نسخه فوري براي هواي پاك

بانك جهاني در گزارش خود، تراز مطلوب براي كاهش آلودگي هواي تهران را شاخص كيفيت هواي لندن و نيويورك معرفي كرده و با ارائه يك نسخه فوري به شهرداري، واقعي‌سازي قيمت بنزين، نصب فيلتر دوده و اجراي طرح LEZ را توصيه كرده است.

بانك جهاني با بررسي وضعيت زيست‌محيطي تهران، مهم‌ترين چالش پايتخت يعني آلودگي هوا را زير ذره‌بين قرار داده و ضمن مقايسه آلودگي تهران با 25 كلان‌شهر ديگر، راهكارهاي فوري و ميان‌مدت كاهش توليد آلاينده‌ها را نيز ارائه كرده است. در اين ميان راهكار كليدي پيشنهاد شده از سوي بانك جهاني براي كاهش آلودگي هواي تهران، كاهش يا حذف يارانه سوخت است. به باور بانك جهاني، افزايش قيمت بنزين موجب صرفه‌جويي بيشتري در منابع شده و همچنين به كاهش مسافت طي شده با خودرو مي‌انجامد و در نتيجه بهبود كيفيت هوا را به دنبال خواهد داشت. يارانه بنزين كه اكنون در ايران رقم قابل توجهي است، يك يارانه سياه و سمي از منظر بانك جهاني است كه پرداخت آن موجب افزايش تردد با خودروها، افزايش مصرف سوخت و انتشار هر چه بيشتر آلاينده‌ها در هوا مي‌شود و جان شهروندان را به مخاطره مي‌اندازد.

به گزارش «دنياي اقتصاد»، گزارش بانك جهاني از كيفيت هواي شهر تهران حاكي است، اين كلان‌شهر در مقايسه با 26 شهر بزرگ دنيا به لحاظ غلظت آلاينده ذرات معلق با قطر كوچك‌تر از 10 ميكرون (PM10) در رده دوازدهم قرار دارد و از اين بابت در زمره بدترين شهرها به لحاظ غلظت اين آلاينده دسته‌بندي مي‌شود. ميانگين غلظت ذرات آلاينده با قطر كوچك‌تر از 10 ميكرون در هواي تهران حدود 77 ميكروگرم بر مترمكعب برآورد مي‌شود كه تقريبا 4 برابر آستانه مجاز سازمان بهداشت جهاني است. در اين رده‌بندي آلوده‌ترين شهر به لحاظ غلظت آلاينده مذكور در هوا، كراچي و پس از آن دهلي است. اين در حالي است كه لندن، لس‌آنجلس و نيويورك تقريبا به تراز مجاز آلايندگي از منظر سازمان بهداشت جهاني (ميانگين غلظت سالانه 19 ميكروگرم بر مترمكعب) نزديك شده‌اند. اگرچه خطرات و عوارض ذرات معلق كوچك‌تر از 10 ميكرون از ريزذرات آلاينده كوچك‌تر از 2.5 ميكرون (PM2.5) كمتر است، اما با اين حال هر دو نوع اين ذرات از آلاينده‌هاي اصلي هواي تهران به شمار مي‌آيند كه در مقايسه با ساير آلاينده‌هاي گازي هوا، هزينه‌هاي به مراتب بيشتري به شهر و شهروندان تحميل مي‌كنند. در حال حاضر ميانگين غلظت سالانه PM2.5 در تهران 32 ميكروگرم بر مترمكعب است كه اين ميزان تقريبا سه برابر حد 10 واحدي تعيين شده براي اين غلظت از سوي سازمان بهداشت جهاني است. عمده اين ذرات را فلزات سمي تشكيل مي‌دهد.

از مهم‌ترين عوارض آلاينده ذرات معلق، افزايش آمار مرگ و مير بر اثر ابتلا به بيماري‌هاي قلبي و عروقي، تنفسي، سرطان، آلزايمر، پاركينسون، سكته مغزي ايسكميك (گذرا)، سكته حاد و سقط خود به خودي جنين در سه ماه اول بارداري است. به اين ترتيب همان‌گونه كه اشاره شد، اين ذرات كه آلاينده اصلي هواي تهران هستند، سالانه 2.6 ميليارد دلار هزينه به سلامت پايتخت‌نشينان تحميل مي‌كند. نكته قابل توجه اين است كه 56 درصد از ذرات معلق منتشر شده در فصل تابستان حاصل گرد و غبار هستند، اين در حالي است كه در زمستان سهم گرد و غبار از انتشار اين ذرات به 7 درصد كاهش مي‌يابد و عمده انتشار از ذرات خروجي از اگزوز وسايل نقليه نشات مي‌گيرد.

بانك جهاني در اين گزارش با اشاره به رابطه مستقيم ميزان انتشار ذرات PM با سن وسايل نقليه، سهم منابع متحرك از انتشار اين نوع ذرات در تهران را 70 درصد اعلام كرده كه در اين ميان سهم خودروهاي سنگين با اينكه كم‌تعدادترين نوع وسايل نقليه در حال تردد در تهران هستند، از توليد اين ذرات بيش از همه برآورد شده است. در حال حاضر 80 درصد از وسايل نقليه تهران، خودروهاي سواري هستند كه از اين ميزان 2 درصد تاكسي، 8 درصد وانت و 90 درصد خودروهاي شخصي هستند. در عين حال 2 درصد از كل خودروهاي پايتخت از نوع سنگين (ديزلي) و 18 درصد نيز موتورسيكلت هستند. اما با وجود اينكه بيشترين نوع وسيله نقليه در تهران خودروهاي شخصي هستند، تنها 3 درصد از آلودگي PM در تهران ناشي از اين گروه است. اين در حالي است كه وسايل نقليه سنگين كه عمدتا ديزلي هستند، عامل انتشار 85 درصد از ذرات معلق در هواي پايتخت به شمار مي‌آيند. وسايل نقليه سنگين نيز به نوبه خود به سه گروه تقسيم مي‌شوند كه سهم هر يك از آنها در ميزان انتشار ذرات معلق تقريبا يك‌سوم است. در ميان وسايل نقليه سنگين، اتوبو‌س‌هاي بخش خصوصي با 35 درصد، اتوبوس‌هاي شهري تهران با 28 درصد و در نهايت كاميون‌ها با 28 درصد به ترتيب رتبه بيشترين ميزان پراكنش ذرات معلق را در اختيار دارند. فرسودگي ناوگان ديزلي عامل اصلي انتشار ذرات معلق از ديدگاه بانك جهاني است. در حال حاضر سن فرسودگي خودروهاي سواري و كاميون‌ها 20 سال، اتوبوس‌ها 10 سال و تاكسي‌ها 8 سال تعيين شده است. اين در حالي است كه عمده كاميون‌هاي در حال تردد در تهران براي حمل بار، زباله و نخاله ساختماني، از مرز سني تعيين‌شده براي فرسودگي عبور كرده‌اند و با اين حال در خلأ نظارت كافي به سادگي در سطح شهر تردد مي‌كنند. به اين ترتيب به رغم اينكه تعداد اين ناوگان در مقايسه با خودروهاي شخصي اندك است، اما يكي از متهمان اصلي آلودگي هواي تهران به شمار مي‌آيند. به‌طور متوسط 30 درصد از وسايل نقليه سنگين و تقريبا 60 درصد از ميني‌بوس‌ها در تهران، به سن فرسودگي رسيده‌اند. عمده ذرات معلقي كه از اگزوز خودروهاي ديزلي خارج مي‌شود، يكي از خطرناك‌ترين انواع مواد تشكيل اين ذرات، يعني كربن سياه (دوده)‌ است كه امروزه سمي بودن اين ذره و سرطان‌زا بودن آن اثبات شده است.

موتورسيكلت‌ها نيز دومين عامل انتشار ذرات معلق حتي قبل از خودروهاي شخصي هستند و مسبب پراكنش 12 درصد از ذرات معلق منتشر شده در هوا شناخته مي‌شوند. بخش بزرگي از سوخت مصرف شده در موتورسيكلت‌ها ناقص است؛ طوري كه حدود 40 درصد از سوخت مصرف شده توسط يك موتورسيكلت 125 سي‌سي مجهز به موتور كاربراتوري ناقص مي‌سوزد. اين در حالي است كه بيش از 90 درصد از موتورسيكلت‌هاي پلاك تهران كاربراتوري هستند. نقش خودروهاي كاربراتوري در توليد ذرات معلق را نيز نمي‌توان ناديده گرفت. در حالي كه فقط 9 درصد از خودروهاي سواري در تهران كاربراتوري هستند، اما 51 درصد از انتشار آلودگي كل خودروهاي سواري از اين تعداد ناشي مي‌شود.

** تراز كاهش آلودگي از منظر بانك جهاني
به گزارش «دنياي اقتصاد»، بانك جهاني با يادآوري اينكه بيشترين تاثير اقتصادي در ميان آلاينده‌هاي مختلف هوا از ذرات معلق نشات مي‌گيرد، دو ابرشهر لندن و نيويورك را به‌عنوان تراز و شاخص معرفي و توصيه كرده تهران ميزان انتشار آلاينده‌هاي خود را به سطح اين دو شهر برساند. اين مطالعه نشان مي‌دهد آلودگي هواي تهران سالانه حدود 2.6 ميليارد دلار هزينه سلامت به حاكميت و مردم تحميل مي‌كند كه اگر تهران ميزان انتشار آلاينده‌هاي خود را به سطح لندن يا نيويورك برساند، اين هزينه‌ها به حدود نصف كاهش خواهد يافت. رسيدن به تراز آلودگي لندن و نيويورك همچنين سالانه 1300 تا 2هزار نفر از مرگ و مير ناشي از آلودگي هوا را مي‌كاهد. در حال حاضر آمار مرگ و مير بر اثر آلودگي هوا در تهران حدود 4هزار نفر در سال برآورد مي‌شود.

يك مطالعه در ارتباط با ميزان انتشار ذرات آلاينده كوچك‌تر از 10 ميكرون كه در گزارش بانك جهاني به آن استناد شده نشان مي‌دهد، با بهره‌گيري از راهكارها‌ي كاهنده آلودگي هوا طي چند سال اخير، ميانگين سالانه انتشار آلاينده ذرات معلق كوچكتر از 10 ميكرون در لندن به 20 و در نيويورك به 15 ميكروگرم بر مترمكعب كاهش يافته است. بانك جهاني در اين گزارش اعلام كرده اگر ميزان انتشار ذرات معلق در تهران به سطح لندن (20 ميكروگرم بر مترمكعب) كاهش يابد، سالانه 300 نفر از مرگ و مير بر اثر كاهش آلودگي هوا كاسته و 1.2 ميليارد دلار از هزينه‌هاي اقتصادي سلامت ناشي از آلودگي هوا كاهش مي‌يابد. در عين حال اگر اين ميزان به سطح نيويورك كه 15 ميكروگرم بر مترمكعب است برسد، سالانه 2هزار نفر از مرگ و مير بر اثر آلودگي هوا در تهران نجات خواهند يافت و هزينه‌هاي اقتصادي تحميل شده به سلامت نيز با كاهش 1.7 ميليارد دلاري همراه خواهد شد. بانك جهاني معتقد است حتي اگر تهران بتواند خود را به سطح كنوني سئول برساند نيز، وضعيت شهر قدري بهبود خواهد يافت. در حال حاضر ميانگين سالانه غلظت ذرات معلق كوچكتر از 10 ميكرون در سئول 25ميكروگرم بر مترمكعب است كه رسيدن تهران به اين سطح موجب كاهش 400 ميليون دلاري هزينه‌هاي سلامت خواهد شد.

** 6 راهكار جهاني كاهش آلودگي
به گزارش «دنياي اقتصاد»، در ادامه اين گزارش 6 راهكار بانك جهاني براي بهبود كيفيت هواي تهران عنوان و در دو گروه دسته‌بندي شده است. راهكار كليدي بانك جهاني كه در دسته راهكارهاي فوري گنجانده شده، كاهش يا حذف يارانه سوخت است كه يك يارانه سمي به شمار مي‌آيد و به افزايش مصرف سوخت و توليد آلاينده‌ها دامن مي‌زند. اين در حالي است كه درآمد حاصل از اين بخش مي‌تواند صرف توسعه ناوگان حمل‌و‌نقل عمومي شود. از ديگر راهكارهاي فوري پيشنهادي بانك جهاني، كاهش سن ناوگان ديزلي اعم از كاميون‌ها و اتوبوس‌ها است. نصب فيلتر دوده روي خودروهاي ديزلي به منظور كاهش انتشار ذرات معلق راهكار كوتاه‌مدت ديگري است كه به بهبود كيفيت هواي تهران كمك مي‌كند. از ديگر راهكارهاي كوتاه‌مدت پيشنهادي بانك جهاني، اجراي نسخه كامل طرح LEZ است كه به واسطه آن محدوديت تردد در يك محدوده از شهر، نه بر اساس شماره پلاك خودرو بلكه بر اساس ميزان آلايندگي اعمال مي‌شود؛ طوري كه خودروهاي هيبريدي همواره امكان تردد در اين محدوده را خواهند داشت و خودروهاي كاربراتوري هرگز چنين مجوزي ندارند. خودروهاي انژكتوري نيز در روزهاي آلوده با محدوديت‌هايي براي تردد روبه‌رو خواهند شد. با اين حال توصيه اكيد بانك جهاني اين است كه طرح LEZ براي موتورسيكلت‌ها نيز به نحوي اجرا شود، چراكه متهم دوم آلودگي هواي تهران از ميان وسايل نقليه پس از ديزلي‌ها، همين گروه هستند.

جايگزيني موتورسيكلت‌هاي برقي به جاي كاربراتوري، بهبود و توسعه حمل و نقل عمومي و نيز توسعه مسيرهاي پياده و دوچرخه در تهران نيز از راهكارهاي ميان‌مدت بانك جهاني براي كاهش آلودگي در تهران هستند. به‌عنوان مثال متروي تهران سالانه موجب صرفه‌جويي 334 ميليون ليتري در مصرف بنزين مي‌شود كه طبعا با توسعه آن، اين اثر تقويت خواهد شد. از آنجا كه مديريت شهري با محدوديت‌هاي مالي براي اجراي راهكارهاي كاهش آلودگي هوا روبه‌رو است، بانك جهاني توصيه كرده راهكارهاي فوري كه با هزينه بسيار اندك قابليت اجرايي دارند در اولويت قرار گيرند و در عين حال تامين مالي براي راهكارهاي ميان‌مدت نيز در دستور كار قرار گيرد.

نكته قابل توجه در اين گزارش، استقبال بانك جهاني از توسعه ناوگان گازسوز به‌ويژه در بخش اتوبوس‌هاي شهري در تهران است. از ديدگاه اين نهاد بين‌المللي، اينكه تهران براي مديريت آلودگي به بزرگ‌ترين ناوگان با سوخت گاز طبيعي در جهان مجهز است، يك امتياز محسوب مي‌شود. بانك جهاني همچنين ارتقاي استاندارد كيفيت سوخت به يورو 4 و نيز الزام نصب فيلتر دوده روي خودروهاي ديزلي را از اقدامات مترقي دولت در زمينه كاهش آلودگي دانسته، اما در عين حال به اين موضوع اشاره كرده كه در زمينه توزيع اين نوع سوخت با كيفيت در كشور مشكلاتي وجود دارد و ضمانت اجرايي نصب فيلتر دوده نيز آن‌گونه كه بايد ديده نشده است. بانك جهاني در اين گزارش به مديران ترافيكي تهران كه امر سياست‌گذاري را بر عهده دارند، تاكيد مي‌كند كه تصميمات آنها بايد سه معيار «كاهش ازدحام خودروها»، «كاهش آلودگي هوا» و «كاهش هزينه سفر بدون عارضه در شهر تهران» را به شكل توامان ببينند.

*منبع: روزنامه دنياي اقتصاد؛ 1397،5،18
**گروه اطلاع رساني**1699**1755