قنات كه از ابتكارات ايرانيان است، راهرويي زيرزميني است كه آب را از آبخوان يا سفره آب زيرزميني به اراضي پست تر منتقل مي كند.
در واقع قنات از چند چاه كه به صورت عمودي در سطحي شيب دار حفر شده‌اند، تشكيل شده است.
اين چاه‌ها در زيرِ زمين با راهرويي با شيبي ملايم تر از سطح زمين به يكديگر متصل مي‌شوند. عمق اولين چاه كه به آن مادر چاه يا گاوچاه گفته مي‌شود و معمولاً در مخروطه‌اي آبرفتي فرو رفته، بيشتر از سطح آب زيرزميني است.
اين چاه‌ها با فواصل بيست تا دويست متري ميان ناحيه تره كار و خشكه كار قنات قرار دارند.
از بالا، ساختار قنات شبيه مسيري از لانه مورچه‌هاست كه از دامنه كوه آغاز مي شود و تا رسيدن به محل برداشت آب در بيابان امتداد دارد.
قدمت بسياري از قنات‌هاي ايران، از پنج يا شش هزار سال متجاوز است و عمري برابر با تاريخ كهن ايران دارد. با وجود اين كه چندهزار سال از ابداع آن مي‌گذرد، هنوز هم اين روش استفاده از آب، در قسمت مهمي از روستاها و مناطق مسكوني و كشاورزي و دامداري كشور معمول و متداول است و حتي يكي از اركان اصلي كشت و زرع در نواحي خشك را تشكيل مي‌دهد.
در شهرستان جهرم نيز حفر و آبياري با قنات از گذشته رايج بوده است كه به دليل خشكساليهاي اخير، بسياري از قنات‌هاي شهرستان خشك شده‌اند و اندك قنات‌هايي كه از آن‌ها براي آبياري استفاده مي‌شود نيز اغلب در بخش خفر شهرستان جهرم هستند. بخش خفر از نواحي خوش و آب و هواي شهرستان جهرم به شمار مي‌رود. مثلاً شهر خاوران در همين بخش، به طور طبيعي بسيار سرسبز بود و البته باغ ها نيز سهم بزرگي در ايجاد چهره اي سبز و شاداب از خاوران داشتند.
براي تأمين آب باغ‌ها، قنات‌هاي زيادي در خاوران مانند: قنات مخستان، شيخ احمدي، قنات نو، قم‌آباد، منصورآباد كهنه، منصورآباد نو، مجدآباد، دشت بالا و بره دان حفر شده بودند كه امروزه جز دوسه قنات مانند شيخ احمدي، از بقيه فقط نامي به جاي مانده است.
با توجه به بارش‌هاي سال 1395 آب قنات شهرك جليل آباد بخش خفر بعد از يك دهه جاري شد و باغ‌هاي اين محل از خشكسالي نجات يافتند هر چند كه خيلي از باغ‌هاي كه با اين قنات آبياري مي‌شدند به دليل خشكساليهاي اخير حال و روز خوشي نداشتند ولي با جاري شدن آب قنات فوق، درختان جان تازه‌اي گرفتند.
همچنين قنات امامزاده پيربانو در روستاي كته نو در دهستان گل برنجي از توابع بخش خفر شهرستان جهرم كه در گذشته كم آب شده بود در بارندگي‌هاي سال 1395، مجدداً احيا شد.
با اين حال از برخي بي تدبيري‌ها و اقدامات نادرست درباره قنات‌هاي شهرستان جهرم نمي‌توان گذشت. مثلاً قنات چاه دراز در روستاي جرمشت پايين در بخش سيمكان حدود سي سال پيش با بيل مكانيكي لايروبي شد و پس از آن كاملاً خشك شد.
اخبار خوبي از بهسازي و مرمت قنات‌هاي شهرستان جهرم شنيده مي‌شود. مثلاً طي چند مرحله بازديد كارشناسان جهاد كشاورزي استان فارس و شهرستان جهرم، قنات مخستان شهر خاوران در بخش خفر اخيراً لايروبي و بهسازي شد.
محمدرضا شهابي، مدير جهاد كشاورزي شهرستان جهرم چهارشنبه 24 مرداد 97 در گفت و گو با خبرنگار ايرنا با بيان اينكه احيا و مرمت چندين قنات با اعتباري بالغ بر 2ميليارد ريال در شش ماه اول سال 1397 در دستور كار اين مديريت قرار گرفته، گفت: پيشرفت فيزيكي قنات بزرگ روستاي كته نو به 70درصد رسيده است.
شهابي با بيان اينكه تا دوهفته آتي كار مرمت اين قنات به اتمام مي‌رسد و به بهره برداران تحويل مي‌شود افزود: عمليات لاي روبي قنات كته نو به طول بيش از 120متر مربع و خاكبرداري به طول چهل متر مربع و عمليات كول برگردان اين قنات به طول 25متر مربع انجام شده است.
شهابي اضافه كرد: مرمت قنات‌ها مانع از ريزش ديواره‌هاي قنات در حوادث طبيعي و باعث استفاده بهتر بهره برداران از قنات‌ها مي‌شود.
اما از همه چيز مهم تر، در كنار سازگاري با شرايط اقليمي، ياد گرفتن مصرف بهينه و بر پايه‌ي قناعت است. فرهنگ قنات، فرهنگ قناعت است و آبي كه با زحمت ذخيره و مديريت شده است، نبايد به سادگي و بي‌دليل، هدر رود.
شهرستان گرمسيري جهرم در 193 كيلومتري جنب شرقي شيراز است و بيشتر محصولات باغي همچون مركبات، خرما، انار در آن كشت مي شود.
1876
شيراز- ايرنا- آنگونه كه مدير جهاد كشاورزي جهرم مي گويد، پس از خشكساليهاي اخير، احيا و بازسازي قنات‌هاي بخش خفر شهرستان جهرم در دستور كار مسئولان قرار گرفته است.
