50 رشته صنايع دستي در اين استان فعال است.
6103/6026
سمنان- ايرنا- چهل تكه دوزي هنري سنتي است كه نمادي از رنگ و بوي بومي هر منطقه را با خود دارد و احياي امروز آن در استان سمنان نيازمند حمايت، برنامه ريزي و نوآوري است.
