چرا بی‌بی‌سی فقط با ما مهربان نیست

اغلب شعارها اقتصادی بود ولی شعارهای ساختارشكنانه نیز در آن دیده می‌شد. در جریان این اعتراضات، متأسفانه یك نیروی امنیتی در شیراز به شهادت رسید و یك جوان در گوهردشت كرج به ضرب گلوله افراد ناشناس جان خود را از دست داد.
حوادث مردادماه، اعتراضاتی با مشاركت محدود و كم‌دامنه از نظر مناطق اعتراضی حتی در مقایسه با اعتراضات دی‌ماه بود، اما وزن پوشش خبری این اعتراضات در برخی شبكه‌های خارجی مثل بی‌بی‌سی فارسی بسیار بی‌تناسب با واقعیتی بود كه در خیابان‌های بعضی شهرهای ایران در جریان بود.
برای بررسی بهتر این ماجرا، هشت خبر و گزارشی كه درباره اعتراضات در گوهردشت كرج در سایت بی‌بی‌سی فارسی در دسترس است را بررسی می‌كنیم. در این ارزیابی، نحوه پوشش خبری بی‌بی‌سی را صرفاً با قواعد خود بی‌بی‌سی كه در سایتی با عنوان Editorial Guidelines در سایت بی‌بی‌سی قابل دسترس است، مقایسه و پنج نقد جدی به این نحوه پوشش خبری را احصا كردیم.

1. آیا تصاویر مخاطبان كاملا درست است؟
گزارش رعنا رحیم‌پور در روز 9 مرداد با عنوان اعتراضات خیابانی جدید در ایران، نمونه خوبی برای شروع است. در این گزارش به وفور از تصاویری استفاده شده كه طبق قواعد بی‌بی‌سی به‌اصطلاح به آن تصاویر تهیه شده توسط كاربران یا مخاطبان (User Generated Content) گفته می‌شود، اما استفاده از این قواعد در بی‌بی‌سی اصولی دارد. مثل اینكه باید به صورت شفاف برچسبی روی آن‌ها قرار گیرد كه مشخص شود توسط بی‌بی‌سی یا سازمان خبری دیگر تهیه نشده (3.4.11) ولی در این گزارش چنین برچسبی وجود ندارد و خبرنگار هم اساساً به این مطلب اشاره‌ای نمی‌كند. این موضوع باعث می‌شود كه اعتبار تصاویر، همردیف تصاویری شود كه خبرنگاران بی‌بی‌سی تهیه كرده‌اند.

2. چرا بی‌بی‌سی به پلیس ایران علاقه‌ای ندارد؟
در اغلب گزارش‌های بی‌بی‌سی، نامی از پلیس ایران برده نشده و به‌جای آن به وفور از كلماتی مثل نیروهای دولتی یا مأموران امنیتی یا مأموران لباس شخصی استفاده شده است. مثلاً در گزارش 12 مرداد سایت بی‌بی‌سی فارسی با عنوان اعتراضات امنیتی؛ جو امنیتی در چند شهر، جمله‌ای به این شكل درج شده است: «شاهدان عینی می‌گویند مأموران امنیتی با خشونت با معترضان برخورد كرده‌اند.» ولی در كل این گزارش نامی از پلیس برده نشده است. این اقدام از بی‌بی‌سی در حالی است كه این رسانه در بخشی از راهنمای خبری خود حتی در مورد خطاب قرار دادن تروریست‌ها نیز قواعدی دارد (بخش 11.4.5) و می‌گوید نباید بدون ارجاع به یك سند رسمی به كسی لقب منفی تروریست را داد ولی حالا معلوم نیست كه چرا و به چه دلیل به این غلظت از عناوین دیگری به جز پلیس استفاده شده است. این در حالی است كه شیوه بی‌بی‌سی در برخورد با سایر كشورها چنین نیست. مثلا در گزارشی كه 28 تیر 1393 درباره تظاهراتی ضد رژیم صهیونیستی در پاریس منتشر شده، آمده است: «امروز شنبه (١٩ ژوئیه) در پاریس، پایتخت فرانسه، پلیس برای متفرق كردن معترضان به حملات اسرائیل به غزه از گاز اشك‌آور استفاده كرد... رویترز می‌گوید امروز معترضان در پاریس اشیایی به سوی پلیس پرتاب كردند.»

3. چرا بی‌بی‌سی فقط با ما مهربان نیست؟
علاوه بر اینكه در این گزارش به پلیس اشاره شده، از نظر زبان استفاده شده نیز تفاوت زیادی به چشم می‌خورد. مثلا در خبری كه گفتیم، بی‌بی‌سی فارسی نوشته پلیس «برای متفرق كردن معترضان» از گاز اشك‌آور استفاده كرد در حالی كه 15 مردادماه در یك پست اینستاگرامی نوشته «برای مقابله با معترضان» از گاز اشك‌آور استفاده شده است. روشن است كه این دو خبر از نظر وزن زبانی مثبت و منفی تا چه حد با یكدیگر متفاوت‌اند. این موضوع از دید یكی از كاربران توییتر به نام رضا رمضان‌نژاد هم پنهان نماند. او با مقایسه دو خبر بی‌بی‌سی از پوشش اعتراضات ایران و انگلستان نشان داد كه از نظر این رسانه در ایران، نیروهای دولتی با مردم درگیر می‌شوند و در انگلستان، معترضان با پلیس. او هم‌چنین به مسأله نامگذاری نیروهای دولتی و امنیتی و پلیس هم در توییت خود اشاره كرده است.

4. چرا صرفاً یك طرف پوشش داده می‌شود؟
در بخش 11.4.2 از راهنمای پوشش خبری بی‌بی‌سی كه مربوط به اعتراضات و تظاهرات است؛ گفته شده كه پوشش بی‌بی‌سی از این حوادث باید جامع و بی‌طرفانه باشد. حال باید از كاركنان بخش فارسی سرویس جهانی بی‌بی‌سی پرسید كه چه تفاوتی میان قتل (به تعبیر ما شهادت) یك نیروی امنیتی (شهید محمد تركمان) در شیراز و مقابل در خانه‌اش با چاقو و قتل یك معترض با ضربات گلوله وجود دارد كه اولی با دو خبر مكتوب فقط در سایت بی‌بی‌سی پوشش داده شده و در مورد دومی یك خط خبر هم وجود ندارد؟

5. چرا بی‌بی‌سی موضع‌گیری می‌كند؟
نكته آخر در مورد پوشش خبری بی‌بی‌سی، احتمالاً یك شاهكار خبری است. اینكه این رسانه تلاش دارد در پوشش خبری خود عملاً موضعی را هم به مخاطب خود منتقل كند. مثلاً به تیتر چشم‌انداز بامدادی در روز 13 مرداد توجه كنید: «ادامه ناآرامی‌ها در ایران؛ آیا راه‌ حلی برای حكومت باقی مانده؟» تیتر عملاً در پی القای این مطلب است كه كار از كار گذشته و دیگر نمی‌توان برای بهبود شرایط كاری كرد. به‌عبارتی می‌توان این تیتر را نوعی تشویق برای ادامه تظاهرات دانست و این در حالی است كه این مسأله با یكی از اصول مطرح در قواعد بی‌بی‌سی یعنی بی‌طرفی منافات دارد. به‌طور مشخص باید به بند دوم از بخش 11.4.8 این قواعد اشاره كرد كه در آن هرگونه تحریك در این شرایط منع شده است.

گزارش از مصطفی مسجدی آرانی
**اداره كل اخبار چندرسانه‌ای** ایرناپلاس**